Chủ nghĩa cộng sản là gì? Định nghĩa, khái niệm

Chủ nghĩa cộng sản là một hình thái kinh tế xã hội và hệ tư tưởng chính trị ủng hộ việc thiết lập xã hội phi nhà nước, không giai cấp, tự do, bình đẳng, dựa trên sự sở hữu chung và điều khiển chung đối với các phương tiện sản xuất nói chung. Karl Marx cho rằng chủ nghĩa cộng sản sẽ là giai đoạn cuối cùng của lịch sử, đạt được qua một cuộc cách mạng vô sản. Trong xã hội cộng sản, các quyết định về việc sản xuất cái gì và theo đuổi những chính sách gì được lựa chọn một cách dân chủ, cho phép mọi thành viên của xã hội tham gia vào quá trình quyết định trong cả hai lĩnh vực chính trị và kinh tế. Việc sản xuất và phân phối của cải được tiến hành công bằng giữa các công dân. Karl Marx chưa bao giờ miêu tả chi tiết về việc chủ nghĩa cộng sản sẽ vận hành như thế nào trong vai trò một hệ thống kinh tế – xã hội, nhưng người ta hiểu rằng một nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa sẽ dựa trên sở hữu toàn dân đối với các tư liệu sản xuất.

Tư tưởng cộng sản

Chủ nghĩa cộng sản nỗ lực đưa ra một giải pháp khác cho những yếu tố của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa và di sản của chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa dân tộc bản địa. Marx chứng minh và khẳng định rằng cách duy nhất để xử lý những yếu tố này là những tầng lớp lao động ( vô sản ), những người mà theo Marx là lực lượng chính tạo ra của cải vật chất trong xã hội và là những người bị những tầng lớp tư bản ( tư sản ) bóc lột, đứng lên làm những tầng lớp cầm quyền thay cho giới tư sản để thiết lập một xã hội tự do, không phân biệt giai cấp hay chủng tộc. Người lao động đã được tổ chức triển khai thành giai cấp thống trị sẽ tước bỏ quyền tư hữu và trấn áp tư liệu sản xuất vì quyền lợi của xã hội. Theo quan điểm của những người cộng sản, chủ nghĩa cộng sản là con đường để giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc bản địa, giải phóng quả đât. Thực hiện chủ nghĩa cộng sản trải qua cách mạng, gồm có cách mạng lật đổ chính sách ” người bóc lột người “, và cách mạng thiết kế xây dựng xã hội mới .

Trong vai trò một hệ tư tưởng chính trị, chủ nghĩa cộng sản thường được xem là một nhánh của chủ nghĩa xã hội ; một nhóm học thuyết triết học chính trị và kinh tế tài chính được rút ra từ nhiều trào lưu chính trị và tri thức có nguồn gốc từ những tác phẩm của những nhà triết lý của Cách mạng Công nghiệp và Cách mạng Pháp. Nhánh kia là lý luận của những đảng Dân chủ xã hội hiện có nhiều ảnh hưởng tác động tại Tây Âu và Bắc Âu. Do cùng chịu ảnh hưởng tác động của chủ nghĩa Marx, những đảng cộng sản và Dân chủ xã hội thường có quan hệ liên minh với nhau thành một lực lượng chung được gọi là cánh tả .

Chủ nghĩa cộng sản bắt nguồn từ phương Tây nhưng càng di chuyển về phương Đông càng bị biến đổi tùy theo tâm lý, văn hóa và những điều kiện kinh tế – xã hội của địa phương mà nó đi qua làm nảy sinh ra những trường phái tư tưởng cộng sản khác nhau với cách hiểu khác nhau về chủ nghĩa cộng sản. Những hình thức nổi bật của chủ nghĩa cộng sản, chẳng hạn như Chủ nghĩa Lenin, Chủ nghĩa Stalin, Chủ nghĩa Mao và Chủ nghĩa Trotsky, đều kế thừa từ Chủ nghĩa Marx, nhưng giữa chúng có những khác biệt tùy theo cách hiểu và bối cảnh xã hội mà nhà lý luận chịu ảnh hưởng. Tuy nhiên, chủ nghĩa cộng sản cũng có những phiên bản khác không liên quan đến Chủ nghĩa Marx, chẳng hạn Chủ nghĩa cộng sản Thiên chúa giáo và Chủ nghĩa cộng sản vô chính phủ .

Nguyên lý hoạt động của chủi nghĩa cộng sản

Chủ nghĩa cộng sản là một khái niệm rộng cần phải được hiểu như một tổng hợp những lý luận chính trị, kinh tế tài chính, xã hội, tư tưởng gắn liền với những trào lưu xã hội, trào lưu chính trị to lớn – mở màn từ thế kỷ XIX, nở rộ và thoái trào trong thế kỷ XX – nhằm mục đích xóa bỏ chủ nghĩa tư bản để kiến thiết xây dựng một xã hội không giai cấp, không có chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất. Trong đó mọi người là bình đẳng, không có hiện tượng kỳ lạ ” người bóc lột người ” và tiến tới xóa bỏ nhà nước trong một tương lai ” quốc tế đại đồng ” không có biên giới vương quốc khi người với người là bạn, thương mến lẫn nhau. Tại đó hiệu suất lao động tăng lên rất cao, của cải làm ra dồi dào đến hơn cả phân phối của cải theo nguyên tắc : ” Làm theo năng lượng, hưởng theo nhu yếu “. Trong xã hội cộng sản, mỗi cá thể được tự do phát huy mọi năng lực của mình theo triết lý ” sự tăng trưởng tự do của mỗi người là điều kiện kèm theo cho sự tăng trưởng tự do của tổng thể mọi người “, tự do làm những điều không ảnh hưởng tác động đến quyền lợi và quyền tự do của người khác trên cơ sở tư liệu sản xuất chung để bảo vệ quyền tự do của tổng thể mọi người. Các ý tưởng sáng tạo về chủ nghĩa cộng sản đã có trước Marx từ rất lâu tại những nền văn minh khác nhau và được nhiều nhà tư tưởng đề cập đến. Có thể tìm thấy những sáng tạo độc đáo này trong Công giáo, Đạo giáo, Nho giáo và nhiều tôn giáo khác. Marx là người đưa ra năng lực hiện thực hóa những ý tưởng sáng tạo đó trong tương lai dựa trên nền tảng kinh tế tài chính – xã hội do chủ nghĩa tư bản tạo ra và xem đó như một sự tiến hóa của xã hội loài người .

