Wikipedia – Wikipedia tiếng Việt

Wikipedia ( WIK-i-PEE-dee-ə hoặc WIK-ee-PEE-dee-ə) là một bách khoa toàn thư mở trực tuyến đa ngôn ngữ[4] được sáng lập và duy trì bởi một cộng đồng biên tập viên tình nguyện và chạy trên nền tảng wiki.

Tính đến tháng 1 năm 2021, theo xếp hạng của Alexa, Wikipedia là một trong 15 trang web phổ biến nhất thế giới[5] còn tạp chí The Economist xếp Wikipedia là “địa điểm được truy cập nhiều thứ 13 trên web”.[6] Wikipedia không chạy quảng cáo và do tổ chức phi lợi nhuận Wikimedia quản lý, nhận tài trợ chủ yếu thông qua quyên góp.[7][8][9]

Jimmy Wales và Larry Sanger đưa Wikipedia đi vào hoạt động giải trí từ ngày 15 tháng 1 năm 2001. Cái tên ” Wikipedia ” là do Sanger ghép từ ” wiki ” và ” encyclopedia ” ( bách khoa toàn thư ). Khởi đầu với phiên bản tiếng Anh nhưng nay Wikipedia đã có hơn 300 phiên bản với tổng số hơn 55 triệu bài viết, [ 10 ] và lôi cuốn hơn 1,7 tỷ lượt xem mỗi tháng. [ 11 ] [ 12 ] Trong số đó, Wikipedia tiếng Anh là phiên bản lớn nhất với hơn 6,2 triệu bài viết .

Wikipedia được coi là tài liệu tham khảo viết chung lớn nhất và phổ biến nhất trên Internet.[13][14][15][16] Năm 2016, tạp chí Time từng tuyên bố rằng tính chất mở của Wikipedia đã biến nó trở thành bách khoa toàn thư lớn nhất và tốt nhất thế giới, tương ứng với những gì Wales từng hình dung.[17] Uy tín của dự án ngày càng tăng lên trong thập niên 2010 nhờ vào những nỗ lực cải thiện chất lượng và độ tin cậy.[6] Năm 2018, Facebook và YouTube cũng thông báo rằng các nền tảng này sẽ giúp người đọc phát hiện tin giả bằng các liên kết các video đến các bài viết tương ứng trên Wikipedia.

Wikipedia ngày càng trở nên phổ cập [ 18 ] và cũng bị chỉ trích về độ đúng chuẩn, thiên vị có tính mạng lưới hệ thống, và thiên kiến giới tính do có nhiều thành viên nam ; trong những chủ đề gây tranh cãi, đã bị chính trị thao túng và bị tiếp thị quảng cáo sử dụng để tuyên truyền. [ 19 ]

Lịch sử

Nupedia

Bài chi tiết cụ thể : Nupedia Wikipedia khởi đầu được tăng trưởng từ một dự án Bất Động Sản bách khoa toàn thư khác có tên là Nupedia .Trước Wikipedia, những bách khoa toàn thư trực tuyến hợp tác khác cũng được thử nghiệm, nhưng không có dự án Bất Động Sản nào thành công xuất sắc như Wikipedia. [ 20 ] Khởi thủy của Wikipedia là một dự án Bất Động Sản hỗ trợ cho Nupedia, một dự án Bất Động Sản bách khoa toàn thư tiếng Anh trực tuyến tự do với những bài viết do những chuyên viên chấp bút và được xem xét dựa trên một quá trình chính thức. [ 21 ] Dự án được xây dựng vào ngày 9 tháng 3 năm 2000, thuộc quyền sở hữu của Bomis, một công ty cổng thông tin điện tử. Các nhân vật chính là Giám đốc quản lý và điều hành Bomis, Jimmy Wales và Larry Sanger – tổng biên tập của Nupedia và Wikipedia sau này. [ 22 ] [ 23 ] Ban đầu Nupedia được cấp phép theo Giấy phép Nội dung Mở Nupedia của riêng mình, nhưng sau đó đã chuyển sang Giấy phép Tài liệu Tự do GNU do Richard Stallman thúc giục ( lúc này Wikipedia chưa xây dựng ). [ 24 ] Wales được ghi nhận là người thiết lập tiềm năng tạo ra một bách khoa toàn thư được cho phép chỉnh sửa công khai minh bạch, [ 25 ] [ 26 ] còn Sanger được ghi nhận là người nghĩ ra kế hoạch sử dụng công nghệ tiên tiến wiki để đạt được tiềm năng đó. [ 27 ] Ngày 10 tháng 1 năm 2001, trên list gửi thư của Nupedia, Sanger đề xuất kiến nghị tạo ra một wiki như một dự án Bất Động Sản ” trung chuyển ” cho Nupedia. [ 28 ]

