Cái đẹp là gì ? Các ý niệm về cái đẹp. Biểu hiện của cái đẹp .
Cái đẹp là phạm trù mỹ học cơ bản TT
Trong mạng lưới hệ thống những phạm trù mỹ học, cái đẹp vừa là phạm mỹ học cơ bản, vừa là phạm trù mỹ học TT. Bởi vì, đối tượng người tiêu dùng của mỹ học là đời sống nghệ thuật và thẩm mỹ của con người. Đời sống nghệ thuật và thẩm mỹ tuy rất đa dạng chủng loại phong phú nhưng hầu hết quay quanh cái đẹp. Cái đẹp là cái phổ cập. Nó xuất hiện ở khắp nơi : trong tự nhiên, trong xã hội và trong nghệ thuật và thẩm mỹ. Ở đâu có hoạt động giải trí của con người ở đấy có cái đẹp : khung trời đẹp, cành hoa đẹp, đời sống đẹp, cái nhà đẹp, chiếc áo đẹp, việc làm đẹp, hành vi đẹp, tư tưởng đẹp, khuôn mặt đẹp … Mặt khác, cái đẹp là cái thường trực. Từng giờ, từng phút nó luôn xuất hiện trong ý thức con người. Con người không một phút nào sao nhãng, rời bỏ được cái đẹp. Dù là lúc lao động, lúc đi dạo vui chơi, lúc điều tra và nghiên cứu khoa học ; trong hoạt động và sinh hoạt mái ấm gia đình, ngoài đời sống hội đồng … Cái đẹp như thể thước đo, là chuẩn mực đi kèm liền bên cạnh cái chuẩn mực thước đo khác trong đời sống con người. Không phải ngẫu nhiên mà CHÂN-THIỆN – MỸ ĐI LIỀN VỚI NHAU .
Các phạm trù thẩm mỹ khác: cái xấu, cái cao cả, cái thấp hèn, cái bi, cái hài tuy bản chất thẩm mỹ có khác cái đẹp, nhưng để hiểu được bản chất chúng thì không thể không lấy cái đẹp làm điểm tựa không thể không xem xét nó trong mối liên hệ với cái đẹp. Chẳng hạn, để đánh giá một hiện tượng xấu thì ta phải dựa vào cái đẹp. Cái đối lập với cái đẹp sẽ là cái xấu. Hoặc để xác định cái bi ta cũng dựa vào cái đẹp. Cái bi là sự thất bại, hay cái chết của cái đẹp. Ta cũng dựa vào cái đẹp để xác định cái cao cả. Cái đẹp là lý tưởng gần, còn cái cao cả là lý tưởng cao siêu.
Vậy cái đẹp là gì ? thế nào là cái đẹp ? Đây quả là câu hỏi không dễ vấn đáp chút nào. Có người hỏi Saint Augustin : Thời gian là gì ? Augustin vấn đáp : giá như ngươi đừng hỏi thì ta cơ hồ như hiểu rõ thời hạn là gì ! Thế nhưng khi người hỏi ta thời hạn là gì thì ta lại đâm ra hoang mang lo lắng. Hỏi cái đẹp là gì thì cũng như hỏi thời hạn là gì vậy. Đã 2500 năm nay, những triết gia, những mỹ học gia, không ngớt thay nhau tìm kiếm một sự lý giải thích hợp cho cái đẹp, nhưng cái đẹp là gì thì câu hỏi đến nay vẫn như còn để ngỏ, vẫn như còn vừa mới đặt ra. Điều oái oăm là : cái đẹp là cái thông dụng, là cái thường trực trong đời sống con người. Nhưng khuôn mặt của nó ta lại rất khó chớp lấy, khó xác lập .