Theo chủ nghĩa Marx thì trong lịch sử dân tộc loài người đã và sẽ tuần tự Open 05 hình thái kinh tế tài chính xã hội từ thấp đến cao ( những nghiên cứu và phân tích dưới đây dựa trên lịch sử vẻ vang châu Âu, ở những lục địa khác thì hoàn toàn có thể sai biệt về niên đại hoặc thiếu hẳn 1 quy trình tiến độ nào đó ) :

• Hình thái kinh tế-xã hội cộng sản nguyên thủy (công xã nguyên thủy): thời nguyên thủy lực lượng sản xuất rất thô sơ, lạc hậu, chủ yếu là săn bắt, hái lượm. Của cải vật chất thu được ít, bấp bênh, người kiếm được người thì không, do đó của cải đều là của chung và phải được phân chia đều giữa các thành viên bộ lạc để đảm bảo bộ lạc có thể duy trì sự tồn tại (đó chính là “cộng sản” thời nguyên thủy). Quan hệ sản xuất đặc trưng: hợp tác sản xuất, công hữu tài sản trong mỗi bộ lạc.
• Hình thái kinh tế-xã hội chiếm hữu nô lệ: với sự ra đời của nông nghiệp và chăn nuôi thời kỳ đầu (khoảng 6.000 năm trước), bắt đầu có của cải dôi dư. Bắt đầu xuất hiện một nhóm người muốn chiếm lấy phần dôi dư đó, từ đó hình thành tư hữu và quý tộc. Các bộ lạc cũng bắt đầu gây chiến với nhau để tranh giành của cải và nhân lực, kẻ thua bị bắt phải trồng trọt, chăn nuôi cho kẻ thắng, từ đó hình thành chiếm hữu nô lệ. Quan hệ sản xuất đặc trưng: Chủ nô – nô lệ phục vụ không công cho chủ nô.
• Hình thái kinh tế-xã hội phong kiến: trình độ nông nghiệp và chăn nuôi phát triển hơn, đến cách đây khoảng 1800 năm, hình thức chiếm hữu nô lệ không đảm bảo năng suất cao như hình thức địa chủ – nông nô (do nông nô được giữ lại 1 phần sản phẩm cho mình nên sẽ có động lực lao động cao hơn nô lệ), đồng thời nô lệ bị áp bức mạnh hơn nên cũng dễ nổi loạn hơn nông nô. Chế độ chiếm hữu nô lệ dần biến mất, thay vào đó là phong kiến với các lãnh chúa cai quản nông dân. Quan hệ sản xuất đặc trưng: Địa chủ, lãnh chúa – nông dân canh tác và nộp địa tô cho địa chủ, lãnh chúa.
• Hình thái kinh tế-xã hội chủ nghĩa tư bản: với sự ra đời của công nghiệp (từ thế kỷ XVI), của cải vật chất làm ra dần vượt xa nông nghiệp và chăn nuôi. Nhờ tích lũy được của cải, thế lực của các chủ xưởng công nghiệp ngày càng cao, dần lấn át cả địa chủ và vua chúa phong kiến. Giai cấp tư bản dần dần không chịu quy phục các lãnh chúa phong kiến, họ tiến hành các cuộc cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, thay thế vào đó là hình thái tư bản chủ nghĩa. Quan hệ sản xuất đặc trưng: Chủ tư bản – công nhân làm thuê cho chủ tư bản.
• Hình thái kinh tế cộng sản chủ nghĩa: hình thái này chưa tồn tại. Theo Marx, khi lực lượng sản xuất của chủ nghĩa tư bản ngày càng phát triển, tất yếu dẫn tới nền sản xuất ngày càng mang tính xã hội hóa do nó đòi hỏi sự hợp tác của nhiều người khiến tư hữu mất vai trò đối với lực lượng sản xuất, thay vào đó lực lượng sản xuất cần được quản lý vì lợi ích xã hội. Theo Marx: “Sự tập trung tư liệu sản xuất và xã hội hoá lao động đạt đến cái điểm mà chúng không còn thích hợp với cái vỏ tư bản chủ nghĩa của chúng nữa… nền sản xuất tư bản chủ nghĩa lại đẻ ra sự phủ định bản thân nó, với tính tất yếu của một quá trình tự nhiên” Quan hệ sản xuất đặc trưng: quan hệ hợp tác sản xuất bình đẳng với nhau, lực lượng sản xuất được quản lý vì lợi ích của xã hội.

Ý tưởng khởi đầu của chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa xã hội là chủ nghĩa nhân đạo và chủ nghĩa tự do với tiềm năng giải phóng con người và xã hội. Vì lý tưởng nhân đạo của nó, học thuyết này đã lôi cuốn được sự quan tâm của những những tầng lớp quần chúng của quốc tế trong thế kỷ XX, tạo nên một trào lưu xã hội to lớn mà cuộc đấu tranh của nó là một tác nhân chủ yếu trong lịch sử vẻ vang loài người trong thế kỷ XX. Tuy vậy, xã hội cộng sản chủ nghĩa không còn nhà nước, quân đội, tư hữu, giai cấp, tôn giáo, xóa bỏ những xích míc sắc tộc đến nay vẫn chỉ là lý tưởng đẹp, chưa trở thành hiện thực .

Theo Marx, một con người sống ở thời đại của một hình thái kinh tế-xã hội cũ sẽ rất khó tưởng tượng hình thái kinh tế-xã hội mới sẽ ra sao, họ thường không tin xã hội loài người sẽ biến chuyển thâm thúy như vậy ( ví dụ : một người sống ở thời phong kiến thế kỷ XVI sẽ cho rằng một xã hội không có vua chúa chỉ là chuyện hoang đường, nhưng 400 năm sau điều đó đã trở thành sự thực ở hầu hết những nước trên quốc tế ). Cũng như vậy, vào thời của Marx, người ta chưa thể mường tượng một xã hội không có những ông chủ tư bản sẽ tổ chức triển khai sản xuất thế nào, và làm thế nào mà mọi công dân đều hoàn toàn có thể hưởng những phúc lợi xã hội ( giáo dục, y tế, nhà tại, ăn mặc … ) một cách không tính tiền. Nhiều người nghĩ quy mô do Marx tiên đoán chỉ là viển vông. Nhưng đến đầu thế kỷ XXI thì những yếu tố bắt đầu đã hoàn toàn có thể nhận thấy : những công ty CP ngày càng chiếm lợi thế so với công ty một chủ sở hữu, những công nghệ tiên tiến mới như robot, tin học, nano, lượng tử … khởi đầu hình thành. Khi được điều tra và nghiên cứu hoàn hảo, những công nghệ tiên tiến mới sẽ đẩy năng lực sản xuất lên rất cao, vượt xa nền sản xuất công nghiệp truyền thống cuội nguồn trong khi chi phí sản xuất sẽ rất rẻ ( Ví dụ : chỉ cần 1 nhóm vài người, với sự trợ giúp của robot tự động hóa hoàn toàn có thể làm ra lượng mẫu sản phẩm tương tự hàng vạn công nhân lúc bấy giờ ; hoặc một lít nước hoàn toàn có thể tạo ra nguồn năng lượng bằng hàng triệu tấn than trải qua phản ứng hợp hạch nhân tạo ). Do sản lượng rất lớn và ngân sách ngày càng thấp, những loại sản phẩm cơ bản sẽ được giảm giá tới mức chúng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng thu nhập của người lao động. Khi đó một người lao động không cần bỏ nhiều công sức của con người cũng hoàn toàn có thể nuôi sống cả mái ấm gia đình ở mức sung túc .

