Có lẽ, ít bài thơ nào về trăng lại để lại cho người đọc nhiều suy ngẫm như bài “ Ánh trăng “ của nhà thơ Nguyễn Duy. Đến với bài thơ, tất cả chúng ta không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp trữ tình của vạn vật thiên nhiên mà còn phát hiện hình ảnh vầng trăng mang ý nghĩa triết lí vô cùng thâm thúy.
ÁNH TRĂNG
( Nguyễn Duy )
Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bể hồi cuộc chiến tranh ở rừng vầng trăng thành tri kỉ. Trần trụi với vạn vật thiên nhiên hồn nhiên như cây xanh ngỡ không khi nào quên cái vầng trăng tình nghĩa. Từ hồi về thành phố quen ánh điện cửa gương vầng trăng đi qua ngõ như người dưng qua đường. Thình lình đèn vụt tắt phòng buyn – đinh tối om vội mở tung hành lang cửa số bất ngờ đột ngột vầng trăng tròn Ngửa mặt lên nhìn mặt có cái gì rưng rưng như là đồng là bể như là sông là rừng. Trăng cứ tròn vành vạnh kể chi người vô tình ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.
Bài thơ là một câu truyện nhỏ, được kể theo trình tự thời hạn từ quá khứ đến hiện tại với những mốc sự kiện trong cuộc sống một con người. Khổ thơ đầu mở ra một khoảng chừng khoảng trống bát ngát cùng với sự hoạt động không ngừng của thời hạn : Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bể hồi cuộc chiến tranh ở rừng vầng trăng thành tri kỉ. Với giọng kể thủ thỉ, tâm tình “ hồi nhỏ ”, “ hồi cuộc chiến tranh ”, Nguyễn Duy đã gợi lại một quãng thời hạn dài từ thời niên thiếu đến khi trưởng thành và nhất là quãng thời hạn cả dân tộc bản địa bước vào cuộc cuộc chiến tranh trường kì chống Mỹ cứu nước. “ Hồi nhỏ ” ấy là cả một kỉ niệm đẹp nơi miền quê yêu dấu với khoảng trống êm đềm, thanh thản và trong sáng. Tuổi ấu thơ, con người được thoả thuê ngụp lặn trong cái mát lành, dịu ngọt của quê nhà. Theo năm tháng, con người lớn lên, vào mặt trận, trăng sát cánh cùng người lính trong những đêm “ chờ giặc tới ”, cùng người lính thưởng thức sương gió, vượt qua những đau thương và quyết liệt của bom đạn quân địch để rồi “ đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ ”, và ngày hôm nay, trăng trở thành quá khứ, kỉ niệm đẹp của con người. Một quá khứ xinh xắn, ân tình gắn với niềm hạnh phúc của mỗi người và của cả quốc gia. Người lính đã từng tự dặn lòng “ gỡ không khi nào quên ”. Nhưng, sau tuổi thơ và cuộc chiến tranh, khi người lính giã từ núi cao rừng sâu để trở về thành phố, nơi đô thị tân tiến thì mọi việc đã mở màn đổi khác : Từ hồi về thành phố quen ánh điện cửa gương vầng trăng đi qua ngõ như người dưng qua đường. Chiến tranh qua đi. Thời gian, khoảng trống, điều kiện kèm theo sống đều đổi khác. Người lính ngày hôm nay không còn phải chịu cảnh “ nếm mật nằm gai ” trong rừng nữa. Cuộc sống hiện đại hoá với ánh điện cửa gương đã làm át đi ánh sáng trong trẻo của vầng trăng năm nào. Và thật phũ phàng, người lính đã quên đi cái vầng trăng tình nghĩa năm xưa, quên đi tình cảm chân thành, quá khứ đẹp tươi … để vầng trăng trở thành “ người dưng qua đường ”. Sự quên béng, vô tình, bạc nghĩa ấy hoàn toàn có thể sẽ là mãi mãi nếu không có một trường hợp giật mình đã xảy ra : Thình