Các hiện tượng tâm lý xã hội là gì?
Khi nói tới đời sống tâm ý của con người, người ta thường đề cập đến những hiện tượng xúc cảm, tình cảm, đến những quy trình nhận thức như tư duy, tưởng tượng đến ý chí, nhu yếu, động cơ thôi thúc con người thực thi những hoạt động giải trí này hay hoạt động giải trí khác. Các hiện tượng tâm ý đó gọi là tâm ý cá thể, tức là những hiện tượng tâm ý thuộc về từng cá thể, mang sắc thái riêng của mỗi cá thể. Các hiện tượng tâm ý đó là sự phản ánh nội dung đời sống xã hội, là sự phản ánh mang đặc thù cá thể riêng không liên quan gì đến nhau. Các hiện tượng tâm ý cá thể đó được nghiên cứu và điều tra một cách tương đối độc lập với nhóm xã hội có cá thể đó. Tuy vậy, trong đời sống, con người liên tục tham gia vào những nhóm xã hội : mái ấm gia đình, trường học, bè bạn, đồng nghiệp … Trong quy trình đó, cá thể tác động ảnh hưởng qua lại với những cá thể khác, biểu lộ thái độ nhìn nhận, mong ước của bản thân và của người khác, nhận ra người khác, ảnh hưởng tác động và bị ảnh hưởng tác động của người khác. Tâm lý của cá thể khi đó một mặt chịu sự lao lý của nhóm xã hội và sự tương tác xã hội, mặt khác kiểm soát và điều chỉnh hành vi của bản thân cho tương thích với nhu yếu và trường hợp tương tác. Hệ quả tất yếu là làm phát sinh những hiện tượng tâm ý chung ở nhiều cá thể trong một nhóm trong một hội đồng, trong cả một dân tộc bản địa, thậm chí còn trong nhiều dân tộc bản địa. Đó là những hiện tượng tâm ý xã hội .
Như vậy, tâm lý xã hội không phải là tổng đơn giản, cơ học của các hiện tượng tâm lý cá nhân. Nó là các hiện tượng tâm lý chung của nhiều người diễn ra trong các nhóm xã hội, khi con người hoạt động, giao tiếp, tác động qua lại với nhau, được quy định bởi sự tác động qua lại và nhóm xã hội. Tâm lý học xã hội là khoa học nghiên cứu các hiện tượng tâm lý xã hội đó.
Một cách đơn thuần, hoàn toàn có thể tưởng tượng những hiện tượng tâm ý xã hội là những hiện tượng tâm ý phát sinh khi cá thể ảnh hưởng tác động qua lại với những đối tượng người tiêu dùng xã hội khác :Cá nhân Nhóm xã hội .Cá nhân Cá nhân ( trong nhóm xã hội ) .Nhóm Nhóm .Trong những quy trình tương tác đó, cá thể phân biệt, nhìn nhận hành vi của mình và người khác như thế nào, cá thể chịu sự chi phối và chi phối những cá thể khác ra làm sao, những mối quan hệ như quan hệ liên nhân cách, sự mê hoặc lẫn nhau và sự xung đột diễn ra như thế nào trong những nhóm … Các hiện tượng tâm ý xã hội đó diễn ra không phải một cách ngẫu nhiên mà theo những quy luật nhất định. Tâm lý học xã hội chịu nghĩa vụ và trách nhiệm phát hiện những quy luật chi phối hành vi và hoạt động giải trí của con người khi con người tham gia vào nhóm xã hội cũng như những đặc trưng tâm ý của chính những nhóm xã hội đó .Như vậy, Tâm lý học xã hội nghiên cứu và điều tra những quy luật và chính sách của những hiện tượng tâm ý xã hội phát sinh trong những tương tác xã hội .