Bên cạnh đó người lao động cũng hoàn toàn có thể chiếm hữu CP của chính công ty mình đang thao tác. Đồng thời hoạt động giải trí quản trị công ty CP cũng bị tách ra khỏi quyền sở hữu của cổ đông. Đó chính là vật chứng cho thấy tư bản ngày càng mang tính xã hội, do đó cần được quản trị chuyên nghiệp khiến nhà tư bản mất năng lực trấn áp so với lực lượng sản xuất. Đó là quy trình ” Sự tập trung chuyên sâu tư liệu sản xuất và xã hội hoá lao động đạt đến cái điểm mà chúng không còn thích hợp với cái vỏ tư bản chủ nghĩa của chúng nữa ” mà Marx tiên đoán. Tuy nhiên sự tách rời giữa chiếm hữu và quản trị cũng tạo ra xung đột quyền lợi giữa ban quản trị và cổ đông được gọi là yếu tố ông chủ và người đại diện thay mặt ( agency problem ) tác động ảnh hưởng xấu đến hiệu suất cao hoạt động giải trí của doanh nghiệp. Trong quy mô kinh tế tài chính Stalinist, những công ty nhà nước cũng gặp yếu tố này khi nhà nước là chủ sở hữu tư liệu sản xuất còn những người trực tiếp quản trị không chiếm hữu tư liệu sản xuất do đó có quyền lợi khác với nhà nước. Giải pháp cho yếu tố này là tăng cường giám sát thông tin, chủ sở hữu nắm quyền trấn áp và tăng quyền hạn cho ban quản trị .

Sở hữu

Trong xã hội cộng sản không còn chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất, không còn sự phân phối thu nhập xã hội dựa trên lao động, không còn sự tha hóa của lao động là đặc trưng của chủ nghĩa tư bản. Con người được giải phóng khỏi phân công lao động do nền sản xuất công nghiệp tạo ra để phát huy hết sở trường của mình. Đặc điểm độc lạ của chủ nghĩa xã hội với chủ nghĩa cộng sản là chủ nghĩa xã hội chỉ đạt mục tiêu tư liệu sản xuất thuộc về toàn dân trải qua Nhà nước quản trị, ( hay hình thức chiếm hữu tập thể, hợp tác, công xã hoặc chiếm hữu xã hội hóa – quản trị kiểu vô chính phủ ), còn không hướng đến sự xóa bỏ chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất, xóa bỏ sự phân phối thu nhập xã hội theo lao động .

Phân phối

Trong quy trình tiến độ xã hội chủ nghĩa nền sản xuất chưa tăng trưởng đến mức đủ sức thỏa mãn nhu cầu nhu yếu của tổng thể mọi thành viên trong xã hội nên nguyên tắc phân phối của cải trong chủ nghĩa xã hội là ” Làm theo năng lượng, hưởng theo lao động ” có nghĩa là làm đúng với năng lực, và được hưởng theo đúng góp phần cho xã hội. Do có sự chênh lệch kỹ năng và kiến thức, trí tuệ, thể lực giữa những thành viên trong xã hội nên sẽ có sự bất bình đẳng trong phân phối của cải xã hội. Sự bất bình đẳng của cải sẽ được xóa bỏ khi lực lượng sản xuất tăng trưởng cao đủ sức thỏa mãn nhu cầu nhu yếu của tổng thể mọi người. Việc phân phối thu nhập xã hội theo lao động bị sửa chữa thay thế bằng phân phối theo nhu yếu. Theo Marx ” Chủ nghĩa cộng sản không tước bỏ của ai cái năng lực đang chiếm hữu những loại sản phẩm xã hội cả. Chủ nghĩa cộng sản chỉ tước bỏ quyền dùng sự chiếm hữu ấy để nô dịch lao động của người khác ” .

Giai cấp

Trong giai đoạn xã hội chủ nghĩa, vẫn còn có sự phân công lao động do đó vẫn tồn tại giai cấp theo phân công lao động là công nhân và nông dân, và tầng lớp trí thức. Sự phát triển của trình độ sản xuất sẽ dẫn đến sự thay đổi của quan hệ sản xuất, đưa đến sự xóa nhòa giai cấp, và xóa nhòa ranh giới lao động trí óc – chân tay. Sau khi giành được chính quyền, quốc hữu hóa các tư liệu sản xuất, giai cấp vô sản công nông tự tổ chức xã hội mới, xây dựng con người mới có đủ trình độ, ý thức để làm chủ xã hội, có trách nhiệm với xã hội, với cộng đồng trên tình thân ái, giúp đỡ lẫn nhau, với tư liệu sản xuất chung, dần xóa nhòa ranh giới giàu – nghèo trên tinh thần cộng đồng, bác ái, bằng lao động chân chính (chứ không phải người nghèo “nhận bố thí” của người giàu trong các mô hình xã hội chủ nghĩa kiểu an sinh hay thiện nguyện). Cách mạng xây dựng xã hội mới thông qua lao động mà Lenin cho rằng “Đó là bước đầu của một cuộc cách mạng khó khăn hơn, căn bản hơn, triệt để hơn, quyết liệt hơn là việc lật đổ giai cấp tư sản, vì đó là một thắng lợi đối với bệnh thủ cựu của chúng ta, đối với tình trạng lơi lỏng của chúng ta, đối với bệnh ích kỷ tiểu tư sản của chúng ta, đối với những tập quán của chủ nghĩa tư bản tệ hại đã để lại cho công nhân và nông dân”.

Nhà nước

Theo phương pháp luận của Marx ( duy vật lịch sử vẻ vang ) thì khi xóa bỏ giai cấp và tư hữu, thì Nhà nước tự diệt vong, vì cơ sở sống sót của nó là tư hữu và giai cấp không còn nữa. Lúc đó chính sách cộng sản được thiết kế xây dựng dựa trên nền tảng chiếm hữu công cộng và làm theo năng lượng, hưởng theo nhu yếu. Lenin cũng cho rằng ” Nhà nước là mẫu sản phẩm và bộc lộ của những xích míc giai cấp không hề điều hòa được. Bất cứ đâu, hễ khi nào và chừng nào mà, về mặt khách quan, những xích míc giai cấp không hề điều hòa được, thì nhà nước Open. Và ngược lại : sự sống sót của nhà nước chứng tỏ rằng những xích míc giai cấp là không hề điều hòa được. ” Chính cho nên vì thế theo Lenin ” Mục đích sau cuối mà tất cả chúng ta theo đuổi, là thủ tiêu nhà nước, nghĩa là thủ tiêu mọi đấm đá bạo lực có tổ chức triển khai và có mạng lưới hệ thống, mọi đấm đá bạo lực, nói chung, so với con người. Chúng ta không mong có một chính sách xã hội mà trong đó nguyên tắc thiểu số phục tùng đa phần sẽ không được tuân theo. Nhưng khi hướng đến chủ nghĩa xã hội, tất cả chúng ta tin chắc rằng chủ nghĩa xã hội sẽ chuyển thành chủ nghĩa cộng sản, và do đó, nói chung sẽ không còn thiết yếu phải dùng đấm đá bạo lực so với con người, không thiết yếu phải buộc người này phục tùng người khác, bộ phận dân cư này phục tùng bộ phận dân cư khác, vì người ta sẽ quen tuân theo những điều kiện kèm theo thường thì của đời sống tập thể, mà không cần có đấm đá bạo lực và không cần có phục tùng ” .

