Can khương là tên gọi khác của Gừng khô, nhờ chứa thành phần đa dạng với dược tính cao nên được dùng làm vị thuốc phổ biến trong Đông y. Đây là thảo dược khô dễ bảo quản, lại hiệu quả trong chữa đau bụng lạnh, đầy trướng không tiêu, chân tay giá lạnh, ho suyễn, thấp khớp. Cùng tìm hiểu kỹ hơn về công năng của vị thuốc này qua bài viết dưới đây.
1. Tổng quan về Gừng
Gừng có tên khoa học là Zingiber officinale Roscoe, họ Gừng ( Zingiberaceae ). Dược liệu còn được gọi là Khương, Sinh khương, Can khương. Khương là thân rễ của cây Gừng tươi hoặc khô. Tùy theo tươi hay khô, vị thuốc mang tên khác nhau :
- Sinh khương: củ (thân rễ) tươi.
- Can khương: thân rễ phơi khô.
1.1. Đặc điểm thực vật
Gừng là một loại cây nhỏ, sống lâu năm. Thân rễ mầm lên thành củ, lâu dần thành xơ. Lá mọc so le, không cuống, mặt bóng nhẵn, gân giữa hơi trắng nhạt, vỏ có mùi thơm. Trục hoa xuất phát từ gốc .
1.2. Phân bố
Gừng được trồng ở khắp nơi trong nước ta để lấy củ ăn và làm thuốc, dùng trong nước và xuất khẩu.
1.3. Bộ phận dùng
Thân rễ hay thường gọi là củ, là bộ phận của cây được sử dụng để làm thuốc .
1.4. Thành phần hóa học
Trong gừng có 2 – 3 % tinh dầu, hầu hết là những hợp chất hydrocarbon sesquiterpenic. Ngoài ra còn có chất nhựa dầu ( 5 % ), chất béo ( 3,7 % ), tinh bột và những chất cay như zingeron, zingerola và shogaola. Vị cay có trong Gừng là do hoạt chất zingeron .
1.5. Tác dụng dược lý
Gừng có những tác dụng dược lý như sau:
- Ức chế thần kinh trung ương, làm giảm vận động tự nhiên và tăng thời gian gây ngủ của thuốc ngủ barbituric. Cao chiết Gừng khô, gingerol và shogaol đều ức chế sự vận động tự nhiên của chuột nhắt.
- Hạ nhiệt: shogaol và gingerol làm giảm sốt trên chuột đã được gây sốt bằng cách tiêm men bia.
- Giảm đau và giảm ho.
- Chống co thắt: shogaol và gingerol có tác dụng này.
- Chống nôn: dịch chiết Gừng khô có tác dụng trên chó gây nôn bằng đồng sulfat.
- Kích thích sự vận chuyển trong đường tiêu hóa: dịch chiết Gừng khô cho chuột nhắt uống làm tăng sự vận chuyển barisulfat.
- Tác dụng chống viêm: dịch chiết Gừng khô tiêm dưới da cho chuột nhắt ức chế sự tăng tính thẩm thấu của các mao quản trong phản ứng viêm thực nghiệm.
2. Vị thuốc Can khương
2.1. Mô tả dược liệu
Can khương là thân rễ khô của Gừng lâu năm, có củ phình bự và tạo xơ nhiều thì được thu hoạch, rửa sạch, sắc lát và phơi khô để dùng. Lúc này, thành phần dược tính có trong Can khương là nhiều nhất. Giá trị này ít hơn ở cây non .
2.2. Công năng
Can khương có vị cay, tính ôn. Bào khương (Can khương bào chế rồi) vị cay đắng, tính đại nhiệt. Vào sáu kinh: tâm, phế, tỳ, vị, thận, đại tràng.
2.3. Công dụng
Có tác dụng làm ấm trừ hàn, chữa bụng đau, chân tay lạnh, nôn mửa, tiêu chảy, đầy trướng khó tiêu, ho suyễn, tứ chi lạnh. Liều dùng 4 – 20g dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán. Thường dùng phối hợp với các thuốc khác.
3. Bài thuốc có Can khương
- Chữa nhức đầu, lạnh bụng, nôn, có đờm
Can khương 10 g, Chích cam thảo 4 g, nước 300 ml, sắc còn 100 ml chia nhiều lần uống trong ngày. Thấy đỡ thì uống bớt đi .
- Chữa đau bụng, đầy bụng
Can khương sấy khô tán nhỏ dùng nước cơm chiên thuốc, mỗi lần uống 2 – 4 g .
- Chữa cảm hàn rét run hoặc đau bụng lạnh da, đi phân nước
Gừng khô, Riềng ấm, mỗi vị 15 – 20 g. Sắc uống .
- Chữa cam tẩu mã (nhiễm trùng hoại thư)
Can khương, quả Táo ta, Phèn chua với lượng bằng nhau. Tán nhỏ và bôi vào lợi.
- Chữa viêm khớp dạng thấp
Can khương 3 g, Đương quy 9 g, Xuyên khung 9 g, Phụ tử 6 g, Bạch thược 9 g, Thục địa 9 g. Sắc uống 1 thang / ngày .
4. Lưu ý khi sử dụng Can khương
Can khương là vị thuốc đại cay, người có nhiệt, có thai không nên dùng. Vì tính cay nên làm tổn hại đến khí huyết cơ thể, không nên dùng trong thời gian dài.
Chú ý khi dùng chung với Hoàng cầm, Hoàng liên, Dạ minh sa, Tần tiêu .
