Capella, còn gọi là Alpha Aurigae (α Aurigae, viết tắt Alpha Aur, α Aur), là ngôi sao sáng nhất trong chòm sao Ngự Phu, và sáng thứ sáu trên bầu trời đêm, và là ngôi sao sáng thứ ba ở bán cầu bắc thiên cầu sau hai sao Arcturus và Vega. Là ngôi sao sáng nổi bật trên bầu trời mùa đông ở bắc bán cầu, đây là sao củng cực (circumpolar star) đối với người quan sát nằm về phía bắc của 44° độ vĩ bắc. Tên của ngôi sao trong tiếng Latin có nghĩa là “con dê nhỏ”, Capella mô tả tượng trưng cho chú dê Amalthea đã cho Zeus bú lúc thơ sinh trong thần thoại cổ đại. Hệ sao Capella nằm tương đối gần Mặt Trời chỉ cách 42,8 năm ánh sáng (13,1 pc).
Quan sát bằng mắt thường thì đây là một ngôi sao 5 cánh, nhưng Capella thực sự là một hệ sao gồm có 4 ngôi sao 5 cánh trong hai hệ sao đôi quay quanh nhau. Cặp sao thứ nhất là hai sao khổng lồ sáng màu vàng, cả hai có khối lượng giao động 2,5 lần khối lượng Mặt Trời. Chúng đã đốt hết sạch lõi hiđrô ở trong, nhiệt độ mặt phẳng giảm và kích cỡ sao nở rộng, đưa hai ngôi sao 5 cánh ra khỏi dãy chính trong bảng phân loại sao. Được ký hiệu lần lượt là Capella Aa và Capella Ab, chúng quay quanh nhau trên một quỹ đạo tròn nhỏ với đường kính khoảng chừng 0,76 đơn vị chức năng thiên văn ( AU ) [ note 2 ] và chu kỳ luân hồi quỹ đạo bằng 104 ngày. Trong hai sao thì Capella Aa lạnh hơn và sáng hơn và thuộc lớp phổ K0III ; nó có độ sáng gấp 78,7 ± 4,2 lần độ sáng Mặt Trời và bằng 11,98 ± 0,57 lần đường kính Mặt Trời. Là một ngôi sao 5 cánh già trong quần tụ sao khổng lồ đỏ trên biểu đồ Hertzsprung-Russell, nó đang ở tiến trình tổng hợp hạt nhân heli thành hạt nhân cacbon và oxy ở trong lõi sao. Capella Ab có đường kính hơi nhỏ hơn và sáng hơn và nó thuộc lớp phổ G1III ; ngôi sao 5 cánh này sáng gấp 72,7 ± 3,6 lần độ sáng Mặt Trời và đường kính bằng 8,83 ± 0,33 đường kính Mặt Trời. Nó đang ở trong quy trình tiến độ tiến hóa ngắn gọi là khoảng chừng trống Hertzsprung khi kích cỡ sao đang lan rộng ra và nhiệt độ mặt phẳng giảm để tiến tới quy trình tiến độ trở thành sao khổng lồ đỏ. Hệ Capella là một trong những nguồn tia X sáng nhất trên khung trời, mà nguyên do chính được cho đến từ vành nhật hoa của sao khổng lồ khối lượng lớn hơn. Cặp sao thứ hai, nằm cách cặp thứ nhất 10.000 AU, gồm có hai sao lùn đỏ mờ, nhỏ và tương đối lạnh. Chúng được ký hiệu là Capella H và Capella L. Một vài ngôi sao 5 cánh khác nằm gần trong trường quan sát đã được lập hạng mục là những sao nằm gần hệ nhưng thực tiễn chúng không quay quanh hoặc bị ảnh hưởng tác động mê hoặc bởi hệ hai cặp sao đôi này .
α Aurigae (Latinised đến Alpha Aurigae) là tên của Bayer. Nó cũng có tên Flamsteed 13 Aurigae. Nó được liệt kê trong một số danh mục nhiều ngôi sao như ADS 3841, CCDM J05168 + 4559, và WDS J05167 + 4600. Là một hệ sao tương đối gần đó, Capella được liệt kê trong Catalogue Gliese-Jahreiss với chỉ định GJ 194 cho một đôi hành tinh khổng lồ và GJ 195 cho cặp sao lùn đỏ mờ nhạt.