Khởi tạo và tăng trưởng khởi đầu

Jimmy Wales ( trái ) và Larry Sanger ( phải ) .

Các tên miền wikipedia.com và wikipedia.org lần lượt được đăng ký vào ngày 12 tháng 1 năm 2001,[29] và ngày 13 tháng 1 năm 2001.[30] Wikipedia ra mắt vào ngày 15 tháng 1 năm 2001[21] dưới dạng một ấn bản bằng ngôn ngữ tiếng Anh duy nhất tại www.wikipedia.com.[31] Cái tên “Wikipedia” là do Sanger ghép từ “wiki” và “encyclopedia” (bách khoa toàn thư).[32][33] Sanger công bố sự kiện này trên danh sách gửi thư Nupedia. Chính sách “quan điểm trung lập” của Wikipedia[34] được hệ thống hóa trong vài tháng đầu. Ban đầu Wikipedia có tương đối ít quy tắc và hoạt động độc lập với Nupedia.[25] Bomis vốn định biến Wikipedia thành một doanh nghiệp để kiếm lời.[35]

Wikipedia tiếng Anh vào ngày 20 tháng 3 năm 2001, hai tháng rưỡi sau khi được xây dựng .

Những thành viên đóng góp thuở đầu của Wikipedia đến từ Nupedia, những tin nhắn tại Slashdot và các kết quả tìm kiếm. Các ấn bản ngôn ngữ cũng được tạo ra và lên đến 161 phiên bản vào cuối năm 2004.[36] Nupedia và Wikipedia hoạt động song song cho đến khi các máy chủ cũ của Nupedia bị gỡ bỏ vĩnh viễn vào năm 2003 và cả nội dung của Nupedia được tích hợp vào Wikipedia. Ngày 9 tháng 9 năm 2007, Wikipedia tiếng Anh vượt mốc hai triệu bài viết để trở thành bách khoa toàn thư lớn nhất từng được tập hợp, vượt qua Vĩnh Lạc đại điển được tạo ra dưới thời nhà Minh năm 1408 (từng giữ kỷ lục này gần 600 năm).[37]

Do lo ngại quảng cáo thương mại có thể ảnh hưởng đến dự án và thiếu quyền hạn bảo quản tại Wikipedia, nhiều thành viên Wikipedia tiếng Tây Ban Nha tách khỏi Wikipedia để tạo ra bách khoa toàn thư Enciclopedia Libre vào tháng 2 năm 2002.[38] Cùng năm, Wales thông báo rằng Wikipedia sẽ không hiển thị quảng cáo và trang web được đổi tên miền sang wikipedia.org.[39] Brion Vibber áp dụng các thay đổi này vào ngày 15 tháng 8 năm 2002.[40]

Từ Wikipedia và Nupedia, Quỹ Hỗ trợ Wikipedia được thành lập ngày 20 tháng 6 năm 2003.[41] Từ đó đến nay, Wikipedia cùng các dự án liên quan đều thuộc tổ chức phi lợi nhuận này. Dự án liên quan đầu tiên của Wikipedia, “Kỷ niệm: Wiki 11 tháng 9”, được thành lập vào tháng 10 năm 2002 để kể về những Tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9; dự án từ điển Wiktionary mở cửa vào tháng 12 năm 2002; bộ sưu tập danh ngôn Wikiquote, một tuần sau khi Wikimedia được thành lập; và thư viện mở Wikibooks, tháng sau; cũng như các dự án khác.[cần dẫn nguồn]

