Tam giác châu nội lục Sacramento – San Joaquin vào khoảng chừng gian lụt lớn, đầu tháng 3 năm 2009 .
Châu thổ, hoặc gọi tam giác châu, là một thứ hình thái địa mạo bề mặt Trái Đất, cửa sông là điểm cuối cùng của dòng sông, tức là chỗ mà dòng sông đổ vào biển – đại dương, hồ hoặc dòng sông khác. Hồ nội lưu không chảy vào hồ gọi là sông không đuôi, có thể không có cửa sông. Mặt cắt ở cửa sông mở rộng, tốc độ dòng nước đột nhiên giảm, thường hay có lắng đọng trầm tích bùn cát số lượng nhiều, cho nên hình thành bãi cạn hình tam giác, gọi là tam giác châu. Phần đỉnh của tam giác châu hướng về thượng du dòng sông, rìa ngoài hướng về biển cả, có thể coi làm “cạnh đáy” của hình tam giác.[1]
Chữ Anh của tam giác châu là delta, delta cũng biểu lộ vần âm thứ tư Δ trong bảng vần âm Hi Lạp. Ngoài ra, Δ trong bảng vần âm Hi Lạp có hình trạng giống tam giác châu, nên có người cho biết đây là khởi nguyên hình tượng của vần âm Δ .
Giới thiệu giản lược[sửa|sửa mã nguồn]
Tam giác châu là thế hệ trầm tích bùn cát do dòng sông bổ sung và cung cấp, là sản phẩm do tác dụng hỗ tương các nhân tố “động lực – lắng đọng trầm tích – địa mạo”, phân bố ở khu vực có dòng sông đổ vào biển – đại dương hoặc hồ. Hình thái mặt phẳng của nó phần nhiều hiện ra hình tam giác, điểm đỉnh hướng về thượng du, mặt đáy hướng về biển bên ngoài, là do hai bộ phận trên đất liền và dưới nước hợp thành.
Điều kiện cơ bản hình thành tam giác châu đa phần quyết định hành động ở quy luật cơ bản đổi khác dòng nước ở khu vực cửa sông. Do đó, những tác nhân như dòng sông, kiến thiết hải dương, khí hậu và địa lí tự nhiên lưu vực, đều ảnh hưởng tác động thâm thúy đến đặc trưng ngọt ngào trầm tích và mô hình hình thái của tam giác châu ở những mức độ khác nhau. Căn cứ vào sự khác nhau vị trí bộ phận địa mạo của nó, từ đất liền hướng về biển, thường thì đem tam giác châu chia làm tầng tích đỉnh, tầng tích trước và tầng tích đáy .
Đặc trưng địa lí[sửa|sửa mã nguồn]
Tam giác châu là đồng bằng bồi tích mà dòng sông chảy vào biển – đại dương, hồ hoặc dòng sông khác, vì nguyên do tốc độ chảy giảm thấp, và mang theo trầm tích bùn cát số lượng nhiều nên dần dần phát triển thành. Tam giác châu nếu được hình thành do đổ vào hồ, hoặc dòng sông thì gọi là tam giác châu sông nội lục. Tuy nhiên, có một số dòng sông trực tiếp tích tụ phù sa trên đất liền làm thành tam giác châu, nhưng mà chưa đổ vào hệ thống sông khác, tam giác châu loại này gọi là tam giác châu nội lục, là một loại của tam giác châu sông nội lục.
Tam giác châu cũng gọi là đồng bằng cửa sông, nhìn từ góc nhìn mặt phẳng, giống hình tam giác, phần đỉnh hướng về thượng du, cạnh đáy là rìa ngoài của nó, cho nên vì thế gọi là tam giác châu, diện tích quy hoạnh tích tam giác châu khá lớn, tầng đất dày và sâu, mạng lưới sông phân bổ xum xê, mặt ngoài phẳng phiu, đặc thù đất phì nhiêu, dễ có lụt lớn .
Phân bố địa lí[sửa|sửa mã nguồn]
Chỗ đổ vào biển của những sông lớn trên quốc tế, đa số đều có một tam giác châu. Thí dụ như chỗ đổ vào biển của sông Nin Ai Cập ( sông dài nhất quốc tế ), thì có một tam giác châu cực kỳ to lớn, diện tích quy hoạnh đạt tới 24.000 kilômét vuông ; chỗ đổ vào biển của sông Mississippi Hoa Kì ( sông dài thứ tư thế giới ), hiện ra hình dạng chân chim, diện tích quy hoạnh 12.000 kilômét vuông ; chỗ đổ vào biển của sông Trường Giang ( sông dài thứ ba quốc tế ), sông Hoàng Hà ( dài thứ năm quốc tế ) và sông Châu Giang Trung Quốc, cũng đều có tam giác châu với diện tích quy hoạnh rất lớn .