lình đèn vụt tắt phòng buyn – đinh tối om vội mở tung hành lang cửa số bất thần vầng trăng tròn Sự Open của vầng trăng thật bất thần, ở vào thời gian không ngờ “ thình lình đèn điện tắt ”. Con người vốn quen với “ ánh điện cửa gương ” không chịu nổi cảnh tối om trong phòng buyn đinh đã quay quồng “ bật ”, “ tung ” hành lang cửa số để đi tìm nguồn sáng. Trong thực trạng đó, con người gặp lại người bạn tri kỉ năm nào. Hình ảnh vầng trăng tròn vô tình, tự nhiên bất ngờ đột ngột hiện ra vằng vặc giữa trời, soi vào căn phòng tối om, chiếu lên khuôn mặt đang ngửa lên nhìn trời của con người chính là bước ngoặt tạo nên sự chuyển biến can đảm và mạnh mẽ trong tâm lý và tình cảm của người lính ngày hôm nay, làm sáng lên góc tối, thức tỉnh sự ngủ quên trong tình cảm của con người : Ngửa mặt lên nhìn mặt có cái gì rưng rưng như là đồng là bể như là sông là rừng. Tư thế “ ngửa mặt lên nhìn mặt ” là tư thế đương đầu. Mặt ở đây là mặt trăng. Con người đương đầu với trăng như đối lập vơí người bạn tri kỉ của mình. Không chỉ con người nhìn trăng mà trăng cũng đang đối lập với con người. Hay nói một cách đúng chuẩn là quá khứ đang đối lập với thực tại ; nghĩa tình chung thuỷ đang trái chiều với quên lãng và tệ bạc. Đối diện với trăng, con người thấy lương tâm mình thức tỉnh. Chính cuộc đối thoại không lời ấy đã khiến con người “ rưng rưng ” dù không có một lời trách móc. “ Rưng rưng ” không chỉ bởi anh được gặp lại người bạn nghĩa tình gắn bó năm nào mà còn là nỗi niềm khi được trăng thức tỉnh bao nhiêu kỉ niệm của một thời đẹp tươi mà anh vô tình quên lãng. Tất cả như đang ùa về “ Như là đồng là bể, như thể sông là rừng ”, trong đó có quá khứ xa và gần, có quê nhà, có vạn vật thiên nhiên tươi đẹp, có cả những gian truân, khó khăn vất vả một thời. Khổ thơ cuối của bài thơ dồn nén bao tâm trạng : Trăng cứ tròn vành vạnh kể chi người vô tình ánh trăng im phăng phắc đủ cho ta giật mình.
Trăng hiện ra cao thượng và vị tha biết chừng nào. Trăng tròn vành vạnh là hiện diện cho quá khứ đẹp đẽ không thể phai mờ. Ánh trăng chính là người bạn nghĩa tình mà nghiêm khắc nhắc nhở nhà thơ và cả mỗi chúng ta: Con người có thể vô tình, có thể lãng quên nhưng thiên nhiên, nghĩa tình quá khứ thì luôn tròn đầy, bất diệt. Cái “giật mình” là cảm giác và phản xạ tâm lý có thật của một người biết suy nghĩ, chợt nhận ra sự vô tình, bạc bẽo, sự nông nổi trong cách sống của mình. Cái “giật mình” của sự ăn năn, tự trách, tự thấy phải đổi thay trong cách sống. Cái “giật mình” tự nhắc nhở bản thân không bao giờ được làm người phản bội quá khứ, phản bội thiên nhiên, phản bội quê hương, đồng bào, đồng chí đồng đội… Đó cũng có thể coi là sự sám hối của người lính năm xưa.
Những ai lỡ quên đi, lỡ đánh mất những giá trị niềm tin quý giá, lỡ chối bỏ qúa khứ một lần đọc bài “ Ánh trăng ” của Nguyễn Duy chắc cũng sẽ có cái “ giật mình ” tự trách lương tâm như vậy. Con người hoàn toàn có thể chối bỏ, quên béng nhiều thứ, nhưng mỗi tất cả chúng ta hãy hiểu rằng ” ngày mai mở màn từ ngày ngày hôm nay ”.
Lê Thanh Hồng
( Trường trung học phổ thông Phù Cừ – Hưng Yên )