Mặc dù Wikipedia tiếng Anh đạt ba triệu bài vào tháng 8 năm 2009, nhưng nếu xét về số lượng bài mới và số người góp phần thì có vẻ như sự tăng trưởng của phiên bản tiếng Anh lại đạt đỉnh khoảng chừng đầu năm 2007. [ 42 ] Năm 2006, mỗi ngày bách khoa toàn thư có khoảng chừng 1.800 bài viết mới ; đến năm 2013 mức trung bình đó là khoảng chừng 800. [ 43 ] Một nhóm điều tra và nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Palo Alto cho rằng vận tốc tăng trưởng chậm lại này là do tính độc quyền ngày càng tăng của dự án Bất Động Sản và xu thế cưỡng lại sự đổi khác. [ 44 ] Những người khác cho rằng sự tăng trưởng đang đi ngang một cách tự nhiên do tại những bài viết thuộc chủ đề rõ ràng đủ điển hình nổi bật đều được tạo và có nội dung rồi. [ 45 ] [ 46 ] [ 47 ]

Tháng 11 năm 2009, một nhà nghiên cứu tại Đại học Rey Juan Carlos ở Madrid phát hiện Wikipedia tiếng Anh đã mất đi 49.000 biên tập viên trong ba tháng đầu năm 2009, so với việc mất đi 4.900 biên tập viên trong cùng kỳ năm 2008.[48][49] The Wall Street Journal cho rằng một trong những lý do chính là một loạt các quy tắc được áp dụng cho việc biên tập và các tranh chấp liên quan đến nội dung.[50] Wales phản bác những tuyên bố này vào năm 2009, phủ nhận sự suy giảm đồng thời nghi vấn phương pháp luận của nghiên cứu trên.[51] Hai năm sau (2011), Wales thừa nhận một sự suy giảm nhẹ, từ “nhiều hơn 36.000 biên tập viên một chút” vào tháng 6 năm 2010 xuống còn 35.800 vào tháng 6 năm 2011, đồng thời tuyên bố số lượng biên tập viên là “ổn định và bền vững”.[52] Bài báo “Sự suy tàn của Wikipedia” năm 2013 trên Technology Review (Tạp chí Công nghệ) của MIT đặt câu hỏi về tuyên bố này và tiết lộ rằng, kể từ năm 2007, Wikipedia đã mất đi một phần ba số biên tập viên tình nguyện, những người ở lại Wikipedia thì ngày càng tập trung vào những điều vụn vặt.[53] Tháng 7 năm 2012, The Atlantic báo cáo rằng số lượng quản trị viên Wikipedia cũng đang giảm dần.[54] Trong số ra ngày 25 tháng 11 năm 2013 của tạp chí New York, Katherine Ward cho biết “Wikipedia, trang web được sử dụng nhiều thứ sáu toàn cầu, đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nội bộ”.[55]

Các cột mốc

Bản đồ hiển thị số lượng bài viết của từng ngôn từ Châu Âu tính đến tháng 1 năm 2019. Một hình vuông vắn đại diện thay mặt cho 10.000 bài viết. Các ngôn từ có ít hơn 10.000 bài viết được biểu lộ bằng một ô vuông. Các ngôn từ được nhóm theo ngữ hệ và mỗi ngữ hệ được trình diễn bằng một màu riêng không liên quan gì đến nhau .

Tháng 1 năm 2007 là lần đầu tiên Wikipedia lọt vào danh sách 10 trang web phổ biến nhất ở Mỹ, theo comScore Networks. Với 42,9 triệu lượt người truy cập, Wikipedia đứng vị trí thứ 9, vượt qua The New York Times (hạng 10) và Apple (hạng 11), gia tăng đáng kể so với tháng 1 năm 2006 (hạng 33), tức Wikipedia nhận được khoảng 18,3 triệu người truy cập.[56] Tính đến tháng 3 năm 2020, theo Alexa Internet, Wikipedia có thứ hạng 13 trong số các trang web về mức độ phổ biến.[5] Năm 2014, Wikipedia có tám tỷ lượt xem trang mỗi tháng.[57] Ngày 9 tháng 2 năm 2014, The New York Times báo cáo rằng Wikipedia có 18 tỷ lượt xem trang và gần 500 triệu người truy cập mỗi tháng, “theo công ty xếp hạng comScore”.[11] Loveland và Reagle cho rằng trong cả quá trình phát triển này, Wikipedia tuân theo một truyền thống lâu đời của bách khoa toàn thư lịch sử tích lũy sự cải tiến tiến từng phần thông qua “tích lũy kỳ thị”.[58][59]

