Cách dạy học Địa lý cực hiệu quả với phương pháp sơ đồ hóa

Phương pháp sơ đồ hoá kiến thức và kỹ năng là một giải pháp dạy học trong đó người giáo viên sử dụng sơ đồ như một phương tiện đi lại giảng dạy trong những tiến trình lên lớp .

Yêu cầu của việc xây dựng sơ đồ

Khi thiết kế xây dựng sơ đồ, cần quan tâm những nhu yếu về tính khoa học, tính sư phạm, tư tưởng, tính mĩ thuật .

Về tính khoa học: Nội dung sơ đồ phải bám sát nội dung của bài học, các mối quan hệ phải là bản chất, khách quan chứ không phải do người xây dựng sắp đặt. Tuy nhiên hình thức chủ quan của sơ đồ phụ thuộc vào người lập sơ đồ. Cùng một khối lượng kiến thức, có nhiều cách xây dựng sơ đồ khác nhau.

Sơ đồ phải sử dụng tương thích với nội dung, kiểu bài và đối tượng người tiêu dùng cần điều tra và nghiên cứu ; phải bảo vệ tính lôgic, đúng chuẩn khoa học .

Tính sư phạm, tư tưởng : Sơ đồ phải có tính khái quát hóa cao, qua sơ đồ học viên hoàn toàn có thể nhận thấy ngay những mối quan hệ khách quan, biện chứng. Điều này yên cầu người thiết kế xây dựng sơ đồ phải vận dụng nhiều thao tác tư duy khác nhau như so sánh, nghiên cứu và phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, bổ trợ, lan rộng ra …, phải lựa chọn kiến thức và kỹ năng cơ bản tối thiểu và vừa đủ, mã hoá kỹ năng và kiến thức một cách cô đọng, súc tích .

Tính mĩ thuật : – Bố cục của sơ đồ phải phải chăng, cân đối, điển hình nổi bật trọng tâm và những nhóm kiến thức và kỹ năng. Có thể sử dụng thoáng rộng những phương tiện đi lại mã hoá ( những loại kí hiệu, ô khung, mũi tên, sắc tố … ) .

Cách xây dựng sơ đồ

Để thiết kế xây dựng sơ đồ, trước hết người dạy phải lựa chọn bài dạy tương thích ; xác lập được trọng tâm của bài ; xác lập được khái niệm cơ bản và những khái niệm ( nội dung ) tăng trưởng, lan rộng ra và mối liên hệ giữa những kỹ năng và kiến thức .

Dựng sơ đồ hoàn toàn có thể qua những bước :

Bước 1 : Xác định tên sơ đồ ( tên phải tương thích với nội dung sơ đồ sẽ kiến thiết xây dựng ) .

Bước 2 : Lựa chọn những thành phần có quan hệ cần phải đưa lên sơ đồ ( lựa chọn phải theo những tiêu chuẩn nhất định, không để sót những thành phần ) .

Bước 3 : Đặt những thành phần lựa chọn vào đúng những khung dự kiến dựa trên vai trò tác động ảnh hưởng của chúng so với những thành phần khác .

Bước 3 : Vẽ những mũi tên hoặc những đoạn thẳng nối những ô, khung lại với nhau biểu lộ những mối quan hệ giữa những thành phần ( ảnh hưởng tác động trực tiếp hay gián tiếp, tác động ảnh hưởng một chiều hay qua lại ). Đối với sơ đồ dạng bảng, không cần sử dụng bước này .

Sử dụng sơ đồ

Sử dụng sơ đồ để chứng minh hay giải thích dùng để phản ánh nội dung bài học một cách trực quan

Ví dụ : Khi dạy nội dung 2 a của bài “ Vị trí địa lí Nước Ta ”, giáo viên hoàn toàn có thể sử dụng sơ đồ sau .

Với vai trò là lý giải mối liên hệ giữa hai đối tượng người dùng địa lí, giáo viên hoàn toàn có thể sử dụng sơ đồ theo những bước sau :

Khi dạy đến mục 2 a, giáo viên hoàn toàn có thể dựng ngay sơ đồ và cùng học viên triển khai xong dần sơ đồ tích hợp giải pháp đàm thoại – gợi mở, nội dung SGK .

Các câu hỏi của giáo viên khung hình sử dụng : Nhắc lại cho cô những đặc thù chính về mặt tự nhiên của vị trí địa lí Nước Ta ? Vị trí nằm trong vùng nội chí tuyến có ý nghĩa gì ? Vị trí nằm giáp biển Đông có ý nghĩa gì ? Vị trí nằm trong khu vực hoạt động giải trí của gió mùa châu Á có nghĩa gì ?

Đối với đối tượng người dùng là học viên khá, giỏi, giáo viên khung hình sử dụng sơ đồ dưới đây để lý giải cho học viên về mối liên hệ giữa vị trí địa lí với những đặc thù chung của tự nhiên Nước Ta. Tuy nhiên với sơ đồ này, giáo viên phải lan rộng ra cho học viên nhều kiến thức và kỹ năng nên giải pháp đi kèm là giảng giải, tức là giáo viên đưa sơ đồ ra trước và giải giải cho học viên .

Các sơ đồ dạng này tương thích nhất trong việc phản ánh những mối liên hệ nhân quả trong Địa lí tự nhiên 12, chỉ rõ đâu là nguyên do, đâu là tác dụng và lý giải cho nhiều hiện tượng kỳ lạ trong địa lí .