Các ý niệm khác nhau về cái đẹp
a. Phái cho rằng cái đẹp là thuộc tính khách quan của sự vật. Phái này quan niệm: bản thân sư vật, tự nhiên đã chứa đựng cái đẹp. Cái đẹp không lệ thuộc vào ý muốn của con người. Màu sắc của sự vật tồn tại ngoài ý thức con người. Nó là thuộc tính tự nhiên của tạo vật. Đẹp cũng thế. Đẹp là phẩm chất của tự nhiên. Thuộc về phẩm chất đẹp của tự nhiên là thuộc tính cân xứng, hài hòa, nhịp điệu, cấu trúc không gian, thời gian… Platon cho rằng đường nét thẳng và đường tròn là đường đẹp. Họa sư Hogarth lại cho rằng đường cong và lượn sóng là đẹp. Vì nó đa dạng và có tính chuyển động. Chẳng hạn, lượn sóng trong nhảy múa, lượn sóng của bộ tóc, đám mây, đường eo của thân thể con người. Fechner (Đức) lại cho cái đẹp là ở sự tỉ lệ. hình chữ nhật đẹp là loại hình có tỉ lệ 1/1,6 (tỉ lệ của 2 cạnh lá vàng). Leonardo De Vinci cho rằng người đẹp là người có tỉ lệ: chiều dài thân mình cao gấp 7 lần đầu. Pythagoras cho rằng: đường nét và hình thể phải đối xứng mới đẹp. Vì sự phát sinh đối xứng có liên hệ đến số học. Cái đẹp có đặc tính của số học. Bớcnơ và nhiều người khác coi cái đẹp là tổng số của những dấu hiệu sau đây: vật không lớn quá cũng không nhỏ quá ; sự hài hòa, sự thống nhất trong cái đa dạng.v.v…
Vậy có đúng là cái đẹp nằm ở vật, là thuộc tính khách quan của sự vật không ? Thực sự thì, những điều quan sát của những nhà mỹ học trên đây có ý nghĩa thực tiễn nhất định. Tuy nhiên, những quan điểm vừa nêu trên không hề dùng để lý giải khá đầy đủ và đúng đắn thực chất của cái đẹp. Những tín hiệu trên là những điều kiện kèm theo hoàn toàn có thể dẫn tới cái đẹp. Nó luôn luôn được bổ trợ, và bổ trợ một cách bất tận. Bởi, cái đẹp là vô cùng phong phú và vô cùng tận. Sai lầm của những nhà mỹ học trên là, tách rời nội dung đơn cử của những hiện tượng kỳ lạ khỏi ý nghĩa xã hội của nó. Không đặt chúng trong mối quan hệ với con người thì sẽ không phát hiện ra ý nghĩa thẩm mỹ và nghệ thuật của đối tượng người dùng. Đường thẳng, tròn, cong, uốn lượn ; sự tỉ lệ, cân đối, hài hòa, bố cục tổng quan hình kim tự tháp … có cả trong đối tượng người tiêu dùng đẹp và cả đối tượng người dùng xấu. Rõ ràng là màu hồng đẹp khi ở trên má, nhưng là xấu ở trên mũi của cô gái. Sự cân đối của cặp mắt, đôi vai thì đẹp, nhưng sự cân đối của răng khểnh, của nốt ruồi thì không đẹp. Con bướm, con cóc thân hình đều hài hòa nhưng chưa ai coi con cóc là đẹp. Sai lầm cơ bản của những ý niệm trên còn là : tìm thực chất cái đẹp ở mối quan hệ nội tại giữa những yếu tố, những bộ phận cấu thành của sự vật, hiện tượng kỳ lạ trên cơ sở những thuộc tính vật lý, toán học của đối tượng người dùng ; trong khi lẽ ra tìm thực chất cái đẹp, cũng như những hiện tượng kỳ lạ nghệ thuật và thẩm mỹ khác ở mối quan hệ giữa những sự vật và hiện tượng kỳ lạ trong mối quan hệ với xã hội, với ý thức con người .