Màn hình đen Wikipedia phản đối SOPA vào ngày 18 tháng 1 năm 2012Ngày 18 tháng 1 năm 2012, Wikipedia tiếng Anh tham gia vào một loạt những cuộc biểu tình phối hợp chống lại hai luật được đề xuất kiến nghị tại Quốc hội Hoa Kỳ — Đạo luật Ngừng vi phạm bản quyền trực tuyến ( SOPA ) và Đạo luật BẢO VỆ IP ( PIPA ) — bằng cách bôi đen những trang trong 24 giờ. [ 60 ] Hơn 162 triệu người đã đọc thấy những trang lý giải trong thời điểm tạm thời này. [ 61 ] [ 62 ]

Ngày 20 tháng 1 năm 2014, báo cáo của Subodh Varma cho The Economic Times (Thời báo Kinh tế) chỉ ra rằng không chỉ sự tăng trưởng của Wikipedia bị đình trệ mà còn “mất gần 10 phần trăm lượt xem trang vào năm ngoái. Đã có sự sụt giảm khoảng hai tỷ lượt xem trong giai đoạn tháng 12 năm 2012 và tháng 12 năm 2013. Các phiên bản phổ biến nhất đang dẫn đầu trang: lượt xem trang của Wikipedia tiếng Anh giảm 12%, phiên bản tiếng Đức giảm 17% và phiên bản tiếng Nhật giảm 9%.” Varma cũng nói rằng “Trong khi các nhà quản lý Wikipedia nghĩ rằng đây có thể là do sai sót trong khâu đếm, các chuyên gia khác cảm thấy rằng dự án Knowledge Graph (Sơ đồ Tri thức) của Google được khởi động vào năm ngoái có thể đang lấy mất người dùng Wikipedia.”[63] Khi được liên hệ về vấn đề này, Clay Shirky, phó giáo sư tại Đại học New York và đồng nghiệp tại Trung tâm Internet & Xã hội Berkman của Harvard cho biết rằng ông cho rằng phần lớn sự sụt giảm của số lượt xem trang là do Sơ đồ tri thức, nói rằng, “Nếu bạn có thể nhận được câu trả lời của mình từ trang tìm kiếm, bạn sẽ không cần nhấp vào [bất kỳ đường dẫn nào nữa].”[63] Đến cuối tháng 12 năm 2016, Wikipedia được xếp hạng thứ năm trong các trang web phổ biến nhất trên toàn cầu.[64]

Tháng 1 năm 2013, một tiểu hành tinh được đặt tên theo Wikipedia;[65] tháng 10 năm 2014, Wikipedia được vinh danh với Tượng đài Wikipedia tại thị trấn Słubice, Ba Lan;[66] và tháng 7 năm 2015, 106 trong số 7.473 tập 700 trang của Wikipedia được in thành sách giấy (một phần của dự án Print Wikipedia). Năm 2019, một loài thực vật có hoa được đặt tên là Viola wikipedia.[67] Tháng 4 năm 2019, một tàu đổ bộ mặt trăng của Israel, Beresheet, đã rơi xuống bề mặt Mặt Trăng mang theo một bản sao của gần như toàn bộ Wikipedia tiếng Anh được khắc trên các tấm niken mỏng; các chuyên gia nói rằng những chiếc đĩa này có khả năng sống sót sau vụ va chạm.[68][69] Tháng 6 năm 2019, các nhà khoa học đã báo cáo rằng toàn bộ 16 GB văn bản bài viết của Wikipedia tiếng Anh đã được mã hóa thành một DNA tổng hợp.[70]

