Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một chế định quan trọng trong luật dân sự. Tuy nhiên hiện nay vẫn có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Vậy Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì? Căn cứ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng dựa vào đâu?
Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì?
Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là nghĩa vụ và trách nhiệm dân sự do hành vi gây ra thiệt hại phát sinh giữa những chủ thể, bên có hành vi trái pháp lý phải bồi thường cho bên bị thiệt hại .
Trong trường hợp này, nghĩa vụ và trách nhiệm được hiểu là bổn phận, nghĩa vụ và trách nhiệm của bên gây thiệt hại phải bồi thường cho bên bị thiệt hại .
Tiếp cận dưới góc độ khoa học pháp lý, chúng ta thấy rằng, mỗi người sống trong xã hội đều phải tôn trọng quy tắc chung của xã hội, không thể vì lợi ích của mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Khi một người vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho người khác thì chính người đó phải chịu bất lợi do hành vi của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng việc bù đắp tổn thất cho người khác được hiểu là bồi thường thiệt hại.
Theo quan điểm của TS. Nguyễn Minh Oanh – giảng viên khoa pháp luật Dân sự, Trường Đại học Luật Hà Nội: “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại là một loại trách nhiệm dân sự mà theo đó thì khi một người vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho người khác phải bồi thường những tổn thất mà mình gây ra”.
Theo tác giả Đỗ Chinh: “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được hiểu là một loại trách nhiệm dân sự mà khi người nào có hành vi vi phạm nghĩa vụ do pháp luật quy định ngoài hợp đồng xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra”.
Quan điểm khác lại cho rằng : “ Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại nghĩa vụ và trách nhiệm dân sự của bên có lỗi ( cố ý hoặc vô ý ) gây thiệt hại đến tính mạng con người, sức khỏe thể chất, thân thể, danh dự, nhân phẩm, uy tín, gia tài của pháp nhân hoặc những chủ thể khác. Trong đó, bên vi phạm và gây thiệt hại có nghĩa vụ và trách nhiệm bù đắp hàng loạt thiệt hại mà bên bị vi phạm phải gánh chịu ” .
Trong khoa học Luật Dân sự, nghĩa vụ và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được hiểu “ Là một bộ phận hợp thành của chế định nghĩa vụ và trách nhiệm dân sự ; là quan hệ pháp luật dân sự phát sinh giữa chủ thể gây thiệt hại và chủ thể bị thiệt hại ; là giải pháp cưỡng chế áp dụng so với chủ thể có hành vi trái pháp lý, gây thiệt hại cho chủ thể khác ” .
Qua những quan điểm trên, tác giả cũng đưa ra khái niệm về trách nhiệm Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì? như sau: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự phát sinh khi một người có hành vi vi phạm nghĩa vụ do pháp luật quy định ngoài hợp đồng xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra.
Ví dụ về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Ví dụ 1: Ông A sở hữu một chiếc xe ô tô giá 500 triệu đồng. Ông đỗ xe đúng quy định ở bãi đỗ của công ty. Ông B lái xe ô tô của mình vào bãi gửi xe, do có sử dụng rượu khi lái xe nên vào bãi đổ xe ông B đã không làm chủ được tay lái, đâm vào xe máy của ông A làm xe hư hỏng nặng.
Như vậy, trong trường hợp này ông B đã có hành vi xâm phạm gia tài của ông A, đây là hành vi trái pháp lý. Do đó, ông B đã phát sinh nghĩa vụ và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cho ông A .
Ví dụ 2: Anh X và anh Y rủ nhau đi nhậu, sau khi nhậu say và có bất đồng quan điểm trong một số vấn đề hai anh đã xảy ra mâu thuẫn sau đó do không làm chủ được mình anh M đã lấy chai rượu đánh vào đầu anh N làm anh N bị thương ở đầu, với tỷ lệ thương tích là 10%.
Trong trường hợp trên, anh X đã xâm phạm đến sức khỏe thể chất, tính mạng con người của anh N trái pháp lý do đó, anh M phải nghĩa vụ và trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho anh Y .
Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Căn cứ phát sinh trách nhiệm Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì? là cơ sở pháp lý mà dựa vào đó, cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể xác định trách nhiệm BTTH.
Theo khoản 1 Điều 584 BLDS năm ngoái : “ Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng con người, sức khỏe thể chất, danh dự, nhân phẩm, uy tín, gia tài, quyền, quyền lợi hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có tương quan lao lý khác ” .
Mặt khác, Theo pháp luật tại Điều 275 BLDS năm năm ngoái thì một trong những địa thế căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ và trách nhiệm dân sự là sự kiện “ gây thiệt hại do hành vi trái pháp lý ” và tương ứng với địa thế căn cứ này là những lao lý tại Chương XX, Phần thứ ba BLDS “ Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ” .
Như vậy, địa thế căn cứ xác lập nghĩa vụ và trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng là “ hành vi xâm phạm của người gây thiệt hại ”. Qua điều tra và nghiên cứu hoàn toàn có thể thấy, BLDS 2015 đã lao lý về địa thế căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ và trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng theo hướng có lợi cho bên bị thiệt hại .
Theo đó, nghĩa vụ và trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng phát sinh khi có những điều kiện kèm theo :
Một là: Có thiệt hại xảy ra
Thiệt hại là một yếu tố cấu thành trách nhiệm Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì?. Trách nhiệm BTTH chỉ phát sinh khi có sự thiệt hại về tài sản hoặc sự thiệt hại về tinh thần.
