Hen Phế Quản theo đông y thuộc chứng Háo Suyễn – Háo Rỗng, tức là khí không được liễm nạp về thận, tỳ dương hư yếu thủy thấp ứ đọng sinh ra đờm. Trong cổ họng phát ra tiếng gọi là háo (hen) thở hít gấp gáp, khí đưa lên nhiều mà đưa xuống ít gọi là (suyễn).Bạn đang xem : Can là gì trong đông y
Bàn về nguyên do, chính sách sinh bệnh hen phế quản, Tuệ Tĩnh trong cuốn Hồng nghĩa giác tư y thư viết : “ Phần do phế hư gặp lạnh, hoặc phế thực mà gặp lạnh hoặc bị thủy khí, hoặc do sợ, khí uất lồng lên, hoặc âm hư hoặc khí hư, hoặc đờm tắc – hơi thở gấp. Tỳ vị hư mà hỏa xông lên … ”Khi đã thành bênh, yếu tố bên trong là ba tạng Tỳ – Phế – Thận, yếu tố bên ngoài là gió lạnh, ẩm, yếu tố tâm thể và mệt nhọc và dễ phát cơn hen phế quản. Muốn chẩn đoán và điều trị tốt cần nắm chắc chắc công dụng sinh lý của ba tạng này .
1.Tìm hiểu chức năng tạng Tỳ
Tỳ thuộc hành Thổ, công năng chủ yếu là vận hóa.
– Quan niệm của những y gia xưa cho rằng tiêu hóa, hấp thụ và quy trình luân chuyển tân dịch là do sự phối hợp giữa tỳ và vị. Tiêu hóa là công suất của vị, luân chuyển những chất, hấp thụ được lại nhờ vào tỳ. Tỳ là tạng quản lý và vận hành phấn tán tân dịch cho vị, phải trải qua kich mạch. Vị là kho chứa để cấp dưỡng cho lục phủ ngũ tạng. Kinh túc thái âm tỳ thông với vị. Tân dịch trong vị do hấp thụ trải qua kinh mạch mà luân chuyển vào âm kinh. Tân dịch cũng trải qua kinh túc dương minh vị mà phân chia ra những kinh dương. Nhờ sự luân chuyển tân dịch, những bộ phận trong khung hình mới được nuôi dưỡng .Tóm lại : Tỳ vận hóa phức tạp trong đồ ăn. Tỳ có tính thấp chủ việc đưa lên, vị có tính táo đa phần đưa xuống. Táo và thấp cùng phối hợp nhau trong tiêu hóa của tỳ vị. Tỳ tuy tính thấp nhưng lại vận hóa thủy thấp ( khí thủy thấp ), nhờ vận hóa của tỳ thủy thấp mới bài tiết đúng mực không ứ đọng, tỳ hư không chuyển vận được mạch làm cho thủy thấp ngưng đọng, sinh đàm ẩm, phù thũng. Thủy thấp trở ngại hoạt động giải trí của tỳ. “ Thấp hại tỳ ” “ Tỳ chủ thấp, ghét thấp ” .- Tỳ chủ cơ nhục, tay chân, vinh nhuận ra ô môi .- Thức ăn được tiêu hóa sẽ phân phối dinh dưỡng cho cơ bắp. Cơ được nuôi dưỡng đủ thì chắc. Kinh mạch của tỳ vị vòng quanh môi miệng để chẩn đoán bệnh tỳ vị .- Tỳ thống huyết : tỳ quan hệ ngặt nghèo với huyết. Huyết là sinh khí của thức ăn – bắt nguồn từ trung tiêu. “ Tỳ là nguồn sinh huyết ”. “ Tâm tạng chủ về huyết ” .- Tỳ sinh huyết và thống nhiếp huyết, nghĩa là bảo vệ máu chảy trong mạch, nếu tỳ khí hư yếu dễ làm huyết dịch chảy ra ngoài ( tương quan đến máu đông và chảy máu )
2.Tìm hiểu chức năng tạng Phế
Phế thuộc hành kim, phế chủ khí – khí là vật chất trọng yếu.