Tính mở

Không giống như những bách khoa toàn thư truyền thống cuội nguồn, Wikipedia tuân theo nguyên tắc trì hoãn [ note 2 ] về tính bảo mật thông tin của nội dung. [ 71 ]

Hạn chế sửa đổi

Giao diện chỉnh sửa của Wikipedia .Do Wikipedia ngày càng trở nên phổ cập, một số ít phiên bản, gồm có cả phiên bản tiếng Anh, đã đưa ra những hạn chế sửa đổi trong một số ít trường hợp, ví dụ điển hình như chỉ người dùng đã ĐK mới hoàn toàn có thể tạo một bài viết mới. [ 72 ] Một số bài đặc biệt quan trọng gây tranh cãi, nhạy cảm hoặc dễ bị phá hoại trên Wikipedia tiếng Anh và một số ít phiên bản khác đều được bảo vệ ở một mức độ nào đó. [ 73 ] [ 74 ] Một bài viết tiếp tục bị phá hoại hoàn toàn có thể bị bán khóa hoặc số lượng giới hạn cho những thành viên xác nhận lan rộng ra, có nghĩa là chỉ những ai đã có quyền xác nhận tự động hóa hoặc xác nhận lan rộng ra mới hoàn toàn có thể sửa đổi nó. [ 75 ] Bài viết nào liên tục gây tranh cãi hoàn toàn có thể bị khóa ở mức chỉ có quản trị viên mới chỉnh sửa và biên tập được bài. [ 76 ]Trong một số ít trường hợp nhất định, toàn bộ những biên tập viên được phép đề xuất những sửa đổi, nhưng một số ít biên tập viên khác phải xem xét lại, tùy thuộc vào những điều kiện kèm theo nhất định. Ví dụ : Wikipedia tiếng Đức duy trì ” phiên bản không thay đổi ” của những bài viết, [ 77 ] đã qua 1 số ít nhìn nhận nhất định. Sau những thử nghiệm lê dài và tranh luận hội đồng, Wikipedia tiếng Anh đã ra mắt mạng lưới hệ thống ” những đổi khác đang chờ được giải quyết và xử lý ” vào tháng 12 năm 2012. [ 78 ] Theo mạng lưới hệ thống này, tại 1 số ít bài viết dễ gây tranh cãi hoặc dễ bị phá hoại, những sửa đổi của người dùng mới và chưa ĐK sẽ được thành viên có uy tín xét duyệt trước khi chúng được xuất bản. [ 79 ]

Xét duyệt những đổi khác

Sự độc lạ giữa những phiên bản của một bài viết được lưu lại .Mặc dù những đổi khác không được xem xét một cách có mạng lưới hệ thống, ứng dụng tương hỗ Wikipedia cung ứng những công cụ nhất định được cho phép bất kể ai cũng hoàn toàn có thể xem xét những đổi khác do người khác thực thi. Trang ” Lịch sử ” của mỗi bài viết link đến mỗi bản sửa đổi. [ note 3 ] Trên hầu hết những bài viết, bất kể ai cũng hoàn toàn có thể hoàn tác những đổi khác của người khác bằng cách nhấp vào link trên trang lịch sử dân tộc của bài viết. Ai cũng hoàn toàn có thể xem những thay đổi mới nhất của những bài viết và ai cũng hoàn toàn có thể duy trì một ” list theo dõi ” những bài viết mà họ chăm sóc để nhận thông tin về những biến hóa tương quan. ” Tuần tra những trang mới ” là một quy trình để kiểm tra những bài viết mới tạo. [ 80 ]Năm 2003, nghiên cứu sinh Tiến sĩ kinh tế tài chính học Andrea Ciffolilli lập luận rằng ngân sách thanh toán giao dịch thấp khi tham gia vào một wiki tạo ra chất xúc tác cho sự tăng trưởng hợp tác và những tính năng như được cho phép thuận tiện truy vấn những phiên bản trước kia của một trang có lợi cho việc ” kiến thiết xây dựng phát minh sáng tạo ” hơn ” tàn phá phát minh sáng tạo “. [ 81 ]