Bản chất và chức năng của các hiện tượng Tâm lý xã hội
Trước khi đề cập đến thực chất của hiện tượng tâm ý xã hội, điều tiên phong tất cả chúng ta phải khẳng định chắc chắn rằng : cá thể không sống sót tự nó, tách rời với những cá thể khác. Cá nhân sống sót tăng trưởng trong những mối quan hệ xã hội và chính cho nên vì thế mỗi cá thể là “ tổng hòa của những mối quan hệ xã hội ” ( C. Mác ). Tham gia vào mạng lưới hệ thống những mối quan hệ xã hội khác nhau tức là cá thể tham gia vào những nhóm xã hội. Các nhóm đó hiện hữu mọi nơi và chính là thiên nhiên và môi trường xã hội của cá thể. Đó hoàn toàn có thể là mái ấm gia đình – một dạng nhóm đặc biệt quan trọng, lớp học, cơ quan, bè bạn … Tâm lý học xã hội gọi chung đó là những nhóm xã hội. Hoạt động trong những nhóm xã hội đó cá thể tác động ảnh hưởng đến những cá thể khác đồng thời chịu sự tác động ảnh hưởng của những cá thể khác. Sự tác động ảnh hưởng qua lại đó ảnh hưởng tác động đến hành vi cá thể và làm phát sinh những hiện tượng tâm ý chung. Đó là những hiện tượng tâm ý nhóm, rộng hơn gọi là những hiện tượng tâm ý xã hội. Nói như vậy để thấy rằng những hiện tượng tâm ý xã hội phát sinh trong thiên nhiên và môi trường xã hội, trong sự ảnh hưởng tác động qua lại giữa những thành viên. Do vậy thực chất của những hiện tượng tâm ý xã hội phải gắn liền với sự ảnh hưởng tác động qua lại này .
Từ những phân tích trên có thể thấy rằng tâm lý xã hội là những hiện tượng tâm lý chung của một nhóm xã hội cụ thể nảy sinh trong quá trình tác động qua lại, giao tiếp và hoạt động cùng nhau của các cá nhân trong nhóm. Các hiện tượng tâm lý xã hội đó điều chỉnh, điều khiển hoạt động cùng nhau của các thành viên và của nhóm xã hội. Mặt khác cũng phải thấy rằng các hiện tượng tâm lý xã hội có quan hệ đặc biệt và khó có thể tách rời với các hiện tượng tâm lý cá nhân. Các hiện tượng tâm lý xã hội không tồn tại lơ lửng đâu đó ngoài cá nhân mà chúng hiện diện ở cá nhân, thúc đẩy cá nhân hành động, ví dụ sự a dua, sự hoảng loạn, các trào lưu, thị hiếu… Việc nhận biết các hiện tượng tâm lý xã hội cũng chỉ có thể diễn ra trên cơ sở của nhiều cá nhân. Tuy vậy các hiện tượng tâm lý đó không hoàn toàn là các hiện tượng tâm lý cá nhân có thể kiểm soát mà nó từ “bên ngoài” thâm nhập vào cá nhân, vừa được biểu hiện với sắc thái của cá nhân vừa có tính tương đồng với các cá nhân khác trong cùng mối quan hệ tương tác. Có thể coi mối quan hệ giữa các hiện tượng tâm lý cá nhân và tâm lý xã hội là mối quan hệ giữa cái chung và riêng.
Các hiện tượng tâm ý xã hội hiện hữu trong đời sống hàng ngày của tất cả chúng ta nhưng không phải khi nào chúng cũng được nhận ra. Cá nhân hoàn toàn có thể bị chi phối bởi những hiện tượng tâm ý xã hội một cách vô thức hay có ý thức. Học tập, rèn luyện để phát huy truyền thống lịch sử đó là hành vi có ý thức, nhưng bắt chước hành vi của người khác, theo trào lưu nhiều khi lại là vô thức. Bị tác động ảnh hưởng của định kiến xã hội trong khi nhìn nhận nhìn nhận người khác, dân tộc bản địa khác mà nhiều khi cá thể không phân biệt, trong khi trọn vẹn có ý thức thuyết phục người khác làm theo điều mình mong ước. Nói cách khác, những hiện tượng tâm ý xã hội chi phối tâm ý của cá thể và qua đó chi phối hoạt động giải trí sống của cá thể .Ở khoanh vùng phạm vi lớn hơn, những hiện tượng tâm ý xã hội chi phối những mối quan hệ xã hội trong những nhóm, những hội đồng hay những dân tộc bản địa và cả xã hội loài người. Từ sự thân thiện hay xung đột giữa những cá thể trong một nhóm xã hội, từ sự định kiến hay đồng nhất hóa với một dân tộc bản địa hay một hội đồng, cá thể thiết lập quan hệ với những cá thể khác, nhóm thiết lập quan hệ với nhóm khác. Chính thế cho nên mà những nhà nghiên cứu tập trung chuyên sâu điều tra và nghiên cứu góc nhìn tâm ý xã hội của những những tầng lớp, những dân tộc bản địa nhằm mục đích tạo ra những cơ sở cho việc thiết lập và quản lý và vận hành những mối quan hệ giữa những nhóm đó một cách hiệu suất cao. Rõ ràng, những hiện tượng tâm ý xã hội đóng vai trò chi phối, tác động ảnh hưởng đến những mối quan hệ đó .Như vậy, hoàn toàn có thể thấy những hiện tượng tâm ý xã hội có công dụng xu thế, thôi thúc và tinh chỉnh và điều khiển, kiểm soát và điều chỉnh hoạt động giải trí của cá thể. Hoạt động của những nhóm xã hội, trải qua đó tác động ảnh hưởng đến những quy trình xã hội .