Tuy nhiên đây là dạng sơ đồ yên cầu người giáo viên phải nắm chắc, đào sâu kiến thức và kỹ năng, tìm được nguyên do, lí giải được nhiều hiện tượng kỳ lạ trong địa lí. Học sinh được làm quen nhiều với những sơ đồ này, những em sẽ hình thành được tư duy logic, hiểu rõ thực chất của những hiện tượng kỳ lạ cũng như hứng thú tìm tòi lí giải những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên xảy ra xung quanh mình .

Sử dụng sơ đồ tổng hợp dùng để ôn tập tổng kết hay hệ thống hoá kiến thức của một chương, một phần của bài học

Ví dụ: Khi dạy nội dung mục 1 bài 11, giáo viên có thể sử dụng sơ đồ sau

Với sơ đồ này giáo viên có thể sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Giáo viên chia lớp thành các nhóm và phát phiếu học tập, yêu cầu học sinh hoàn thiện phiếu học tập.

Phiếu học tập số 1 : Đặc điểm vạn vật thiên nhiên phần chủ quyền lãnh thổ phía Bắc :

Phiếu học tập số 2 : Đặc điểm vạn vật thiên nhiên phần chủ quyền lãnh thổ phía Nam :

Sơ đồ trên sẽ là thông tin phản hồi phiếu học tập. Sau khi những nhóm hoàn thành xong nội dung phiếu của mình, giáo viên sẽ đưa sơ đồ ra so sánh và chuẩn kiến thức và kỹ năng

Với những bài học kinh nghiệm trong nội dung địa lí tự nhiên lớp 12, những sơ đồ dạng bảng này khá tương thích. Nó vừa là những bảng tổng hợp kiến thức và kỹ năng ngắn gọn, dễ học, dễ nhớ, đồng thời là một nguồn thông tin rất đa dạng chủng loại ( vì giáo viên hoàn toàn có thể đưa ra kiến thức và kỹ năng đa chiều về đối tượng người tiêu dùng trên cơ sở đưa ra nhiều tiêu chuẩn ) .

Các bảng kỹ năng và kiến thức này còn giúp học viên hình thành kĩ năng so sánh vì luôn luôn có những tiêu chuẩn tương đương giữa những đối tượng người tiêu dùng. Như vậy, học viên sẽ nắm chắc kiến thức và kỹ năng hơn so với cách ghi chép truyền thống cuội nguồn .

Sơ đồ kiểm tra dùng để đánh giá năng lực tiếp thu hiểu biết của học sinh, đồng thời giúp giáo viên điều chỉnh nội dung dạy học

– Thực ra đây hoàn toàn có thể hiểu là những sơ đồ trống hoặc khuyết nội dung. Giáo viên đưa ra những sơ đồ trống trong những bài tập, bài kiểm tra, nhu yếu học viên hoàn thành xong

Ví dụ 3: Trong bài kiểm tra 8 tuần học kì I, giáo viên có thể sử dụng bài tập sau:

Em hãy hoàn thành xong sơ đồ sau để thấy rõ sự độc lạ cơ bản về điều kiện kèm theo hình thành, đặc thù địa hình và đất của đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long

Hình thức nhìn nhận kiểm tra bằng những sơ đồ trống phản ánh khá đúng chuẩn năng lượng nhận thức của học viên, hạn chế được thực trạng quay cóp, chép bài và là những câu có tính phân hoá khá cao .

Giáo viên hướng dẫn học sinh tự dựng sơ đồ

Khi học viên tự dựng được sơ đồ, hiệu suất cao của chiêu thức sơ đồ hoá sẽ là cao nhất. Vì muốn kiến thiết xây dựng sơ đồ, ngoài việc có kiến thức và kỹ năng đọc sách giáo khoa học sinh phải sử dụng những thao tác tư duy cơ bản như nghiên cứu và phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa, … để cùng một lúc vừa nghiên cứu và phân tích đối tượng người tiêu dùng nhận thức thành những sự kiện, những yếu tố cấu thành lại vừa phải tổng hợp chúng lại, thiết lập những mối quan hệ qua lại giữa chúng .

Cách 1 : Giáo viên hoàn toàn có thể tổ chức triển khai bài học kinh nghiệm để học viên rèn luyện kĩ năng sơ đồ hoá theo những bước sau :

Bước 1 : Nêu trách nhiệm học tập ( ghi những nội dung chính của bài học kinh nghiệm lên bảng và nhu yếu học viên làm rõ những nội dung bằng giải pháp sơ đồ hoá ) ;

Bước 2: Chia lớp thành các nhóm ( phương pháp thảo luận nhóm sẽ tạo ra tinh thần học tập sôi nổi, có sự cạnh tranh cao);

Bước 3 : Yêu cầu những nhóm điều tra và nghiên cứu SGK, lựa chọn dạng sơ đồ tương thích ;

Bước 4 : Các nhóm đưa ra những sơ đồ của mình, giáo viên nhìn nhận, tổng kết ;

Cách 2 : Giáo viên khuyến khích học viên ôn tập kiến thức và kỹ năng bằng cách sơ đồ hoá trong quy trình tự học ở nhà và chuẩn hoá kỹ năng và kiến thức giúp những em có những sơ đồ triển khai xong nhất .