Ưu thế địa chất[sửa|sửa mã nguồn]
Khu vực tam giác châu thông thường địa thế thấp và bằng phẳng, mạng lưới sông phân bố dày đặc, do đó phần nhiều là vùng đất cày ruộng và trồng trọt rất tốt. Thí dụ tam giác châu ở cửa sông của sông Châu Giang và sông Trường Giang, đều là khu nông nghiệp sản lượng cao. Tam giác châu sông Hoàng Hà mặc dù đất đai màu mỡ, nhưng mà bởi vì bị ảnh hưởng của muối kiểm nên điều kiện cày ruộng trồng trọt hơi kém một chút.
Nó khác nhau với đồng bằng bồi tích hình quạt lông ở sát gần chân núi. Diện tích đồng bằng bồi tích hình quạt lông khá nhỏ, tầng đất khá mỏng dính, bán chất cấu trúc vật tư là cát và đá vụn, đặc thù không phì nhiêu giống tam giác châu .Vùng đất tam giác châu không những là vùng canh nông rất tốt mà cũng có lợi tương tự so với việc hình thành dầu đốt thô và khí vạn vật thiên nhiên, rất nhiều mỏ dầu khí nổi tiếng trên quốc tế đều phân bổ ở vùng đất tam giác châu .
Quá trình hình thành[sửa|sửa mã nguồn]
Châu thổ sông hình thành khi một con sông mang theo trầm tích tiếp xúc với một vùng nước đứng, như một đại dương, hồ, hoặc hồ chứa. Khi dòng chảy đi vào vùng nước đứng, nó không còn bị số lượng giới hạn bởi bờ sông nữa và sẽ tỏa rộng. Điều này làm giảm tốc độ dòng chảy, cũng có nghĩa là làm giảm năng lực luân chuyển trầm tích. Kết quả là, trầm tích giảm vận động và di chuyển và lắng xuống. Theo thời hạn, lòng sông duy nhất này sẽ biến thành thùy châu thổ ( một vùng với nhiều phân lưu có dạng như chân chim mà người ta hoàn toàn có thể quan sát ở châu thổ sông Mississippi hoặc châu thổ sông Ural ), đẩy miệng sông đi xa hơn nữa vào trong vùng nước đứng. Khi thùy châu thổ tăng trưởng, những gradien của lòng sông giảm đi do dòng sông dài thêm nhưng độ dốc không biến hóa. Đến khi độ dốc của lòng sông giảm đi, nó trở nên không không thay đổi vì hai nguyên do. Thứ nhất, nước dưới lực mê hoặc sẽ có xu thế chảy thẳng theo hướng dốc nhất. Nếu dòng sông hoàn toàn có thể vi phạm đê tự nhiên của nó ( tức là, trong khi lũ lụt ), nó sẽ tràn ra theo một dòng chảy mới và ngắn nhất đến đại dương, do đó có được một độ dốc dốc hơn và không thay đổi hơn. [ 2 ] Thứ hai, khi độ dốc của lòng sông giảm, lượng biến dạng nén xuống đáy sẽ giảm, làm cho trầm tích lắng xuống ngay tại lòng sông, dẫn tới đáy lòng sông trở nên cao thêm tương đối so với mặt vùng lũ. Điều này sẽ làm cho sông càng dễ vi phạm đê tự nhiên và mở ra một dòng chảy mới vào vùng nước đứng với độ dốc lớn hơn. Thường thì những khi như vậy, một phần nước sông hoàn toàn có thể vẫn chảy qua dòng chảy đã bị bỏ. Khi có sự biến hóa dòng chảy ở một châu thổ đã trưởng thành, một mạng lưới phân lưu sẽ được tạo ra .
Danh sách vùng châu thổ nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]
- ^
Uỷ ban biên soạn “Đại từ điển khoa học môi trường”. Đại từ điển khoa học môi trường (bản sửa chữa) [M]. Nhà xuất bản khoa học môi trường Trung Quốc, năm 2008.
- ^ Slingerland, R. and N. D. Smith ( 1998 ), Necessary conditions for a meandering-river avulsion, Geology ( Boulder ), 26, 435 – 438 .
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
- Louisiana State University Geology – World Deltas