b. Phái cho rằng cái đẹp là sản phẩm của ý muốn chủ quan của con người. Kant, một triết gia duy tâm chủ quan, người Đức, cho rằng: vẻ đẹp không nằm ở đôi má hồng của người thiếu nữ mà nằm trong mắt của kẻ si tình. Như vậy, theo Kant, cái đẹp là sản phẩm của ý thức cá nhân. Luận chứng về cái đẹp, Kant phân biệt hai phương diện của phán đoán: phán đoán mỹ cảm và phán đoán danh lí. Phán đoán danh lí dùng khái niệm làm cơ sở. Phán đoán mỹ cảm thì lấy cảm giác cá nhân làm cơ sở. Mà cảm giác là chủ quan, có tính cách cá biệt, tùy người, tùy nơi, tùy lúc. Trong quá trình thụ cảm thế giới, các sự vật, hiện tượng cảm tính, con người truyền cảm giác, đem đến cho sự vật hồn con người. Như vậy cái đẹp chỉ nảy sinh trong quan hệ chiêm ngưỡng của chủ thể đối với khách thể. Ở ngoài quan hệ này thế giới không đẹp cũng không xấu. Nó phi thẩm mỹ. Cũng theo Kant, phần đông cảm giác chủ quan có tính cách cá biệt, tùy nơi, tùy lúc. Nhưng nó vẫn có tính chất phổ biến. Bởi vì, tuy dựa vào cảm giác chủ quan chứ không nhờ vào sự trợ giúp của khái niệm, nhưng khi một vật khiến ta thấy đẹp thì cơ năng tâm lý (như tri giác, tưởng tượng) hoạt động có tính chất hài hòa nên phát sinh một thứ khoái cảm không thực dụng. Một người thấy đẹp thì mọi người thấy đẹp vì cơ năng tâm lí con người giống
Điều hơn hẳn của Kant, so với nhiều nhà mỹ học khác là ở chỗ : biết rằng mỹ cảm thuộc chủ quan, bằng vào cảm xúc, chứ không bằng vào khái niệm. Nhưng đồng thời không trọn vẹn chủ quan mà có đặc thù tất yếu, thông dụng. Điều mơ hồ của Kant là cho rằng sự vật cần có những điều kiện kèm theo hợp với cơ năng tâm lí thì ta mới thấy đẹp, giống như thị giác so với sắc tố, vật là kích thích, tâm là sự cảm thụ .
c. Phái cho rằng cái đẹp là cái có ích, cái có lợi ích thực dụng. Socrate, một triết gia Hylạp cổ đại, lí giải cái đẹp luôn luôn gắn với cái có ích. Thậm chí, đánh đồng cái đẹp với cái có ích: cái đẹp là cái có ích và cái gì có ích là cái đẹp. Ông giải thích: Cái mộc đẹp là vì nó để tự vệ, còn cái giáo đẹp là vì người ta có thể dùng sức mạnh mà lao về phía quân thù. Một người (Apirtipơ) chất vấn Socrate: Vậy cái sọt đựng phân là một vật đẹp hay xấu? Socrate đã không ngần ngại trả lời: Đúng thế, thề có thần Zeus chứng giám, ngay cái mộc bằng vàng cũng bị coi là một vật xấu, nếu như nó được làm ra một cách kém cỏi, còn cái sọt đựng phân là đẹp khi nó nhằm được mục đích của nó.
Mỹ học Socrate được gọi là mỹ học vụ lợi. Sai lầm cơ bản của Socrate là đánh đồng cái đẹp với cái có ích. Tuy nhiên, ý niệm của ông có ý nghĩa quan trọng ở chỗ đưa thực tiễn xã hội vào định nghĩa cái đẹp .
Quan niệm văn minh về cái đẹp
a. Cái đẹp là cái có hình thức cảm tính cụ thể, sinh động. Cái đẹp là cái có hình thức cảm tính cụ thể, sinh động. Con người chỉ có thể cảm thụ nó trực tiếp bằng giác quan. Cái đẹp là cái có năng lực biểu hiện, cái có khả năng gợi cho con người thấy được bản chất của chính mình nơi thiên nhiên và tạo vật. Nó là cái mà con người có thể tìm thấy sức mạnh sáng tạo và làm chủ của mình. Nó là cái có thể báo hiệu về con người, gợi nên ở con người những rung động, những say mê, những khát vọng.
