Mục từ ” Ca ” dẫn tới bài này. Xin đọc những định nghĩa khác tại CA
Calci (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp calcium /kalsjɔm/),[2] còn được viết là canxi,[2] là nguyên tố hoá học ký hiệu Ca, số thứ tự 20 trong bảng tuần hoàn. Nó là một kim loại kiềm thổ có nguyên tử khối là 40.
Calci là nguyên tố thiết yếu cho sinh vật sống, đặc biệt trong sinh lý học tế bào và tồn tại dưới 3 dạng trong máu: 50% dưới dạng ion Ca2+, gần 50% kết hợp với protein huyết tương, chủ yếu là albumin và chỉ còn rất ít dưới dạng phức hợp với phosphat, citrat, cacbonat. Ở đây có sự di chuyển ion Ca2+ vào và ra khỏi tế bào chất có vai trò mang tính hiệu cho nhiều quá trình tế bào. Là một khoáng chất chính trong việc tạo xương, răng và vỏ sò, calci là kim loại phổ biến nhất về khối lượng có trong nhiều loài động vật.
Về hóa học, calci là một sắt kẽm kim loại mềm và phản ứng mạnh ( mặc dầu chỉ cứng hơn chì, nó hoàn toàn có thể bị cắt bằng dao một cách khó khăn vất vả ). Nó là nguyên tố sắt kẽm kim loại có màu bạc phải được tách ra bằng giải pháp điện phân từ muối nóng chảy như calci chloride. [ 3 ] Khi được tạo ra, nó nhanh gọn hình thành một lớp áo oxide và nitrit màu trắng xám do tiếp xúc với không khí. Ở dạng khối, sắt kẽm kim loại khó đốt cháy, thậm chí còn còn khó hơn những miếng magnesi ; nhưng khi cắt ra, sắt kẽm kim loại cháy trong không khí cho ngọn lửa cam-đỏ có độ chói cao. Kim loại calci phản ứng với nước tạo khí hydro với vận tốc nhanh đến mức hoàn toàn có thể nhận ra được, nhưng không đủ nhanh ở nhiệt độ phòng để tạo ra nhiều nhiệt, do vậy nên nó rất có ích trong việc dùng sản xuất hydro. [ 4 ] Tuy nhiên, khi ở dạng bột nó phản ứng với nước cực kỳ nhanh do diện tích quy hoạnh mặt phẳng tiếp xúc tăng do ở dạng bột. Một phần phản ứng với nước bị chậm lại do nó tạo ra mẫu sản phẩm không hòa tan là calci hydroxide có tính bảo vệ .Calci có tỉ trọng 1,55 g / cm3, là sắt kẽm kim loại kiềm thổ nhẹ nhất ; magie ( 1,74 ) và beryli ( 1,84 ) nặng hơn mặc dầu chúng có số khối nhỏ hơn. Kể từ stronti trở đi, những sắt kẽm kim loại kiềm thổ có tỷ trọng tăng theo số khối. Calci có hai đồng hình. [ 5 ]Calci có điện trở suất lớn hơn đồng và nhôm, tính trên cùng khối lượng, do nó có khối lượng riêng thấp hơn, nó cũng là chất dẫn điện tốt hơn hai loại trên. Tuy nhiên, trong trong thực tiễn nó ít khi được sử dụng bởi rất dễ phản ứng với không khí .Các muối của calci không màu mặc dầu calci ở dạng nào đi nữa, và ion calci hòa tan ( Ca2 + ) cũng không màu. Cùng với những muối của magnesi và những muối của sắt kẽm kim loại kiềm thổ khác, những muối calci thường tan khá trong nước ngoại trừ calci hydroxide, calci sulfat, calci cacbonat và calci phosphat. Khi ở trong dung dịch, ion calci cho nhiều vị giác ấn tượng như mặn, chua, trơn .
Vôi ở dạng vật liệu xây dựng đã được sử dụng từ thời tiền sử cách nay khoảng 7000 đến 14000 TCN.[6] Lò vôi được định tuổi đầu tiên có niên đại 2500 TCN và được tìm thấy ở Khafajah Mesopotamia.[7][8] Calcium (từ tiếng Latin calx, thuộc về calcis, nghĩa là “vôi”)[9] đã được biết từ rất sớm vào thế kỷ I khi người La Mã cổ đại điều chế vôi ở dạng calci oxide. Văn liệu năm 975 ghi nhận rằng calci sulfat là chất hữu ích trong việc hình thành xương. Nó không được tách biệt mãi cho đến năm 1808 ở Anh khi Sir Humphry Davy điện phân một hỗn hợp gồm vôi và thủy ngân oxide.[10].