Phân biệt các hiện tượng tâm lý xã hội với các hiện tượng xã hội
Các hiện tượng xã hội và những hiện tượng tâm ý xã hội không như nhau, nhưng cũng không sống sót độc lập, tách rời .Hiện tượng xã hội : bất kể hiện tượng nào phát sinh trong đời sống xã hội của con người, tương quan đến đời sống xã hội của con người đều được gọi là những hiện tượng xã hội. Đó hoàn toàn có thể là những hiện tượng tôn giáo, giáo dục, văn hóa truyền thống, khoa học, đạo đức, chính trị, giai cấp, giới tính … Có những hiện tượng xã hội có ở mọi thời kì trong lịch sử dân tộc của loài người, cũng có những hiện tượng xã hội chỉ có ở một tiến trình xã hội nhất định. Các hiện tượng xã hội phát sinh, biến hóa và chuyển hóa theo những quy luật nhất định. Có những quy luật phổ quát cho nhiều hiện tượng xã hội, nhưng cũng có những quy luật mang tính đặc trưng cho một nghành nghề dịch vụ xã hội nào đó. Do vậy nghiên cứu và điều tra những hiện tượng xã hội yên cầu sự tham gia của nhiều khoa học khác nhau. Mỗi khoa học tập trung điều tra và nghiên cứu một nghành nghề dịch vụ đơn cử nhưng sự giao thoa là điều tất yếu Tâm lý xã hội chính là vật chứng cho sự giao thoa của những hiện tượng xã hội và tâm ý xã hội .Các hiện tượng xã hội chính là nguồn gốc của những hiện tượng tâm ý xã hội, ví dụ cuộc chiến tranh, khủng hoảng cục bộ, khủng bố … sẽ tạo ra những hiện tượng tâm ý xã hội nhất định như tâm trạng lo ngại của xã hội, tâm trạng phản đối cuộc chiến tranh. Như vậy, những hiện tượng tâm ý xã hội là sự phản ánh những hiện tượng xã hội. Các hiện tượng xã hội diễn ra theo những quy luật xã hội, nhưng bất kể một hiện tượng xã hội nào cũng xuất hiện tâm ý xã hội của nó, bởi lẽ chủ thể của những hiện tượng xã hội chính là con người với ý thức, ý thức của mình. Đó cũng là điều mà V.Wundt trong tác phẩm Tâm lý học dân tộc bản địa – một tác phẩm sớm trong lịch sử dân tộc của Tâm lý học xã hội đã chứng minh và khẳng định : Một góc nhìn quan trọng mà nhờ đó hoàn toàn có thể xem xét tổng thể những hiện tượng tương quan đến đời sống cùng nhau của con người đó là góc nhìn Tâm lý học .
Cũng cần thấy rằng các hiện tượng tâm lý xã hội có tính độc lập tương đối với các hiện tượng xã hội. Với tư cách là các hiện tượng thứ phát, các hiện tượng tâm lý xã hội có thể tồn tại lâu hơn và tương đối bền vững, trong khi các hiện tượng xã hội lại dễ thay đổi. Các hiện tượng tâm lý xã hội diễn ra trong cộng đồng lại có tác động điều chỉnh hành vi của các cá nhân trong cộng đồng đó và thông qua đó tác động ngược trở lại đến các hiện tượng xã hội.
Nguồn tìm hiểu thêm : Trần Quốc Thành, Tâm lý học Xã hội