Lenin ý niệm chủ nghĩa xã hội là quá trình tiên phong của chủ nghĩa cộng sản, là tiến trình chuyển tiếp đi lên chủ nghĩa cộng sản mà ở đó vẫn còn nhà nước để chỉ huy thiết kế xây dựng chủ nghĩa cộng sản. Vai trò nhà nước và pháp lý mờ dần đi khi nhân dân tự gánh vác những việc làm xã hội, điều hòa quyền lợi, giảm thiểu xích míc, trên cơ sở tư liệu sản xuất chung, phân phối công minh và không thiếu, thỏa mãn nhu cầu. Giai cấp vô sản giành quyền lực tối cao trên toàn quốc tế, giai cấp vô sản những nước tiên tiến và phát triển hơn trợ giúp giai cấp vô sản những nước lỗi thời hơn tiến kịp. Như vậy cùng với sự nghiệp thiết kế xây dựng thành công xuất sắc chủ nghĩa xã hội và cộng sản trong mỗi nước, sự nghiệp thiết kế xây dựng chủ nghĩa cộng sản trên toàn quốc tế là sự nghiệp chung của vô sản toàn quả đât. Khi những nước hoàn thành xong thiết kế xây dựng chủ nghĩa cộng sản, hàng loạt Nhà nước và mạng lưới hệ thống pháp lý trên toàn quốc tế không còn thiết yếu nữa, những quốc gia biến mất. Chủ nghĩa đại đồng cũng là để bảo vệ công minh chiếm hữu tài nguyên của những dân tộc bản địa khác nhau trên toàn quốc tế, và triệt tiêu chủ nghĩa đế quốc .

Đánh giá

Tích cực

• Chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa xã hội là những trào lưu tư tưởng quan trọng, đã có một vai trò rất to lớn trong tiến trình phát triển của tri thức nhân loại: vai trò của một cuộc thí nghiệm xã hội lớn lao. Sau cuộc thí nghiệm này nhân loại đã thu được các kinh nghiệm và tri thức cực kỳ to lớn; đã từ bỏ được sự “lãng mạn cách mạng” và có thêm kinh nghiệm xử lý các vấn đề lớn của xã hội. Các giai tầng xã hội đã không còn dễ bị kích động bởi các ý tưởng có tính cực đoan, xã hội hướng đến cách giải quyết các mâu thuẫn bằng con đường phi bạo lực. Tuy các đảng cộng sản thất bại, tan rã nhưng những bài học xương máu của sự thất bại này đem lại cho nhân loại một cái nhìn sâu rộng hơn về các vấn đề kinh tế – xã hội.
• Lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản là đối trọng để chủ nghĩa tư bản tự điều chỉnh, học hỏi để xây dựng một xã hội công bằng hơn, dân chủ hơn, ổn định hơn và trở nên tốt đẹp hơn để được xã hội loài người chấp nhận. Từ chủ nghĩa tư bản với sự tự do bóc lột – “Người với người là chó sói” (Lenin) – và đầy rẫy bất công tạo ra mầm mống của bạo động và cách mạng, thế giới cũ đã tìm các cách thích nghi và triển khai một xã hội dân sự mà trong đó mọi cá nhân đều có thể phát triển hoặc có cơ hội phát triển ngang nhau; có thể phát huy được những năng khiếu, sở trường của mình. Các mâu thuẫn xã hội không hoàn toàn biến mất nhưng đã có những cơ chế đối thoại, thỏa hiệp để giải quyết trên cơ sở hợp lý cho các giai tầng xã hội. Đây là một đóng góp gián tiếp rất lớn của chủ nghĩa cộng sản. Chủ nghĩa cộng sản đã góp phần làm giảm nhẹ khá nhiều mặt trái của chủ nghĩa tư bản tuy nhiên còn nhiều mặt trái khác vẫn chưa giải quyết được như ô nhiễm môi trường, sự bất bình đẳng giữa các quốc gia trong quá trình toàn cầu hóa…
• Trong lịch sử mấy chục năm tồn tại của mình các nhà nước xã hội chủ nghĩa điển hình đã triển khai một số các biện pháp kinh tế – chính trị – xã hội mà ngày nay được áp dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia trên thế giới kể các các quốc gia có nền kinh tế tư bản chủ nghĩa lâu đời như Mỹ và các nước Tây Âu. Các ví dụ như vậy rất nhiều như: kế hoạch hóa kinh tế ở tầm vĩ mô, nhà nước tích cực can thiệp vào nền kinh tế và đưa ra các quy định điều chỉnh hoạt động của các doanh nghiệp tư nhân, tập trung nguồn lực quốc gia cho những dự án lớn có tính quan trọng sống còn hoặc cung cấp các dịch vụ công mà tư nhân không đảm đương nổi hoặc không muốn tham gia do khó thu lợi nhuận, ban hành luật lao động để bảo vệ người lao động, thiết lập hệ thống bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, an sinh xã hội, phổ cập giáo dục ở mức độ quốc gia, các kinh nghiệm về quốc hữu hóa, vai trò của kinh tế quốc doanh trong nền kinh tế, phát triển các hình thức kinh tế hợp tác… đó là những đóng góp của chủ nghĩa cộng sản mà các nước có nền kinh tế tư bản chủ nghĩa đã học hỏi rút kinh nghiệm và điều chỉnh để hoàn thiện hệ thống quản lý nhà nước.
• Chủ nghĩa cộng sản đã giúp một số quốc gia lạc hậu hiện đại hóa nhanh chóng. Cách người ta thực hành chủ nghĩa cộng sản là kết quả của những điều kiện kinh tế – xã hội và tập quán chính trị ở các quốc gia đó hơn là kết quả của lý thuyết cộng sản chủ nghĩa.
• Một số đảng cộng sản đã lãnh đạo dân tộc giành lại độc lập khỏi chủ nghĩa thực dân theo luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lenin bằng đấu tranh vũ trang cách mạng (lý thuyết của Lenin bị một số nước phương Tây coi là ý đồ của Liên Xô hòng làm cách mạng vô sản thế giới). Thực tế là lý thuyết của Lenin đã thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, dù còn nhiều tranh cãi chủ nghĩa dân tộc là con đường để thực hiện chủ nghĩa cộng sản (chủ nghĩa đại đồng) hay chủ nghĩa cộng sản là con đường để thực hiện chủ nghĩa dân tộc… Các quốc gia xã hội chủ nghĩa cũng góp phần làm cho chủ nghĩa thực dân cổ điển sụp đổ bằng cách viện trợ quân sự và kinh tế cho các phong trào giải phóng dân tộc và các quốc gia mới giành được độc lập.
• Chủ nghĩa cộng sản có nỗ lực góp phần quan trọng đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, đưa đến sự sụp đổ của các nhà nước phát xít trước đây (sự ra đời của chủ nghĩa phát xít hiện gây nhiều tranh cãi, là sản phẩm lỗi của chủ nghĩa tư bản, hay sự tất yếu của chủ nghĩa đế quốc; và cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít của những người cộng sản có còn nhằm mục đích mở rộng chủ nghĩa cộng sản). Nhiều ý kiến ở phương Tây cho rằng chủ nghĩa phát xít xuất hiện là phản ứng đối phó trước sự phát triển của chủ nghĩa cộng sản, chuyên chính tư sản chống lại chuyên chính vô sản, hay là chủ nghĩa dân tộc cực đoan chống lại chủ nghĩa đại đồng xóa bỏ ranh giới quốc gia, nhưng cũng có ý kiến cho rằng nó không phải là chuyên chính tư sản vì bản thân trong các lý thuyết của chủ nghĩa phát-xít không hướng đến bảo vệ lợi ích tư sản và nó có khả năng lấy lòng kể cả những tầng lớp thấp nhất trong xã hội (như lý thuyết của đảng Quốc xã Đức xây dựng “chủ nghĩa xã hội” kiểu Đức).
• Phong trào cộng sản gắn liền và hỗ trợ các phong trào xã hội khác phát triển như phong trào đấu tranh vì sự bình đẳng của phụ nữ, chống phân biệt chủng tộc, chống chiến tranh đế quốc, bảo vệ hòa bình thế giới, chống phổ biến vũ khí hạt nhân…
• Về cơ bản hầu hết các nhà lý luận đều đánh giá chủ nghĩa Marx có mục đích mang tính nhân đạo, hướng đến việc mang lại hạnh phúc và giải phóng con người. Nhiều nhà lý luận đánh giá cao Lenin có đóng góp cho phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc, chống phong kiến… Tác phẩm Luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lenin phản đối chủ nghĩa dân tộc ích kỷ, tuy nhiên khẳng định cách mạng dân tộc ở các thuộc địa chỉ thành công khi có sự thành công ở cách mạng chính quốc, và có thể bỏ qua tư bản chủ nghĩa để tiến lên xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa khi có sự giúp đỡ của giai cấp vô sản các nước tiên tiến (gần giống luận điểm của Engels khi cho các nước lạc hậu có thể cải tạo các quan hệ sản xuất lạc hậu tồn tại để rút ngắn con đường lên xã hội chủ nghĩa với điều kiện chủ nghĩa xã hội được xây dựng thành công ở các nước phát triển) có ảnh hưởng đến phong trào giải phóng dân tộc ở một số nước, và mở đường cho nhiều đảng cộng sản hình thành ở phương Đông đấu tranh chống đế quốc phong kiến, nơi quan hệ sản xuất tư bản còn yếu.