Phá hoại

Nhà báo người Mỹ John Seigenthaler ( 1927 – năm trước ), chủ đề của vụ Wikipedia viết sai tiểu sử của Seigenthaler .Bất kỳ biến hóa hoặc chỉnh sửa nào nhằm mục đích thao túng nội dung để tổn hại đến tính toàn vẹn của Wikipedia đều được coi là hành vi phá hoại. Các kiểu phá hoại thông dụng và rõ ràng nhất gồm có thêm vào những lời tục tĩu hay vui nhộn thô thiển, quảng cáo và những loại thư rác khác ; [ 82 ] hoặc phá hoại bằng cách xóa một phần nội dung hoặc xóa trắng cả trang. Cũng có những loại phá hoại ít thông dụng hơn, ví dụ điển hình như thêm thông tin xô lệch vào bài viết, biến hóa định dạng chuẩn, sửa đổi ngữ nghĩa của trang như tiêu đề hoặc thể loại của trang, nghịch mã wiki của một bài viết hoặc sử dụng hình ảnh một cách gián đoạn. [ 83 ]Các phá hoại hiển nhiên thường dễ bị xóa khỏi những bài viết trên Wikipedia ; thời hạn trung bình để phát hiện và khắc phục phá hoại là vài phút. [ 84 ] [ 85 ] Tuy nhiên, một số ít phá hoại cần nhiều thời hạn hơn để khắc phục. [ 86 ]

Tháng 5 năm 2005, một người khuyết danh đã đưa thông tin sai lệch vào tiểu sử của chính khách Mỹ John Seigenthaler, mạo nhận Seigenthaler là một nghi phạm trong vụ ám sát John F. Kennedy, và nội dung sai này không được sửa trong bốn tháng, gây nên sự cố tiểu sử Seigenthaler. Seigenthaler – giám đốc biên tập sáng lập của USA Today, sáng lập viên của First Amendment Center (Trung tâm Tu chính án Thứ nhất) của Freedom Forum (Diễn đàn Tự do) tại Đại học Vanderbilt, đã gọi điện cho đồng sáng lập Wikipedia Jimmy Wales, hỏi liệu Wales có thể tìm ra ai đã đưa thông tin sai lệch này hay không. Wales trả lời không, nhưng sau này thủ phạm đã được tìm ra.[87][88] Sau vụ việc, Seigenthaler mô tả Wikipedia là “một công cụ nghiên cứu thiếu sót và vô trách nhiệm”. Sự cố này đã dẫn đến những thay đổi về chính sách tại Wikipedia, thắt chặt mức độ kiểm chứng thông tin đối với các bài viết về nhân vật còn sống.[89]

Tranh chấp chỉnh sửa và biên tập

Khi tranh chấp về nội dung trong một bài viết, những thành viên hoàn toàn có thể liên tục triển khai những thao tác lùi sửa đổi của đối phương, được gọi là ” bút chiến “. [ 90 ] [ 91 ] Quá trình này được nhìn nhận là làm tiêu tốn tài nguyên mà không bổ trợ kỹ năng và kiến thức có ích cho bài viết, [ 92 ] cũng như tạo ra một nền văn hóa truyền thống chỉnh sửa và biên tập mang tính cạnh tranh đối đầu, [ 93 ] dựa trên xung đột [ 94 ] gắn liền với vai trò giới tính nam tính mạnh mẽ truyền thống lịch sử, [ 95 ] góp thêm phần vào sự thiên vị giới tính trên Wikipedia .

Chính sách và luật lệ

Video Wikimania, 60 Minutes, CBS, 20 phút, ngày 5 tháng 4 năm 2015, đồng sáng lập Jimmy Wales tại Fosdem