b. Cái đẹp gắn với say mê và khát vọng của con người. Stendhal (1783- 1842) nói: Cái đẹp là sự mời gọi hạnh phúc. Cái đẹp gắn với say mê và khát vọng của con người. Nó là cái mà con người luôn ước ao vươn tới. Do đó, nó là cái mang trong mình sự phát triển cao nhất, tức là cái mang tính chất lí tưởng. Và cũng do đó, cái đẹp gắn chặt với ý niệm về sự hoàn thiện. Hoàn thiện là tiêu chuẩn cao nhất về cái đẹp. Những gì đạt tới trình độ phát triển cao nhất so với sự vật và hiện tượng cùng loại thường gợi ra ý niệm đẹp. Hoàn thiện gắn liền với sự hài hòa. Cấu trúc hài hòa là cấu trúc lí tưởng. Hài hòa là nguyên lí phổ biến.
c. Cái đẹp là một phạm trù giá trị. Cái đẹp là một phạm trù giá trị, đó là luận điểm quan trọng của mỹ học Mácxít. Mỹ học Mácxít xuất phát từ quan điểm biện chứng, lịch sử xã hội để nghiên cứu cái đẹp. Mỹ học Mácxít thừa nhận cơ sở khách quan của cái đẹp, xuất phát từ phản ánh luận duy vật biện chứng. Theo đó, ý thức thẩm mỹ nói riêng và ý thức con người, nói chung, là tính thứ hai. Hiện thực, bao gồm cả tự nhiên và xã hội là tính thứ nhất.
Tuy nhiên, khi nói cái đẹp là một phạm trù giá trị thì những nhà mỹ học Mácxít không chỉ chú ý quan tâm điều kiện kèm theo vật chất khách quan của cái đẹp, mà còn nhấn mạnh vấn đề phương diện ý thức chủ quan, nhấn mạnh vấn đề tính ý niệm của nó. Khi nói cái này đẹp, cái kia đẹp là bao hàm sự nhìn nhận, định giá của con người. Và như vậy, đẹp nhờ vào vào ý niệm. Tchernychepski, nhà mỹ học duy vật Dân chủ Cách mạng Nga, người có những tư tưởng mỹ học tiếp cân với mỹ học Mácxít, ở thế kỉ trước, từng phát biểu : Một sống sót được gọi là đẹp là một sống sót trong đó tất cả chúng ta nhìn thấy đời sống đúng như ý niệm Quả đây là một tư tưởng rất là thâm thúy. Cái đẹp không phải chỉ có cơ sở tự nhiên, khách quan, mà còn có cơ sở xã hội. Cơ sở xã hội đó được biểu lộ ở chỗ ý niệm. Quan niệm của con người về cái đẹp phụ thuộc vào vào nhiều yếu tố :– Quan điểm chính trị, lập trường giai cấp– Bản sắc dân tộc bản địa– Có đặc thù lịch sử dân tộcNhững con người thuộc những giai cấp khác nhau khi nào cũng xuất phát từ quyền lợi chính trị của giai cấp mình mà có ý niệm khác nhau về cái đẹp. Điều khác nhau này càng thể hiện rõ ràng khi xích míc giữa những giai cấp trong lòng xã hội trở nên thâm thúy. Từ Hải là hình tượng đẹp so với người bị áp bức, bóc lột, nô lệ. Nhưng với rất xấu với ý niệm của vua Tự Đức .Tuy nhiên, cần chú ý quan tâm rằng : nói cái