Phê bình

• Những quan điểm phê bình cho rằng xã hội cộng sản chỉ tồn tại trong giai đoạn nguyên thủy, và họ cho rằng phương pháp luận của Marx là sai, và rằng văn minh loài người không thể tiến lên chủ nghĩa cộng sản. Họ là những người theo chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa kinh nghiệm, chủ nghĩa hiện sinh, chủ nghĩa chống Cộng, chủ nghĩa duy tâm… những người áp dụng các nền tảng lý luận khác trong việc luận giải các hiện tượng xã hội. Những người bảo thủ cho rằng lý tưởng xã hội cộng sản là trên tinh thần “duy lý”, không có sơ sở. Những người theo chủ nghĩa cá nhân thì cho rằng lý tưởng cộng sản là sản phẩm của chủ nghĩa lãng mạn.
• Có quan điểm khác thì cho rằng bản chất của xã hội loài người hiện nay là không hoàn hảo, trình độ chung của văn minh nhân loại ở thế kỷ 20 chưa thể đạt đến xã hội cộng sản. Việc các chính trị gia ủng hộ chủ nghĩa cộng sản cố gắng xây dựng xã hội hoàn hảo thật nhanh chóng bằng các biện pháp bạo lực, cưỡng ép đã gây ra những tổn thất cho xã hội. Họ cho rằng không cần phải cố gắng thực hiện cách mạng, xã hội loài người có thể tốt đẹp hơn, công bằng hơn thông qua một quá trình cải biến lâu dài, khi các lực lượng xã hội, các cá nhân tự điều chỉnh để tốt hơn.
• Theo tác giả Courtois, người viết Sách đen của Chủ nghĩa Cộng sản, cho rằng các chế độ Cộng sản đã chịu trách nhiệm hoặc gây nên một số lượng người chết nhiều hơn bất kỳ lý tưởng hoặc phong trào chính trị nào khác. Tác giả cho rằng “các chế độ cộng sản đã…biến tội ác hàng loạt thành một hình thức chính thể” và ước tính khoảng 100 triệu người đã bị giết dưới các chế độ cộng sản, bao gồm các vụ hành quyết, cố ý hủy diệt dân số do nạn đói, và tử vong do từ trục xuất, giam thể xác, hoặc thông qua lao động cưỡng bức, cao hơn cả dưới chế độ Đức Quốc xã là 25 triệu người. Nhà sử học gốc Do Thái Daniel Goldhagen thì cho rằng chế độ cộng sản thế kỷ 20 cũng giết hại nhiều người như bất cứ chế độ nào khác. Các học giả khác trong lĩnh vực nghiên cứu về cộng sản như Steven Rosefielde, Benjamin Valentino và R.J. Rummel cũng có những kết luận tương tự. Rosefielde cho rằng “trại tập trung đỏ” (Red Holocaust) đã gây ra cái chết cho nhiều người như Holocaust (cuộc tàn sát người Do Thái trên lãnh thổ phát xít Đức) và Tội ác chiến tranh Nhật Bản gây nên tại châu Á. Khi so sánh với chủ nghĩa tư bản, Rosefielde cũng cho rằng: “dù không thể phủ nhận rằng chế độ tư bản đã tàn sát hàng chục triệu người dân xứ thuộc địa trong thế kỷ 20 mà hầu hết là do bóc lột và nạn đói, cũng không thể bằng những vụ thanh trừng có chủ đích của chế độ cộng sản.” Tuy nhiên, một số học giả khác cho rằng các tác giả này đã dùng những dữ liệu không đúng và ngụy tạo các con số để thể hiện thiên kiến chống Cộng của họ. Ví dụ như việc Courtois cố ý đếm cả số người chết do nạn đói, bệnh dịch, chiến tranh và đổ lỗi cho chủ nghĩa cộng sản, nếu tính như vậy thì chủ nghĩa tư bản sẽ phải chịu trách nhiệm cho vài triệu cái chết mỗi năm từ những nước nghèo đói trên thế giới trong thời điểm hiện tại. Theo giáo sư Noam Chomsky, nếu áp dụng cách tính của những học giả chống Cộng (tính cả nạn đói, bệnh tật, chiến tranh là “nạn nhân”) thì riêng tại Ấn Độ đã có 100 triệu người chết bởi chủ nghĩa tư bản tính đến năm 1979, chưa tính đến nơi khác. Một nhóm tác giả khi sử dụng chính những cách tính của những học giả chống Cộng để viết Sách đen chủ nghĩa tư bản, họ kết luận rằng có ít nhất 100 triệu người đã chết do chủ nghĩa tư bản chỉ tính riêng trong thế kỷ 20, chưa tính số người chết trong các thế kỷ trước.