Nội dung trong Wikipedia tuân theo luật ( đơn cử là luật bản quyền ) Hoa Kỳ và tiểu bang Virginia, nơi đặt phần đông sever của Wikipedia. Ngoài những yếu tố pháp lý, những nguyên tắc chỉnh sửa và biên tập của Wikipedia được bộc lộ trong ” Năm cột trụ ” và trong nhiều lao lý và hướng dẫn nhằm mục đích xác lập nội dung một cách thích hợp. Các lao lý này được ghi dưới dạng wiki, những biên tập viên của Wikipedia hoàn toàn có thể viết và sửa đổi. [ 96 ] Các thành viên thực thi lao lý bằng cách lược bỏ hoặc sửa lại những nội dung không đạt chuẩn. Quy định của những phiên bản ngôn từ khác được dịch từ pháp luật của Wikipedia tiếng Anh ; nhưng sau đó đã dần khác nhau. [ 77 ]Theo pháp luật của Wikipedia tiếng Anh, mỗi mục từ trong Wikipedia phải nói về một chủ đề bách khoa và không phải là mục từ trong từ điển hoặc kiểu từ điển. [ 97 ] Chủ đề này phải phân phối những tiêu chuẩn về ” độ điển hình nổi bật ” của Wikipedia, [ 98 ] thường có nghĩa là chủ đề đó phải được đưa tin trên những phương tiện đi lại truyền thông online chính thống hoặc Open trên những tạp chí học thuật lớn và độc lập. Wikipedia chỉ truyền đạt những kiến thức và kỹ năng đã được công nhận, tức Wikipedia không đăng những điều tra và nghiên cứu và sáng tạo độc đáo mới. Một thông tin nào đó hoàn toàn có thể bị nghi vấn thì cần được dẫn từ một nguồn tìm hiểu thêm đáng đáng tin cậy. [ 99 ] Do đó, nhiều lúc những thông tin đúng hoàn toàn có thể bị xóa do không có nguồn. [ 100 ] Ngoài ra, Wikipedia luôn mang thái độ trung lập, tức là Wikipedia tổng hợp quan điểm từ những nguồn độc lập và trình diễn nó trong bài viết bách khoa một cách hài hòa và hợp lý. [ 101 ]

Quản trị

Chế độ vô chính phủ nước nhà khởi đầu của Wikipedia cũng đã dần tích hợp những yếu tố dân chủ và thứ bậc theo thời hạn. [ 102 ] [ 103 ] Một bài viết trên Wikipedia không thuộc quyền sở hữu của ai – người tạo ra nó, những thành viên khác, hay chủ thể của bài viết. [ 104 ]Các biên tập viên có uy tín trong hội đồng hoàn toàn có thể ứng cử một trong nhiều cấp quản trị tình nguyện : mở màn với ” điều phối viên / dữ gìn và bảo vệ viên “, [ 105 ] những người dùng có độc quyền xóa trang, khóa bài viết trong trường hợp bị phá hoại hoặc tranh chấp chỉnh sửa và biên tập và chặn sửa đổi của một số ít người. Dù mang tên như vậy nhưng quản trị viên không được hưởng bất kể độc quyền đặc biệt quan trọng nào trong việc ra quyết định hành động ; thay vào đó, quyền hạn của họ đa phần bị số lượng giới hạn trong việc triển khai những chỉnh sửa có ảnh hưởng tác động trên toàn dự án Bất Động Sản và do đó không được phép so với những biên tập viên thường thì và triển khai những hạn chế nhằm mục đích ngăn ngừa những chỉnh sửa gây rối ( ví dụ điển hình như phá hoại ). [ 106 ] [ 107 ]Ngày càng ít biên tập viên trở thành quản trị viên hơn những năm trước, một phần là do quy trình xét duyệt những quản trị viên tiềm năng của Wikipedia đã trở nên khắt khe hơn. [ 108 ]

Cộng đồng

Jimmy Wales lập luận rằng phần lớn các đóng góp cho Wikipedia đến từ “một cộng đồng … một nhóm tận tâm gồm vài trăm tình nguyện viên”, cho nên dự án cũng “giống như một tổ chức truyền thống”.[109] Năm 2008, một bài báo trên tạp chí Slate báo cáo rằng: “Theo các nhà nghiên cứu ở Palo Alto, một phần trăm người dùng Wikipedia chịu trách nhiệm cho khoảng một nửa số sửa đổi của trang web này.”[110] Sau này Aaron Swartz bàn cãi về các phương pháp đánh giá này, lưu ý rằng phần lớn nội dung (được đo bằng số ký tự) của một số bài viết mà anh lấy mẫu do những người dùng có số lượt sửa đổi thấp đóng góp.[111]