đẹp nhờ vào vào lập trường chính trị, quan điểm giai cấp, không có nghĩa là khi nào cũng có sự minh định rạch ròi về ranh giới trong mọi trường hợp. Từ đó phủ nhận những chuẩn mực thẩm mỹ và nghệ thuật chung so với mọi người. Con người, ngoài bản năng xã hội, còn có bản năng tự nhiên. Bản năng tự nhiên này, ở mọi người đều giống nhau. Về phương diện tự nhiên, gã tư sản và người nông dân đều nhìn nhận vẻ đẹp của vàng bạc là như nhau, đều thích vàng bạc làm nhẫn cưới, hội hè, khét tiếng, trang sức đẹp. Nhưng về phương diện giai cấp thì người kinh doanh khoáng vật chỉ nhìn thấy giá trị thương phẩm của khoáng vật chứ không nhìn thấy vẻ đẹp và bản tính độc lạ của khoáng vật. ( C. Mác )Những điều kiện kèm theo tự nhiên, xã hội, tâm lí, phong tục tập quán dân tộc bản địa để lại dấu ấn thâm thúy về ý niệm cái đẹp, chi phối ý niệm về cái đẹp. Có những hiện tượng kỳ lạ, sự vật, dân tộc bản địa này cho là đẹp, nhưng dân tộc bản địa khác cho là xấu. Với người phương đông như Trung Quốc, Nước Ta, con rồng là một vật đẹp. Rồng là hình tượng của sự cao đẹp. Những gì cao đẹp đều được gắn với rồng. Kiến trúc những nơi tôn nghiêm như chùa chiền, đình miếu, rồng luôn luôn được chạm khắc. Tổ quốc ta thủ đô hà nội là Thăng Long, biển đẹp của ta là Hạ Long, sông là Cửu Long, tất cả chúng ta là con rồng, cháu tiên. Những gì tương quan đến vua – thiên tử – con người đẹp nhất đều gắn với long : long nhan, long thể, long sàng, long bào, … Nhưng phương Tây, như Pháp ví dụ điển hình rồng lại được hiểu như thể con vật dữ tợn ( xấu ) .Quan niệm về cái đẹp còn gắn liền với sự đổi khác lịch sử dân tộc. Cái đẹp không phải là một cái gì đó nhất thành không bao giờ thay đổi, thiên sinh tự tại. Tùy theo từng thời đại mà ý niệm về cái đẹp có sự đổi khác … Cái răng, cái tóc là vóc con người. Nhưng rất lâu rồi, tóc dài răng đen là đẹp ; thời nay thì ngược lại. Chỉ mới khoảng chừng 50 năm về trước, Hoàng Cầm còn tấm tắc trước vẻ đẹp của hàm răng nhuộm đen của mấy cô hàng xén :Mấy cô hàng xén răng đen cười như tỏa nắng .Nhưng thời nay, răng đen chỉ hoàn toàn có thể là xấu .
Khái niệm cái đẹp
Có thể định nghĩa cái đẹp như sau: Cái đẹp là một phạm trù mỹ học trung tâm, cơ bản dùng để khái quát những giá trị xã hội tích cực của những sự vật, hiện tượng trong hiện thực (tự nhiên và xã hội) có hình thức cụ thể cảm tính, được con người xã hội cảm thụ bằng giác quan, đánh giá tư tưởng tình cảm qua sự biểu hiện niềm vui sướng, thú vị.