Tên truyền thống lịch sử Capella là Latin cho dê cái ( nhỏ ) ; tên gọi khác Capra thường được sử dụng nhiều hơn trong thời cổ đại. Năm năm nay, Liên minh Thiên văn Quốc tế tổ chức triển khai Nhóm thao tác Tên Ngôi sao ( WGSN ) để lập hạng mục và chuẩn hóa tên cho những ngôi sao 5 cánh. Bản tin tiên phong của WGSN tháng 7 năm năm nay gồm có một bảng gồm hai lô tiên phong được chấp thuận đồng ý bởi WGSN ; gồm có Capella cho ngôi sao 5 cánh này. Nó giờ đây đã được nhập vào hạng mục IAU của Star Names. Danh sách những ngôi sao 5 cánh liệt kê Capella như vận dụng cho ngôi sao 5 cánh với những thông tư α Aurigae, HR 1708, HD 34029, và HIP 24608, cho thấy chỉ có thành phần chính của mạng lưới hệ thống Capella mới nhận được tên đó. Tài liệu của riêng IAU làm rõ rằng tên đúng phải được vận dụng chỉ cho thành phần sáng nhất. Trong trường hợp này, nó là một phần không chắc như đinh của những thành phần là sáng nhất và list IAU không chỉ định .
Lịch sử quan sát[sửa|sửa mã nguồn]
Capella là ngôi sao 5 cánh sáng nhất trên khung trời đêm từ 210.000 năm trước đến 160.000 năm trước [ 10 ], ở mức – 1.8. Ở – 1.1, Aldebaran sáng nhất trước thời kỳ này, nó và Capella nằm gần nhau hơn trên khung trời và hoạt động giải trí như những ngôi sao 5 cánh cực Bắc vào thời đó. Capella được cho là được đề cập đến trong một bản khắc Akkadian có niên đại vào thế kỷ 20 trước Công nguyên. Biểu tượng của nó như thể một con dê từ Mesopotamia trở thành một chòm sao gọi là GAM, đại diện thay mặt cho một con khỉ đột hoặc là kẻ lừa đảo. Nó hoàn toàn có thể đã đại diện thay mặt cho ngôi sao 5 cánh một mình hoặc chòm sao tân tiến như một toàn diện và tổng thể ; số lượng này được gọi là Gamlum hoặc MUL.GAM trong tài liệu MUL.APIN của BC thế kỷ thứ 7 .
Croigo của Auriga đứng cho một dê-chăn hoặc người chăn cừu. Nó được hình thành từ hầu hết các ngôi sao của chòm sao hiện đại; tất cả các ngôi sao sáng đã được bao gồm trừ Beta Tauri (Elnath), truyền thống được giao cho cả Taurus và Auriga. Sau đó, các nhà thiên văn học người Bedouin tạo ra các chòm sao là các nhóm động vật, trong đó mỗi ngôi sao đại diện cho một con vật. Các ngôi sao của Auriga bao gồm một dê, một hiệp hội cũng có mặt trong thần thoại Hy Lạp. Nó đôi khi được gọi là Ngôi sao của Chó Shepherd trong văn học Anh. Capella được xem như là một dấu hiệu của mưa theo thời cổ đại.