Sự thiệt hại về gia tài là sự mất mát hoặc giảm sút về một quyền lợi vật chất được pháp lý bảo vệ ; thiệt hại về gia tài hoàn toàn có thể đo lường và thống kê được thành một số tiền nhất định .
Thiệt hại về ý thức được hiểu là do tính mạng con người, sức khỏe thể chất, nhân phẩm, danh dự, uy tín bị xâm phạm mà người bị thiệt hại phải chịu đau thương, buồn chán, mất mát về tình cảm, giảm sút hoặc mất uy tín, tin tưởng, lòng tin … và cần phải được bồi thường một khoản tiền bù đắp tổn thất mà họ phải chịu .
Hai là: Hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật
Hành vi trái pháp lý trong nghĩa vụ và trách nhiệm dân sự là những xử sự đơn cử của chủ thể được bộc lộ trải qua hành vi hoặc không hành vi xâm phạm đến quyền lợi của Nhà nước, quyền và quyền lợi hợp pháp của người khác, gồm có : làm những việc mà pháp lý cấm, không làm những việc mà pháp lý buộc phải làm, triển khai vượt quá số lượng giới hạn pháp lý được cho phép hoặc thực thi không rất đầy đủ nghĩa vụ và trách nhiệm mà pháp lý pháp luật .
Ba là: Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra
Thiệt hại xảy ra phải là hiệu quả tất yếu của hành vi trái pháp lý và ngược lại hành vi trái pháp lý là nguyên do gây ra thiệt hại .
Hành vi trái pháp lý sẽ là nguyên do của thiệt hại nếu giữa hành vi đó và thiệt hại có mối quan hệ tất yếu có tính quy luật chứ không phải ngẫu nhiên. Thiệt hại sẽ là tác dụng tất yếu của hành vi nếu trong bản thân hành vi cùng với những điều kiện kèm theo đơn cử khi xảy ra tiềm ẩn một năng lực thực tiễn làm phát sinh thiệt hại .
Nếu như Bộ luật Dân sự ( BLDS ) 2005 nêu ra 3 nguyên tắc cơ bản về BTTH ngoài hợp đồng, được lao lý tại Điều 605 thì BLDS năm ngoái đã bổ trợ thêm 2 nguyên tắc sau :
– Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì không được bồi thường phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra .
– Bên có quyền, quyền lợi bị xâm phạm không được bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do không vận dụng những giải pháp thiết yếu, hài hòa và hợp lý để ngăn ngừa, hạn chế thiệt hại cho chính mình .
Như vậy nghĩa vụ và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cũng là một dạng chế tài mà người có hành vi vi phạm phải gánh chịu và sẽ phát sinh khi có rất đầy đủ những địa thế căn cứ, điều kiện kèm theo nêu trên .
Tư vấn nguyên tắc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ?
1. Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có thể thỏa thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Cần phải tôn trọng thỏa thuận hợp tác của những bên về mức bồi thường, hình thức bồi thường và phương pháp bồi thường, nếu thỏa thuận hợp tác đó không trái pháp lý, đạo đức xã hội .
Trong trường hợp những bên không thỏa thuận hợp tác được thì khi xử lý tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cần quan tâm :
+ Thiệt hại phải được bồi thường toàn bộ, có nghĩa là khi có yêu cầu giải quyết bồi thường thiệt hại do tài sản, sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm phải căn cứ vào các điều luật tương ứng của Bộ Luật Dân sự quy định trong trường hợp cụ thể đó thiệt hại bao gồm những khoản nào và thiệt hại đã xảy ra là bao nhiêu, mức độ lỗi của các bên để buộc người gây thiệt hại phải bồi thường các khoản thiệt hại tương xứng đó.
+ Để thiệt hại có thể được bồi thường kịp thời, Tòa án phải giải quyết nhanh chóng yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại trong thời hạn luật định. Trong trường hợp cần thiết có thể áp dụng một hoặc một số biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của pháp luật tố tụng để giải quyết yêu cầu cấp bách của đương sự.
2. Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình.
Người gây thiệt hại chỉ hoàn toàn có thể được giảm mức bồi thường khi có đủ hai điều kiện kèm theo sau đây :
+ Do lỗi vô ý mà gây thiệt hại;
+ Thiệt hại xảy ra quá lớn so với khả năng kinh tế trước mắt và lâu dài của người gây thiệt hại, có nghĩa là thiệt hại xảy ra mà họ có trách nhiệm bồi thường so với hoàn cảnh kinh tế trước mắt của họ cũng như về lâu dài họ không thể có khả năng bồi thường được toàn bộ hoặc phần lớn thiệt hại đó.
3. Khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế thì bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường.
Mức bồi thường thiệt hại không còn phù hợp với thực tế, có nghĩa là do có sự thay đổi về tình hình kinh tế, xã hội, sự biến động về giá cả mà mức bồi thường đang được thực hiện không còn phù hợp trong điều kiện đó hoặc do có sự thay đổi về tình trạng thương tật, khả năng lao động của người bị thiệt hại cho nên mức bồi thường thiệt hại không còn phù hợp với sự thay đổi đó hoặc do có sự thay đổi về khả năng kinh tế của người gây thiệt hại…
4. Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì không được bồi thường phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra.
5. Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm không được bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại cho chính mình.
Trên đây là tư vấn của chúng tôi nhằm giải đáp thắc mắc Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì? để bạn đọc tham khảo. Nếu Quý khách còn thắc mắc gì vấn đề này hoặc muốn biết thêm thông tin chi tiết vui lòng liên hệ với chúng tôi theo số 1900 6557.