Biểu hiện của cái đẹp
a. Cái đẹp trong vạn vật thiên nhiên
Như ta đã nói, đẹp không phải là một thuộc tính khách quan của sự vật. Do đó khi nói cái đẹp trong vạn vật thiên nhiên tất cả chúng ta dễ ngộ nhận là trong tự nhiên có những sự vật đẹp hay thuộc tính đẹp. Cái đẹp sống sót song song với tự nhiên. Còn con người có sau tự nhiên rất lâu. Và con người tận hưởng một cách bị động cái đẹp có sẵn của tự nhiên, giống như tự nhiên là con ong làm ra đẹp là mật. Còn có con người hay không thì mật vẫn là mật .Thực sự thì, vạn vật thiên nhiên với những phẩm chất và thuộc tính của nó sống sót một cách khách quan. Thiên nhiên sống sót trong sự phong phú nhưng thống nhất. Mọi sự vật hiện tượng kỳ lạ trong vạn vật thiên nhiên sống sót trong sự phụ thuộc với nhau, link lẫn nhau, pháp luật lẫn nhau. Thiên nhiên có một cấu trúc hài hòa và hợp lý đến kỳ diệu như thể có phép màu của tạo hóa. Nhưng khi có một cảnh vạn vật thiên nhiên được gọi là đẹp thì không phải đơn thuần do vạn vật thiên nhiên đẹp, mà còn do con người cảm thấy đẹp. Nguyễn Du từng nói :Cảnh nào cảnh chẳng cũng đeo sầuNgười buồn cảnh cũng có vui đâu khi nào .Do đó, khi xét cái đẹp trong vạn vật thiên nhiên là xét nó trong quan hệ với con người. Cảnh đẹp trong vạn vật thiên nhiên là cảnh – tình. Nói như C. Mác, đó là một tự nhiên được nhân hóa. Vì vậy, xét cái đẹp trong tự nhiên theo thể thức cấu trúc, hình ảnh, sắc tố, phẩm chất khoa học là thiết yếu nhưng dễ trở thành giản đơn. Vì, như đã nói, những thể thức đó là những điều kiện kèm theo dẫn tới cái đẹp, chứ không phải bản thân cái đẹp. Cũng như mưa là do mây mang hơi nước, nhưng mây mang hơi nước đâu phải là mưa. Cũng như, cỏ xanh trên cánh rừng sẽ chẳng đẹp mà chẳng xấu. Với Nguyễn Du thì cỏ hoàn toàn có thể thật đẹp, hoàn toàn có thể xấu. Nhưng ngay cả với Nguyễn Du thì cỏ đẹp với nhiều vẻ đẹp khác nhau, tùy nơi, tùy lúc, tùy người .Có lúc cỏ đẹp – vui :– Cỏ non xanh trên chân trời … .Có lúc cỏ đẹp – buồn :– Một vùng cỏ mọc xanh tươi .– Một vùng cỏ dưới bóng tà .Như vậy, cái đẹp của vạn vật thiên nhiên là cái có năng lượng biểu lộ ; cái có năng lực gợi cho con người thấy được thực chất của chính mình nơi vạn vật thiên nhiên, tạo vật ; cái mà con người hoàn toàn có thể tìm thấy sức mạnh phát minh sáng tạo và làm chủ của mình. Nó là cái hoàn toàn có thể báo hiệu về con người, gợi cho con người những rung động, những mê hồn và những khát vọng. Do đó, cái đẹp trong tự nhiên tuy sống sót khách quan nhưng chỉ sống sót như một tiềm năng, một dự phóng. Nó có tính năng gợi mở sự liên tưởng, sức phát minh sáng tạo của con người .
b. Cái đẹp của những loại sản phẩm do con người làm ra .
Cái đẹp của những mẫu sản phẩm do con người làm ra là những loại sản phẩm do con người làm ra theo trước đó của sự hoàn thành xong, theo những khuôn mẫu lý tưởng :
- Tính hợp lý là một trong những yêu cầu quan trọng nhất được đặt ra cho các sản phẩm lao động. Nó phải có sự tương quan đúng đắn giữa hình thức và giải pháp kết cấu.
- Các sản phẩm lao động phải tạo thuận tiện tối đa cho người sử dụng, giảm bớt lao động vất vả cho con người, làm vui mắt bằng vẻ đẹp của hình dáng bên ngoài và sự tính toán nghiêm nhặt của các yếu tố.