– Cơ thể nhờ khí mà duy trì sự sống. Khí có hai nguồn là khí của thức ăn và khí của trời thở hít vào. Khí trời do phế hút vào. Khí của thức ăn do mạch tỳ luân chuyển lên. Hai khí đó tích hợp chứa vào khí hải ở lồng ngực, văn cổ gọi là tông khí. Tông khí là nguồn gốc của khí trong body toàn thân, ra họng để làm hô hấp dồn vào tâm mạch phân bổ body toàn thân vì vậy nói phế chủ khí là nói hàng loạt khí của khung hình, xấp xỉ, trong ngoài .Xem thêm : Từ Yarrow Là Gì ? Nghĩa Của Từ Yarrow Trong Tiếng Việt Yarrow Mọc Ở Đâu- Phế trợ tâm, chủ trị tiết : quản trị không rối loạn gọi là “ trị tiết ”. Nói phế hoạt động giải trí có quy luật. Các cơ quan hoạt động giải trí có quy luật, ví dụ “ Tâm chủ thần minh ” là cũng nhờ ở phế, “ phế giữa tính năng tướng phó, vị trị tiết từ đó mà ra ”. Tâm chủ huyết – phế chủ khí khung hình nhờ sự tuần hoàn của khí huyết để luân chuyển chất dinh dưỡng duy trì hoạt động giải trí và sự hoạt động giải trí uyển chuyển của những cơ quan. Nhờ tính tự do của khí mới quản lý và vận hành thông thường. Khí body toàn thân do phế làm chủ cần nhờ sự vận tải đường bộ của huyết mạch mới thông đạt khắp body toàn thân. Khí với huyết tác thành nhau, quan hệ ngặt nghèo với nhau. “ Khí là thống soái của huyết, huyết là thứ phối hợp với khí, khi lưu hành thì huyết lưu, hành, chỗ nào huyết đến thì khí cũng đến ” .- Phế chủ túc giáng thông điều thủy đạo. Nước vào vị qua sự luân chuyển của tỳ mà dồn lên phế. Phế khí túc giáng thì thủy dịch theo thủy của tam tiêu mà xuống bàng quang .- Phế khí kém túc giáng thì sự lưu thông thủy dịch trở ngại, thủy dịch dồn dọng lại, không thông thành thủy thũng .- Phế là nguồn trên của nước. Phế chủ bì mao. Phế chủ khí, hô hấp là cơ quan chính trao đổi ngoài lỗ chân lông cũng có tính năng tán khí, lỗ chân lông được gọi là “ khí môn ” ( cửa khí ) .- Da lông nhờ phế khí sưởi nóng mới tươi nhuận, phế khí đủ, da lông mỡ màng. Khí phế suy kiệt, da lông khô. Tà khí bắt đầu ảnh hưởng tác động vào da lông sau truyền vào phế, phế hư thì da lông cũng hư yếu, dễ ra mồ hôi, dễ cảm nhiễm ngoại tà .
3.Tìm hiểu chức năng tạng Thận
Thận thuộc hành Thủy.
– Thân tàng tinh – vật chất cơ bản của hoạt động giải trí sống là tinh. Tinh gồm có tinh của nam nữ trong giao hợp là nguồn gốc của sống sót và tinh do thức ăn sinh ra giúp khung hình sống sót, tăng trưởng. Tinh của nam nữ là tinh của tiên nhiên, tinh của thức ăn là tinh hậu nhiên. Cả hai loại tinh cùng tàng chứa ở thận .- Tinh tiên nhiên do cha mẹ truyền, có từ lúc thành bào thai tới khi chết, tinh luôn sinh trưởng hóa dục – tinh tiên nhiên cần dinh dưỡng của tinh hậu nhiên – hai thứ tác động ảnh hưởng qua lại. Tiên nhiên là cơ bản .- Tàng tinh là công suất quan trọng của thận ; sinh trưởng ; phát dục, sinh đẻ đều nhờ công dụng của thận tinh – còn gọi là thận khí .
– Thận chủ cốt tủy – tinh hoa bộc lộ ở tóc. Thận tàng tinh – tinh sinhtủy – tủy nuôi dưỡng xương. Nếu thận yếu, sẽ sinh tủy kém – tủy kém sẽ sinh xương kém mà sinh chứng cốt tý ( đau xương ) bộc lộ ở người lạnh, sợ lạnh, khớp xương co cứng. Nếu nhiệt lưu ở thận, thủy dịch bị đốt nóng mà thành khô xương từ từ thành cốt nuy, yếu liệt vô lực. Não là bể chứa tủy nên não và thận có quan hệ thông nhau. Tinh khí chứa ở thận thịnh hay suy ảnh hưởng tác động tới công suất của não .- Thận chủ thủy – nước uống vào, tỳ vị chưng bốc lên phế, phế khí túc giáng làm cho thủy dịch chảy xuống mà dồn về thận. Thủy dịch do tỳ thổ chưng bốc, có thanh có trọc. Thanh đi lên trọc đi xuống. Trong thanh có trọc, trong trọc có thanh, thứ thanh trong thanh thì từ phế mà ra khắp da lông. Thức trọc trong thanh thì theo tam tiêu mà xuống thận. Nước lên phế thành thứ thanh. Thủy dịch dồn về thận làm trọc. Thứ rọc trong trọc theo đường bàng quang mà thải ra ngoài. Thứ thanh trong trọc thì chứa lại ở thận. Tinh dịch chứa ở thận, nhờ thận dương chưng nóng hóa thành khí mà lên phế. Từ phế giáng xuống mà tới thận. Tuần hoàn như vậy để duy trì sự biến hóa cũ mới của nước trong khung hình. Thận dương kém thì sự đổi cũ thay mới sẽ trở ngại hoàn toàn có thể sinh phù thũng .