• Nhiều nhà phê bình chống cộng cho rằng lý thuyết kinh tế cộng sản đã dự đoán sai rằng giai cấp tư sản sẽ tích lũy vốn và sự giàu có ngày càng tăng, trong khi các lớp thấp hơn phụ thuộc nhiều hơn vào các giai cấp thống trị để tồn tại, hầu hết bán sức lao động với mức tiền lương tối thiểu . Phe chống cộng sản chỉ ra sự gia tăng toàn diện trong tiêu chuẩn sống trung bình ở các nước công nghiệp hóa phương Tây và cho rằng cả người giàu và người nghèo đã liên tục sống tốt hơn. Những người chống cộng sản cho rằng các nước thế giới thứ ba đã thành công thoát khỏi đói nghèo trong những thập kỷ gần đây bởi vì họ áp dụng kinh tế tư bản chủ nghĩa, và trích dẫn nhiều ví dụ về các nước kém phát triển theo chế độ Cộng sản mà không đạt được phát triển và tăng trưởng kinh tế, và trong nhiều trường hợp đã dẫn dân tộc của mình vào tình trạng tệ hơn, ví dụ như chế độ Mengistu ở Ethiopia, Khmer Đỏ ở Campuchia, nhà nước Bắc Triều Tiên. Những người chống cộng sản còn chỉ ra sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế-xã hội giữa hai phe tư bản và cộng sản cuối thời kì Chiến tranh lạnh, được biểu hiện ở các quốc gia bị chia cắt trong giai đoạn này (chẳng hạn những nước cộng sản như Bắc Triều Tiên, Đông Đức đều kém phát triển hơn về nhiều mặt so với các nước tư bản chủ nghĩa (như Nam Triều Tiên, Tây Đức). Sự cách biệt rõ rệt về mặt kinh tế giữa 2 khối Tây Âu tư bản và khối Đông Âu cộng sản cũng phản ánh điều đó . Ngược lại, những người ủng hộ chủ nghĩa cộng sản cho rằng các dự đoán về việc người lao động phải bán sức lao động với mức tiền lương tối thiểu là vẫn đúng, chỉ khác là trong thời đại toàn cầu hóa, việc bóc lột người lao động ở trong nước được thay bằng việc bóc lột người lao động nước ngoài tại các nước nghèo (thể hiện qua việc các tập đoàn đa quốc gia đầu tư xây dựng nhà máy ở các nước nghèo, và trả lương cho nhân công địa phương rất rẻ mạt). Cũng theo những quan điểm ủng hộ cộng sản, sự tụt hậu của các nước cộng sản chủ nghĩa cuối thập niên 1980 là do các nước này không linh hoạt thay đổi mô hình kinh tế, trong thực tế những nước cộng sản chủ nghĩa thay đổi linh hoạt đã có thể tiếp tục tồn tại và phát triển nhanh hơn nhiều nước tư bản có cùng trình độ xuất phát điểm. Ví dụ như Liên Xô trong thập niên 1930 đã vượt qua Anh-Pháp-Đức và hoàn thành công nghiệp hóa nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác trong lịch sử, hoặc hiện nay thì Trung Quốc đã vượt xa Ấn Độ, Cuba đã vượt hơn phần lớn các nước Mỹ Latinh trong các chỉ số về giáo dục và y tế.
• Những lời chỉ trích khác tập trung vào việc một số nhà nước cộng sản đã làm tổn hại nghiêm trọng hoặc phá hủy nhiều di sản văn hóa cũng như tôn giáo ở nhiều nơi. Trong trường hợp của Liên Xô, những lời chỉ trích này thường đề cập đến việc đối xử ưu đãi quá mức đối với chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa Đã từng có một thời Thuyết tương đối của Einstein bị xem là “Học thuyết khoa học tư sản” ở Liên Xô. Những lời chỉ trích khác tập trung vào các thí nghiệm văn hoá quy mô lớn của các chế độ cộng sản nhất định, đã gây nên những tổn thất lớn. Tại Romania, trung tâm lịch sử-văn hóa của thủ đô Bucharest đã bị phá hủy và cả thành phố được thiết kế lại từ năm 1977 đến năm 1989. Tại Liên bang Xô viết, hàng trăm nhà thờ đã bị phá hủy hoặc chuyển đổi thành mục đích khác trong những năm 1920 và 1930. Văn hóa Trung Quốc, một nền văn hóa có truyền thống lịch sử 5000 năm, đã bị hủy hoại nghiêm trọng trong cuộc Cách mạng văn hóa mà những người cộng sản khởi xướng vào thập niên 1960. Ngược lại, những người ủng hộ chủ nghĩa cộng sản biện minh rằng các chính sách văn hóa đó tuy gây tổn thất về ngắn hạn, nhưng về dài hạn thì nó đã có tác dụng lớn trong việc thúc đẩy các tiến bộ xã hội, loại bỏ các tàn dư hủ lậu của xã hội trung cổ một cách nhanh chóng. Ví dụ như Liên bang Xô viết đã thanh toán xong nạn mù chữ, chống phân biệt chủng tộc và thực hiện nam – nữ bình quyền từ thập niên 1930, trong khi nhiều nước tư bản phương Tây chỉ thực hiện xong việc này vào thập niên 1970. Hoặc Trung Quốc nhờ các chính sách văn hóa quyết liệt mà chỉ trong 20 năm đã loại bỏ được chế độ phân biệt đẳng cấp, phân biệt chủng tộc, nạn mù chữ, mê tín dị đoan và các hủ tục khác như bó chân phụ nữ, đa thê, tảo hôn… trong khi Ấn Độ có cùng xuất phát điểm nhưng trong suốt 70 năm vẫn chưa xóa bỏ được triệt để các tàn tích thời trung cổ này, chính những tàn tích này cũng như chế độ đẳng cấp đang kiềm hãm sự phát triển của Ấn Độ.
• Có những nhà phê bình chống cộng cho rằng cho rằng các nhà nước cộng sản đã tỏ ra “đạo đức giả” khi lên án chủ nghĩa đế quốc Phương Tây bởi một số quốc gia cộng sản như Liên Xô hay Trung Quốc đã từng nhiều lần thực hiện can thiệp vào nội bộ nước khác, chẳng hạn như khi Liên Xô sáp nhập Baltic và tấn công Phần Lan trong thế chiến II, hoặc trấn áp cuộc nổi dậy ở Tiệp Khắc và Hungary cùng với một loạt các hành động can thiệp quân sự trong thời kì Chiến tranh Lạnh . Việc Trung Quốc sáp nhập Tây Tạng hay những tranh chấp của Trung Quốc trên biển Đông thời gian gần đây cũng được nhiều người coi là biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc. Ngược lại, những người ủng hộ chủ nghĩa cộng sản cho rằng một số hành động dùng vũ lực nêu trên của các quốc gia cộng sản chỉ thể hiện những tranh chấp mang tính cục bộ, là mâu thuẫn lịch sử từ xa xưa giữa các dân tộc láng giềng, hoặc do tinh thần dân tộc chủ nghĩa chứ không liên quan đến chủ nghĩa cộng sản (việc các nước láng giềng xảy ra tranh chấp lãnh thổ, tấn công lẫn nhau là điều thường xuyên diễn ra trên thế giới dù họ thuộc bất kỳ thể chế chính trị nào, như tranh chấp Ấn Độ – Pakistan, Iran – Iraq, Israel – Palestine, Hàn Quốc – Nhật Bản…), nó khác hẳn với việc Đế quốc Anh, Pháp, Đức, Mỹ đem quân đi nửa vòng trái đất để xâm chiếm châu Á và châu Phi, can thiệp vào chính trị nội bộ quốc gia khác (những dân tộc vốn không có tranh chấp lãnh thổ với họ), và nó cũng không dẫn tới việc thiết lập thuộc địa như các nước đế quốc chủ nghĩa phương Tây đã làm vào thế kỷ 19.

Hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa ra đời

Ngày 25 tháng 10 năm 1917 ( theo lịch Julius, thời đó Nga còn dùng lịch Julius ), tức ngày 7 tháng 11 theo lịch Gregory, Lenin và những đảng viên Bolshevik chỉ huy những Xô viết làm Cách mạng Tháng Mười lập chính quyền sở tại Xô viết của công, nông, binh. Sau khi cách mạng thành công xuất sắc, chính quyền sở tại lập tức phát hành sắc lệnh về tự do, sắc lệnh về ruộng đất và ra khỏi cuộc chiến tranh với những điều kiện kèm theo rất ngặt nghèo của phía Đức ( Hòa ước Brest-Litovsk ) .

Ngay sau Cách mạng Tháng Mười, nước Nga rơi vào thời kỳ nội chiến rất đẫm máu ( 1918 – 1922 ). Hồng quân Xô viết có thành phần đa phần là những tầng lớp dưới của xã hội, học vấn thấp nhưng có số lượng phần đông như công nhân, nông dân, cựu quân nhân và một bộ phận cựu sĩ quan của Đế quốc Nga cũ. Phía bên kia là những thành phần thuộc lực lượng bảo hoàng, những đảng phái trái chiều, một bộ phận trung lưu thành thị, sĩ quan, một bộ phận nông dân, Cozak … gọi chung là Bạch vệ. Lực lượng Bạch vệ nhận được sự giúp sức của những vương quốc châu Âu để chống lại chính quyền sở tại Xô viết. Đặc trưng của cuộc nội chiến là tính ác liệt không khoan nhượng. Đến cuối năm 1920 về cơ bản Hồng quân đã giành thắng lợi, quân bạch vệ bị thất bại và mất quyền lực tối cao trọn vẹn, thay vào đó chính quyền sở tại của những người Bolshevik được xây dựng trên toàn chủ quyền lãnh thổ còn lại của Đế quốc Nga .

Ngày 30 tháng 12 năm 1922, đại biểu Xô viết đến từ những vùng lãnh thổ còn lại của Đế chế Sa hoàng cũ (trừ Ba Lan, Phần Lan và các nước Baltic) đã nhóm họp và thống nhất quốc hiệu là Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết.

Sau đại chiến quốc tế lần thứ hai mạng lưới hệ thống những nước xã hội chủ nghĩa ( những nước phương Tây gọi là những nước cộng sản ) hình thành. Phong trào cộng sản lan rộng ra cả Mỹ Latin, châu Phi … Nhiều đảng chịu tác động ảnh hưởng của Stalin hay Mao Trạch Đông ( không kể những đảng của nhóm Đệ Tứ ). Trong khi đó nhiều đảng ( phần nhiều ở phương Tây ) bị xem là theo chủ nghĩa xét lại. Tuy nhiên sự phân hóa lớn nhất giữa những người cộng sản là một số ít ủng hộ Liên Xô và một số ít ủng hộ Trung Quốc. Tình trạng này sống sót cho đến khi Liên Xô sụp đổ .

Cuộc đấu tranh giữa hai hình thái ” tư bản ” và ” cộng sản ” là cuộc đấu tranh quyết liệt của trái đất trong thế kỷ XX. Ban đầu vì sự mới lạ của sáng tạo độc đáo và vì những yếu tố chính trị, kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, xã hội, khoa học kỹ thuật đặc trưng của thời kỳ đó mà chủ nghĩa xã hội đã thắng thế ở khoanh vùng phạm vi lớn trên toàn thế giới. Cuộc đấu tranh của hai phe là nguyên do chính của những sự kiện trên quốc tế vào giữa thế kỷ XX. Trong quy trình tăng trưởng, chủ nghĩa tư bản đã biết tự kiểm soát và điều chỉnh, học hỏi những chủ trương từ chính đối thủ cạnh tranh và giành được lợi thế trên quốc tế vào cuối thế kỷ XX. Tuy nhiên ở một góc nhìn khác, sự Open của những trào lưu cộng sản chủ nghĩa đã tạo áp lực đè nén buộc những vương quốc có nền kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa phải có những giải pháp tự kiểm soát và điều chỉnh để giảm bớt đối kháng xã hội như tăng lương, giảm giờ làm, lan rộng ra phúc lợi xã hội, công hữu hóa một số ít nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính … Nhiều giải pháp cải cách kinh tế tài chính – xã hội do Marx và Engels đề xuất kiến nghị trong Tuyên ngôn của Đảng cộng sản như ” vận dụng thuế luỹ tiến cao “, ” tập trung chuyên sâu tín dụng thanh toán vào tay nhà nước trải qua một ngân hàng nhà nước vương quốc với tư bản của nhà nước “, ” tăng thêm số công xưởng nhà nước “, ” giáo dục công cộng và không mất tiền cho toàn bộ những trẻ nhỏ “, ” xoá bỏ việc sử dụng trẻ nhỏ làm trong những khu công xưởng ” … đã được vận dụng tại hầu hết những vương quốc trên quốc tế. Các tác nhân của chủ nghĩa cộng sản sống sót khắp mọi nơi trong quốc tế văn minh. Những sáng tạo độc đáo của Marx và Engels đã góp thêm phần thiết kế nên xã hội tân tiến, định hình nhà nước phúc lợi phương Tây lúc bấy giờ. Do vậy hoàn toàn có thể nói chính chủ nghĩa cộng sản đã tác động ảnh hưởng lại, biến hóa tự bản thân chủ nghĩa tư bản, dung hòa một phần những yếu tố tân tiến của chủ nghĩa cộng sản vào trong lòng nó .

Một trong những minh chứng cho thấy sự dung hòa của 2 lực lượng này là quá trình tư hữu hóa tư liệu sản xuất, phát triển các mô hình kinh tế tư bản chủ nghĩa đa dạng ở một loạt các quốc gia trên thế giới, trong đó có cả các quốc gia theo chủ nghĩa xã hội. Ngược lại, ở các quốc gia tư bản cũng xuất hiện một số hình thức công hữu, như các công ty nhà nước hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ công cộng và các ngành sản xuất độc quyền tự nhiên. Đặc biệt là sự phát triển và thắng thế của hình thức công ty cổ phần tại các nước tư bản, mà theo Marx nhận xét: “Trong công ty cổ phần, chức năng đã tách khỏi quyền sở hữu tư bản, lao động cũng đã hoàn toàn tách khỏi quyền sở hữu tư liệu sản xuất và quyền sở hữu lao động thặng dư. Kết quả sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển đến cực độ là điểm quá độ phải trải qua, đề tư bản lại chuyển hoá thành sở hữu của người sản xuất, song lúc đó nó không còn là tài sản tư hữu của từng người sản xuất riêng lẻ, mà là tài sản chung của những người cùng sản xuất, là tài sản xã hội trực tiếp”. Nói ngắn gọn, công ty cổ phần ra đời là bằng chứng của sự xã hội hóa tư liệu sản xuất khiến sự phát triển của kinh tế tư bản chủ nghĩa đã xuất hiện nhân tố xã hội chủ nghĩa khi sở hữu tư nhân tư liệu sản xuất đã biến thành sở hữu tập thể.

Hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa sụp đổ

Sau khi Liên Xô sụp đổ, nhiều đảng cộng sản trên quốc tế giải tán, phần nhiều những người cộng sản xây dựng những đảng dân chủ xã hội, một số ít đảng viên cũ gia nhập những đảng tự do, bảo thủ hay dân chủ Thiên chúa giáo hoặc những nhóm hệ tư tưởng khác. Một số kiên cường theo chủ nghĩa cộng sản nhưng đường lối hoạt động giải trí không khác mấy với những đảng dân chủ xã hội, đấu tranh nghị trường. Do ảnh hưởng tác động của định kiến với những chính sách của Liên Xô và Đông Âu trước đây, đa số những đảng cộng sản tái lập ở Đông Âu chỉ thu được một lượng nhỏ cử tri ủng hộ trong những cuộc bầu cử. Tuy nhiên 1 số ít đảng cộng sản do khai thác được bất mãn của dân chúng so với những chủ trương kinh tế tài chính tự do gây bất bình đẳng xã hội, đã có đủ số phiếu để trở lại cầm quyền dù chỉ vận dụng rất ít những kim chỉ nan cộng sản khởi đầu. Nhiều đảng gắn với những tổ chức triển khai công đoàn, đấu tranh bảo vệ quyền hạn công nhân, đấu tranh chống phân biệt chủng tộc, bình đẳng giới … Nhiều trào lưu du kích cộng sản cũng tan vỡ, hoặc hòa giải chính quyền sở tại và có vị thế hợp pháp. Một số vương quốc có Đảng Cộng sản cầm quyền kiểm soát và điều chỉnh những chủ trương kinh tế tài chính xã hội, liên tục nắm độc quyền chỉ huy. Nhiều đảng Cộng sản và trào lưu cánh tả khác thì lại đang manh nha tăng trưởng, ngày càng tăng tác động ảnh hưởng tại 1 số ít khu vực như Nam Mỹ và châu Phi .

Sự suy yếu của chủ nghĩa cộng sản cuối thế kỷ XX do những nguyên do chính :

• Hệ thống chính trị và kinh tế theo mô hình Liên Xô (Stalinist) không thể điều chỉnh hiệu quả trước sự thay đổi của những yếu tố xã hội như tâm lý, trình độ đạo đức, trình độ trí tuệ, nhu cầu tiêu dùng… của dân chúng. Lợi ích cá nhân ảnh hưởng đến đoàn kết tập thể, thậm chí ảnh hưởng đến xây dựng một xã hội kiểu mới mà những người cộng sản đặt ra mục tiêu, khi điều kiện sống nâng cao thì người dân lại thích sống theo cách của họ hơn là theo những chuẩn mực mà các lãnh đạo cộng sản cổ vũ.
• Sự chia rẽ trong phong trào cộng sản thành nhiều xu hướng khác nhau, thậm chí rất xung khắc nhau, có khi quá tả hoặc quá hữu. Sự chia rẽ này khiến các trong phong trào công nhân không thể tập hợp đủ lực lượng, bên cạnh đó sự biến đổi của chủ nghĩa tư bản khiến mâu thuẫn giai cấp suy yếu ở nhiều nơi thậm chí có khi một số bộ phận giai cấp vô sản quay sang ủng hộ cánh hữu hay vấn đề đấu tranh giai cấp không phải là vấn đề trọng tâm chính trị. Mục tiêu đoàn kết quốc tế vô sản do đó đã không thể thực hiện một cách hiệu quả, do ảnh hưởng của chủ nghĩa dân tộc hay tôn giáo… Giai cấp vô sản nhiều nơi gắn bó với chủ nghĩa dân tộc hoặc tinh thần tôn giáo hơn là đoàn kết với giai cấp vô sản bên ngoài, do đó các cuộc cách mạng vô sản đã không thể diễn ra ở các nước này.
• Tầng lớp lãnh đạo nhà nước mất uy tín chính trị, mất liên kết với nhân dân. Những sai lầm, tội ác của các nhà nước cộng sản khiến chủ nghĩa cộng sản mất sức hấp dẫn. Tuy nhiên không phải chỉ có các nhà nước cộng sản mới tạo ra những sai lầm, tội ác mà chủ nghĩa tư bản từ lúc phát sinh cho đến ngày nay luôn đi kèm với đủ loại tội ác như bóc lột lao động không thương xót, tạo ra các cuộc chiến tranh đế quốc làm chết hàng chục triệu người, làm đạo đức xã hội băng hoại, phá hủy môi trường trên quy mô toàn cầu…
• Sự phản ứng quyết liệt của các lực lượng chống đối như chủ nghĩa dân tộc cực đoan, ủng hộ kinh tế thị trường hay dân chủ đại nghị, hoặc các nhóm tôn giáo, bảo hoàng, các xung đột sắc tộc… Các đảng cộng sản ở nhiều nước đã đặt ra các mục tiêu quá cao và cố giải quyết trong một thời gian ngắn, vượt quá khả năng của họ. Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ở nhiều nước vẫn tỏ ra có hiệu quả giúp cho cánh hữu có được sự ủng hộ đáng kể.
• Các nền kinh tế theo mô hình Liên Xô (Stalinist) về sau đã không sử dụng hiệu quả vốn, tài nguyên thiên nhiên và nguồn lực con người do đó không mang lại một năng suất lao động cao hơn chủ nghĩa tư bản nên mức sống bình quân của người dân tại các nền kinh tế này không cao hơn mức sống của người dân trong các nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển, dù mức phân hóa giàu – nghèo thấp hơn nhiều và không có một số vấn đề xã hội như vô gia cư, thất nghiệp, thất học… Hệ thống kinh tế chỉ huy không tạo ra được động lực để dân chúng thi đua lao động lẫn động lực cải tiến kỹ thuật sản xuất khiến xã hội rơi vào tình trạng trì trệ.Trong khi đó theo Lenin “Xét đến cùng thì năng suất lao động là cái quan trọng nhất, chủ yếu nhất cho thắng lợi của chế độ mới. Chủ nghĩa tư bản đã tạo ra một năng suất lao động chưa từng thấy dưới chế độ nông nô. Chủ nghĩa tư bản có thể bị đánh bại hẳn và sẽ bị đánh bại hẳn vì chủ nghĩa xã hội tạo ra năng suất lao động mới cao hơn nhiều”.
• Sự thay đổi tư tưởng cùng những cải cách vội vã, thiếu cân nhắc của một bộ phận lãnh đạo nhà nước khiến các đảng cộng sản ở Đông Âu không còn kiểm soát nổi tình hình chính trị trong nước.

Đến đầu thế kỷ XXI, những đảng cộng sản ở phương Tây vẫn có lập trường tiến đến chủ nghĩa cộng sản, nhưng chủ trương tham gia nền chính trị nghị viện, giành quyền qua những cuộc tổng tuyển cử, không sử dụng những giải pháp cách mạng để thiết kế xây dựng nhà nước chuyên chính vô sản. Nhiều đảng Dân chủ xã hội Tây Âu tách ra từ Quốc tế II ( từ công nhận phần đông nhưng không ủng hộ giải pháp cách mạng đến chỗ rất ít hoặc không chịu ảnh hưởng tác động của chủ nghĩa cộng sản ) đang nắm quyền tại nhiều nước Tây Âu ( tiêu biểu vượt trội như Thụy Điển, Phần Lan, Đan Mạch … ). Các lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản vẫn được những nhà nước văn minh theo đuổi bằng cách này hay cách khác và dần trở thành chuẩn mực chung cho toàn quốc tế .

Người đăng: dathbz

Time: 2020-08-11 10:49:10