c. Cái đẹp của điều kiện kèm theo lao động
Điều kiện lao động đẹp góp thêm phần nâng cao hiệu suất cao lao động và bảo vệ sức khỏe thể chất người lao động. Điều kiện lao động đẹp, gồm có : Phương tiện lao động : máy móc, thiết bị, dụng cụ lao động thuận tiện, đẹp tươi ; tổ chức triển khai lao động hài hòa và hợp lý. Nhân tố quyết định hành động của mỹ học về điều kiện kèm theo hoạt động giải trí là nội thất bên trong công nghiệp : ánh sáng hài hòa và hợp lý, màu tường thích hợp, thông gió tốt, nhiệt độ vừa phải. Màu sắc nội thất bên trong công nghiệp ảnh hưởng tác động đến hiệu suất cao lao động. Với những kiện hàng khối lượng và khối lượng như nhau chỉ khác nhau màu đen, hoặc màu trắng, thì người công nhân khuân vác những kiện hàng màu trắng cảm thấy nhẹ nhàng hơn và do đó bốc vác có hiệu suất cao hơn là thao tác với những kiện hàng màu đen. Tuy nhiên, tùy đặc thù sản xuất mà sử dụng gam màu này hay gam màu khác. Ví dụ ở xưởng sản xuất lớn thì dùng gam màu lạnh xanh, xanh lá cây. Nơi sản xuất những cụ thể nhỏ như lắp ráp đồng hố thì cần dùng màu bình lặng, sáng sủa. Các bộ phận hoạt động của thiết bị sơn màu sáng để dễ nhận, do đó giảm tai nạn thương tâm lao động. v.v …
d. Cái đẹp của hành vi
Hành vi con người hoàn toàn có thể được nhìn nhận từ những phương diện khác nhau : chính trị, đạo đức, pháp lý …Nhưng cũng hoàn toàn có thể được nhìn nhận ở góc nhìn thẩm mỹ và nghệ thuật. Ví dụ : Một hành vi cao quý, can đảm và mạnh mẽ cũng được gọi là hành vi đẹp. Hoặc ngược lại. Biêlinski cho rằng tình cảm nghệ thuật và thẩm mỹ là cơ sở của việc thiện, của đạo đức. Gorki cho rằng : mỹ học là luân lý của tương lai ( càng ngày cái đẹp càng xâm nhập sâu và trở thành tiêu chuẩn cơ bản của tác phong ứng xử của con người ) .
đ. Cái đẹp của con người
Con người là loại sản phẩm của tự nhiên, nó cũng có những vẻ đẹp có đặc thù vật chất tự nhiên. Đó là vẻ đẹp bên ngoài như khuôn mặt, hình thể và phục trang. Ngoài ra con người còn có vẻ như đẹp ý thức xã hội : hành vi, hoạt động giải trí của hàng loạt quốc tế ý thức của con người lời nói, cách cư xử, hành vi là biểu lộ của trình độ văn hóa truyền thống của con người .
e. Cái đẹp trong hoạt động và sinh hoạt
Cái đẹp trong hoạt động và sinh hoạt và đời sống rất phong phú. Càng ngày tất cả chúng ta càng quan tâm nhiều hơn về mỹ học hoạt động và sinh hoạt, tức là chú ý quan tâm nhiều hơn đến những điều kiện kèm theo về vật chất văn hóa truyền thống, trong đó diễn ra đời sống của con người, ngoài khuôn khổ của hoạt động giải trí sản xuất trực tiếp và hoạt động giải trí xã hội. Sinh hoạt là khái niệm gồm có : sắp xếp nhà tại, cái đẹp của quần áo, phương pháp tổ chức triển khai nghỉ ngơi lành mạnh, văn hóa truyền thống. Tất cả những gì bao quanh con người trong đời sống từ việc trang hoàng căn phòng, quần áo, đồ vật trang điểm, … đều phải đem đến cho con người xúc cảm thẩm mỹ và nghệ thuật. Cái thẩm mỹ và nghệ thuật không chỉ sống sót ở bức tranh, pho tượng ở viện kho lưu trữ bảo tàng mà trải ra ở hàng ngàn hàng vạn vật phẩm quanh con người. Ở đâu có hoạt động và sinh hoạt của con người thì ở đó cần có thị hiếu nghệ thuật và thẩm mỹ : từ cái thìa, cái li, đến căn nhà, sân bóng. v.v … Tất nhiên, không có những giải pháp thẩm mỹ và nghệ thuật đơn cử cho một lần và cho mãi mãi. Song những nguyên tắc chung là tính hợp lý, hòa giải, đồng nhất, tính thống nhất, phong phú … luôn luôn được vận dụng .
