| Đá trầm tích | |
 Cắt phiến đá cát kết cho thấy dải Liesegang |
|
| Thành phần | |
|---|---|
| Thạch anh và felspat đặc thù; các mảnh đá vụn thường có. Các khoáng chất khác có thể được tìm thấy trong đá cát kết đặc biệt hoàn thiện. |
Cát kết hay Sa thạch là đá trầm tích vụn cơ học với thành phần gồm các hạt cát chủ yếu là felspat và thạch anh được gắn kết bởi xi măng silic, calci, oxit sắt… Tuỳ theo từng loại xi măng mà cát kết có màu sáng, xám, lục đỏ. cát kết là loại đá nằm giữa đá vôi và đá bùn.Do cát kết thông thường tạo ra các vách đá dễ nhận thấy và các hình khối tự nhiên bằng đá khác nên màu sắc của đá cát có thể coi giống hệt như là màu sắc của khu vực đó. Vì các phân tử của cát kết có sắc tố phụ bị biến dạng theo màu sắc của khu vực. Ví dụ, phần lớn khu vực miền tây Bắc Mỹ được biết đến là có màu đỏ do đá cát màu đỏ ở đây.
Cát kết thường thì tương đối mềm và dễ gia công, do đó chúng là loại vật tư thiết kế xây dựng và vật tư lát đường thông dụng. Do độ cứng của những hạt riêng rẽ và tính giống hệt của kích cỡ hạt, cũng như thực chất dễ vụn của đá cát nên nó là khoáng chất được ưu thích để sản xuất đá mài ( làm sắc lưỡi dao và những dụng cụ khác ) .
Các hình khối tự nhiên bằng đá mà chủ yếu chứa cát kết thông thường cho nước thấm qua và là đủ xốp để lưu trữ một lượng lớn nước, điều này làm cho chúng trở thành lớp ngậm nước quan trọng. Các lớp ngậm nước hạt mịn, chẳng hạn như đá cát, là thích hợp để lọc bỏ các chất gây ô nhiễm từ bề mặt hơn nhiều so với các loại đá có các vết nứt và các kẽ hở như đá vôi hay các loại đá khác bị nứt nẻ do các hoạt động địa chấn.
Cát kết xếp thành lớp
Cát kết là đá trầm tích mảnh vụn khác với các loại đá hữu cơ, như đá phấn hay than. Chúng được tạo thành từ các hạt bị gắn kết mà các hạt này lại có thể là các mảnh vỡ của đá đã tồn tại trước đó hoặc là đơn tinh thể của các khoáng vật. Các chất kết dính hay còn gọi là xi măng gắn kết có tác dụng gắn các hạt này với nhau chủ yếu là calcit, các khoáng vật sét và các khoáng vật silica. Kích thước các hạt cát trong đá cát nằm trong khoảng 0,1 mm tới 2 mm. Các loại đá với kích thước hạt nhỏ hơn, bao gồm bột kết và sét kết. Các loại đá có kích thước hạt lớn hơn, bao gồm đá dăm kết và sỏi kết và được gọi chung là cuội kết.
Cát kết được hình thành qua hai quy trình tiến độ. Đầu tiên là quy trình ngọt ngào những hạt cát thành những lớp trầm tích. Các trầm tích cát này hoàn toàn có thể được ngọt ngào trong những thiên nhiên và môi trường như sông, hồ, biển hay không khí. Sau khi ngọt ngào, những hạt cát bị nén ép bởi những lớp đất nằm bên trên và được link với nhau bởi những vật tư khác ( xi-măng ) và lắng đọng cùng lúc với chúng. Các loại xi-măng thông dụng nhất là silica và cacbonat calci vì chúng được tạo ra từ sự hòa tan hoặc thay thế sửa chữa của cát khi chúng bị chôn vùi. Cát kết nằm ở trong vỏ Trái Đất khoảng chừng giữa lớp Đá Bùn và Đá Vôi .
Môi trường trầm tích sẽ quyết định các đặc trưng của đá cát được tạo ra như kích thước hạt, độ chọn lọc, thành phần ở mức độ vi mô (kiến trúc) và cấu tạo của đá ở mức độ vĩ mô như tính phân lớp… Các môi trường chủ yếu của quá trình trầm tích là môi trường lục địa (lục nguyên) và môi trường biển, được chia ra thành các nhóm chủ yếu sau:
- Môi trường lục địa
- Sông (đê tự nhiên, doi cát)
- Nón phóng vật
- Băng tích (các trầm tích lắng đọng do băng tan chảy)
- Hồ
- Sa mạc (cồn cát)
- Môi trường biển
- Cát bờ biển
- Châu thổ
- Turbidit
- Bãi triều
- Đê cát ngầm
Các loại cát kết[sửa|sửa mã nguồn]
Đá thạch anh
Cát kết được phân thành một số ít nhóm chính dựa trên thành phần khoáng vật và cấu trúc như sau :
- Cát kết Acco, có hàm lượng felspat lớn hơn >25%. Độ mài tròn và chọn lọc kém so với cát kết thạch anh. Các loại đá cát kết giàu fenspat thường có nguồn gốc từ sự phong hóa cơ học hoặc phong hóa hóa học các đá granit và đá biến chất.
- Cát kết thạch anh, có hàm lượng thạch anh trên >90%, có độ mài tròn và chọn lọc tốt. Cát chỉ toàn thạch anh thường được hình thành trong môi trường xa nguồn cung cấp thạch anh, do thạch anh là một khoáng vật bền nhất. Đôi khi cát kết thuộc loại này được gọi là cát kết “dạng quartzit”, ví dụ Quartzit Tuscarora của các khu vực thuộc dãy núi An pơ.
- Cát kết lithic được hình thành từ các mảnh vụn của các đá hạt mịn như đá phiến sét, đá núi lửa và đá biến chất hạt mịn.
- Đá xám greywacke, là gồm các mảnh vụn đá, thạch anh và fenspat góc cạnh. Các hạt này thường được bao bọc bên ngoài bởi cấu trúc hạt mịn giống sét phong hóa từ đá phiến sét và một số đá núi lửa
- Cát kết Aeolian là loại đá thường được hình thành từ trầm tích gió trong môi trường sa mạc.
- Đá dholpur màu be, rajpura màu hồng, marson màu đồng và khatu màu gỗ tếch là một số loại đá cát.
Cát kết gần Stadtroda, Đức
Sự hình thành cát kết tự nhiên bao hàm những loại cát thạch anh bị kết dính
Các mẫu hình cát kết trên tường của gian phòng tại Petra
Tu viện Arbroath mang màu vàng riêng không liên quan gì đến nhau của cát kết .