Calci là một thành phần quan trọng của khẩu phần dinh dưỡng. Sự thiếu vắng rất nhỏ của nó đã ảnh hưởng tác động tới sự hình thành và tăng trưởng của xương và răng. Thừa calci hoàn toàn có thể dẫn đến sỏi thận ( vì khi nồng độ cao dễ bị kết tinh gây ngưng trệ quy trình bài tiết ). Vitamin D là thiết yếu để hấp thụ calci. Các loại sản phẩm sữa chứa một lượng lớn calci .Để hiểu thêm về vai trò của calci trong quốc tế sự sống, xem thêm bài Calci trong sinh học .
Các ứng dụng khác còn có:
- Chất khử trong việc điều chế các kim loại khác như urani, zirconi hay thori.
- Chất chống oxy hóa, chống sulfide hóa hay chống carbide hóa cho các loại hợp kim chứa hay không chứa sắt.
- Một chất tạo thành trong các hợp kim của nhôm, beryli, đồng, chì hay magiê.
- Nó được sử dụng trong sản xuất xi măng hay vữa xây sử dụng rộng rãi trong xây dựng.
- Đồng vị calci-48 được sử dụng để tổng hợp một số nguyên tố siêu urani như nobeli hay oganesson.
Vôi sống (CaO) được sử dụng trong nhiều quy trình làm sạch hóa học và được sản xuất bằng cách nung nóng đá vôi. Khi thêm nước vào vôi sống thì nó tạo ra vôi tôi Ca(OH)2. Khi Ca(OH)2 được trộn với cát nó tạo ra vữa sử dụng trong xây dựng, vữa này cứng lại khi để lâu trong không khí do carbon dioxide có phản ứng chậm với vôi tôi tạo ra cacbonat calci. Trộn với các chất khác, chẳng hạn đất sét và thạch cao khi bị nung nóng ở nhiệt độ cao, CaO tạo ra một thành phần quan trọng của xi măng Portland là cờ lanh ke (clinker).
Khi nước thấm qua đá vôi hoặc những loại đá cacbonat, nó hòa tan một phần của đá ( do sự hiện hữu của khí CO2 ) và sinh ra những mô hình nhũ đá cũng như hình thành nên nước cứng. Các hợp chất quan trọng của calci là nitrat, sulfide, chloride, carbide, xyanua và hypôclorit calci .
Calci có 6 đồng vị không thay đổi, hai trong chúng có nguồn gốc tự nhiên : đồng vị Ca40 và đồng vị phóng xạ Ca41 với chu kỳ luân hồi bán rã = 103.000 năm. 97 % của nguyên tố này là ở dạng Ca40. Ca40 là một trong những loại sản phẩm sinh ra bởi sự phân rã của K40, cùng với Ar40. Trong khi tỷ suất K / Ar được sử dụng thoáng rộng trong địa chất học thì sự thông dụng của Ca40 trong tự nhiên đã cản trở việc sử dụng chỉ số K / Ca này trong địa chất. Không giống như những đồng vị có nguồn gốc thiên hà được tạo ra trong khí quyển, Ca41 được sản xuất do việc hấp thụ neutron của Ca40. Phần lớn của việc tạo ra đồng vị này là ở những mét cao nhất hay ở những lớp đất đá mà ở đó những bức xạ neutron thiên hà là đủ mạnh. Ca41 đã thu được sự quan tâm của những nhà khoa học trong điều tra và nghiên cứu những chòm sao vì Ca41 phân rã thành K41, một chỉ số quan trọng của những không bình thường trong hệ Mặt Trời .
Calci trong sinh học[sửa|sửa mã nguồn]
Calci là nguyên tố thiết yếu cho sự sống. Mức calci trong động vật hoang dã có vú được trấn áp chặt. regulated, [ 11 ] [ 12 ] Trong khung hình thì 98 % calci nằm ở xương và răng ; 2 % còn lại là ion calci nằm trong máu để thực thi những tính năng thần kinh cơ, đông máu. Trong máu, Ca ở dưới 3 dạng : 50 % dưới dạng ion Ca + +, gần 50 % tích hợp với protein huyết tương, đa phần là albumin và chỉ còn rất ít dưới dạng phức tạp với phosphat, citrat, carbonat .Nếu tuyến cận giáp bị kích thích do thiếu calci, tuyến cận giáp phải liên tục tiết ra quá nhiều hooc môn, tính năng tuyến cận giáp thao tác quá mức nên không còn trấn áp được nồng độ calci trong máu nữa, do vậy nồng độ calci trong máu tăng cao, dẫn đến loạn nhịp tim. Khi nhịp tim loạn thì tuyến giáp lại phải tiết ra hooc môn để giảm nồng độ calci trong máu, chuyển lượng calci thừa đó ra ngoài tới những tổ chức triển khai khác để duy trì không thay đổi nồng độ calci trong máu. Quá trình đó gọi là ” calci chuyển dời ” .
CaO + H2O → Ca ( OH ) 2CaO + 2CO2 + H2O → Ca ( HCO3 ) 2
CaCO3 (to) → CaO + CO2↑
Ca + 2HC l → CaCl2 + H2 ↑CaO + 3C → CaC2 + CO ( xảy ra ở nhiệt độ 3.000 °C )