g. Cái đẹp trong thẩm mỹ và nghệ thuật
Nghệ thuật là nơi bộc lộ tập trung chuyên sâu của cái đẹp ; đẹp là điều kiện kèm theo đặc biệt quan trọng của nghệ thuật và thẩm mỹ. C.Mác nói, trong hàng loạt hoạt động giải trí phát minh sáng tạo của con người, hoạt động giải trí nào con người cũng đều phát minh sáng tạo theo quy luật của cái đẹp. Nhưng không ở đâu quy luật ấy lại thể hiện rõ nét tập trung chuyên sâu như ở thẩm mỹ và nghệ thuật. Miêu tả, bộc lộ, sáng tao cái đẹp là tiềm năng đa phần, là công dụng đặc trưng của nghệ thuật và thẩm mỹ. Cái đẹp trong nghệ thuật và thẩm mỹ có những đặc thù cơ bản sau :– Tính hoàn hảo, hoàn thành xong, gọt dũa, trau chuốt, nổi bật của những yếu tố. Xét về sự đa dạng chủng loại, tươi mới, nguồn gốc và tính có trước thì cái đẹp của tự nhiên cao hơn cái đẹp của thẩm mỹ và nghệ thuật. Nhưng thẩm mỹ và nghệ thuật có nguyên tắc phát minh sáng tạo là điển hình hóa. Các hiện tượng kỳ lạ đẹp của đời sống khi được đưa vào tác phẩm thì đã trải qua sự lựa chọn, qua bàn tay phát minh sáng tạo, gọt đẽo …, do đó mà đã đẹp, nó lại càng đẹp hơn. Với ý nghĩa ấy mà Hégel chứng minh và khẳng định : nghệ thuật và thẩm mỹ đẹp hơn đời sống ; Hoàng Đức Lương viết : Đến như thơ văn thì là vẻ đẹp ngoài cả vẻ đẹp, vị ngon ngoài cả vị ngon, không hề dùng mắt thường mà xem, vị giác thường mà nếm
– Cái đẹp trong nghệ thuật mang sắc thái biểu cảm. Một cảnh tượng đẹp trong thiên nhiên không chứa đựng trong mình nó tính tình cảm, cảm xúc. Nó chỉ có những thuộc tính vật lý, hoặc do liên tưởng chủ quan của con người gán cho nó. Còn vẻ đẹp trong nghệ thuật, nó là sự kết tinh, chứa đựng tình cảm của người sáng tạo. Tình cảm là quy luật của nghệ thuật. Bạch Cư Dị, nhà thơ và nhà lí luận về thơ Trung Quốc đời Đường từng khẳng định gốc của thơ là tình cảm. Lê Quý Đôn, nhà bác học Việt Nam, thế kỉ XVIII, xem tình là một trong 3 điều chính của thơ…
Cái đẹp trong nghệ thuật và thẩm mỹ mang tính tư tưởng. Nghệ thuật phản ánh hiện thực, nhưng cái đẹp của hiện thực không tiềm ẩn khuynh hướng tư tưởng. Trong khi đó, cái đẹp trong nghệ thuật và thẩm mỹ luôn luôn có khuynh hướng tư tưởng. Cũng hoàn toàn có thể nói, cái đẹp trong nghệ thuật và thẩm mỹ chính là cái đẹp của tư tưởng. Khi phản ánh cái đẹp của đời sống vào tác phẩm thì không đơn thuần là người nghệ sĩ sao chép lại, chụp ảnh lại. Mà trước hết, nghệ sĩ xuất phát từ một lập trường tư tưởng nhất định để lựa chọn, miêu tả, nhìn nhận. Thứ đến, người nghệ sĩ phát minh sáng tạo ra cái đẹp sao cho tương thích với ý niệm thị hiếu, lí tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật của mình. Những tư tưởng lập trường là xuất phát điểm để phản ánh ; những thị hiếu, lí tưởng như là đích hướng tới để phát minh sáng tạo, nếu tiên tiến và phát triển, biểu lộ quyền lợi của nhân dân lao động sẽ làm cho tư tưởng của thẩm mỹ và nghệ thuật đẹp .