Monte Albán thuộc bang Oaxaca ở Mêhicô được thiết kế xây dựng vào năm 275 trước Công nguyên, ở một hướng khác với những khu công trình khác trong khu phức tạp. Các bước của nó được sắp xếp vuông góc với sự tăng lên của Capella vào thời gian đó, để một người nhìn ra một lối vào tòa nhà sẽ phải đương đầu trực tiếp với nó. Capella có ý nghĩa quan trọng khi sự tăng lên của xoáy nước xảy ra
Nhiều trạng thái[sửa|sửa mã nguồn]
Giáo sư William Wallace Campbell của Đài thiên văn Lick đã thông tin rằng Capella đã được nhị phân vào năm 1899, dựa trên những quan sát quang phổ – ông ghi nhận trên tấm ảnh chụp từ tháng 8 năm 1896 đến tháng 2 năm 1897 rằng một quang phổ thứ hai Open trên đầu, và có một sự di dời doppler tím vào tháng 9 và tháng 10 và đỏ vào tháng 11 và tháng 2 – chỉ ra rằng những bộ phận vận động và di chuyển ra và Trái Đất ( và do đó đang quay quanh nhau ). Gần như đồng thời, nhà thiên văn Anh Hugh Newall đã quan sát phổ phức tạp của nó bằng một kính hiển vi lăng kính bốn chiếc gắn với kính viễn vọng 25 inch ( 64 cm ) ở Cambridge tháng 7 năm 1899, Tóm lại rằng đó là một hệ sao nhị phân .
Nhiều nhà quan sát cố gắng phân biệt các ngôi sao thành phần không thành công. Được biết đến như là “Người bạn của Interferometrist”, lần đầu tiên nó được John Anderson và Francis Pease giải quyết vào năm 1919 tại Đài thiên văn Mount Wilson, người đã xuất bản quỹ đạo vào năm 1920 dựa trên các quan sát của họ. Đây là phép đo giao thoa đầu tiên của bất kỳ vật nào nằm ngoài Hệ mặt trời. Một quỹ đạo chính xác cao đã được xuất bản vào năm 1994 dựa trên các quan sát của Mark III Stellar Interferometer, một lần nữa tại Đài quan sát Mount Wilson. Capella cũng trở thành vật thể thiên văn đầu tiên được chụp bằng một bộ phận giao thoa quang học riêng biệt khi nó được chụp ảnh bằng Kính thiên văn. Quang học Cambridge vào tháng 9 năm 1995.
Năm 1914, nhà thiên văn học người Phần Lan Ragnar Furuhjelm đã quan sát thấy rằng nhị phân quang phổ có một ngôi sao 5 cánh sát cánh yếu, khi hoạt động thích hợp của nó cũng tương tự như như nhị phân quang phổ, hoàn toàn có thể là vật chất bị ràng buộc với nó. Vào tháng 2 năm 1936, Carl L. Stearns quan sát thấy người bạn sát cánh này có vẻ như tăng gấp đôi ; điều này đã được khẳng định chắc chắn vào tháng 9 năm đó bởi Gerard Kuiper. Cặp này được chỉ định là Capella H và L.rong một ngày Mặt trời đi ngang qua trên Monte Albán .
Nguồn tia X[sửa|sửa mã nguồn]
Hai chuyến bay mang tên Aerobee-Hi vào ngày 20 tháng 9 năm 1962 và ngày 15 tháng 3 năm 1963 phát hiện và xác nhận một nguồn tia X ở Auriga RA 05 h 09 m Dec + 45 °, được xác lập là của Capella. Thiên văn X-quang khởi đầu vào ngày 5 tháng 4 năm 1974 với sự phát hiện tia X từ Capella. Một chuyến bay tên lửa vào ngày đó đã được hiệu chuẩn một cách ngắn gọn mạng lưới hệ thống trấn áp tỉ trọng của nó khi một bộ cảm ứng sao chĩa vào trục tải trọng tại Capella. Trong quy trình tiến độ này, những tia X trong khoảng chừng 0.2 – 1.6 keV đã được phát hiện bởi mạng lưới hệ thống phản xạ tia X phối hợp với bộ cảm ứng sao. Độ sáng của tia X ( Lx ) ~ 1024 W ( 1031 erg s-1 ) lớn hơn bốn bậc so với độ sáng của tia X Mặt trời. Các tia X của Capella được cho là đa phần từ quầng ánh sáng của ngôi sao 5 cánh khổng lồ. Capella có nguồn X-quang ROSAT 1RXS J051642. 2 + 460001. Nhiệt độ cao của quầng ánh sáng Capella thu được từ quang phổ tia X của Capella sử dụng HEAO 1 sẽ yên cầu sự hạn chế, trừ khi nó là một dòng gió tự do thổi .