Một nghiên cứu năm 2007 của các nhà nghiên cứu Đại học Dartmouth cho thấy “những người đóng góp ẩn danh và không thường xuyên cho Wikipedia […] cũng là một nguồn kiến thức đáng tin cậy như những người có đăng ký”.[112] Năm 2009, Jimmy Wales tuyên bố rằng “hóa ra hơn 50% tổng số chỉnh sửa là do 0,7% người dùng đóng góp…[tức] 524 người… Và trên thực tế, 2% tích cực nhất, tức là 1.400 người, đã thực hiện 73,4% tổng số sửa đổi.”[109] Tuy nhiên, vào năm 2009, biên tập viên kiêm nhà báo Henry Blodget của Business Insider chỉ ra rằng trong một mẫu bài viết ngẫu nhiên, hầu hết nội dung trên Wikipedia (đo bằng lượng văn bản đóng góp còn tồn tại cho đến lần chỉnh sửa mẫu mới nhất) được tạo bởi “người ngoài cuộc”, còn hầu hết việc biên tập và định dạng được thực hiện bởi “người trong cuộc”.[109] Theo một nghiên cứu năm 2009, có “bằng chứng rằng cộng đồng Wikipedia có một sự phản kháng ngày càng tăng với các nội dung mới”.[113] Một số nghiên cứu chỉ ra rằng hầu hết những người đóng góp cho Wikipedia là nam giới; còn kết quả của một cuộc khảo sát của Quỹ Wikimedia vào năm 2008 cho thấy chỉ có 13% biên tập viên Wikipedia là nữ giới.[114]

Phiên bản ngôn từ

Hiện có 313 phiên bản ngôn từ của Wikipedia. [ 115 ] Tính đến tháng 1 năm 2021, sáu phiên bản lớn nhất theo thứ tự là Wikipedia tiếng Anh, Cebuano, Thụy Điển, Đức, Pháp và Hà Lan. Các Wikipedia lớn thứ hai và thứ ba nhờ vào bot tạo bài viết Lsjbot, tính đến năm 2013 đã tạo ra khoảng chừng một nửa số bài viết trên Wikipedia tiếng Thụy Điển và hầu hết những bài viết trên Wikipedia tiếng Cebuano và Waray. Hai phiên bản Cebuano và Waray là hai ngôn từ địa phương của Philippines. [ 116 ]Ngoài sáu trang đứng đầu, có mười hai Wikipedias có hơn một triệu bài viết ( tiếng Nga, tiếng Ý, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Ba Lan, tiếng Waray, tiếng Việt, tiếng Nhật, tiếng Trung, tiếng Ả Rập Ai Cập, tiếng Ả Rập, tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Ukraina ), và sáu Wikipedia có hơn 500.000 bài viết ( tiếng Ba Tư, Catalan, Serbia, Indonesia, Na Uy Bokmål và Nước Hàn ), 43 phiên bản Wikipedia khác có hơn 100.000 bài và 82 phiên bản Wikipedia khác có trên 10.000 bài. [ 1 ] [ 116 ] Wikipedia tiếng Anh là phiên bản lớn nhất với hơn 6,2 triệu bài viết. Tính đến tháng 1 năm 2019, theo Alexa, miền phụ tiếng Anh ( en.wikipedia.org ; Wikipedia tiếng Anh ) nhận được khoảng chừng 57 % lưu lượng truy vấn của Wikipedia, lượng còn lại thuộc về những ngôn từ tiếng Nga : 9 % ; tiếng Trung : 6 % ; Tiếng Nhật : 6 % ; tiếng Tây Ban Nha : 5 %. [ 5 ]

Vì Wikipedia dựa trên nền tảng Web và có mặt trên toàn thế giới, các biên tập viên của cùng một ấn bản ngôn ngữ có thể sử dụng các phương ngữ khác nhau hoặc có thể đến từ các quốc gia khác nhau (ví dụ như phiên bản tiếng Anh). Những khác biệt này có thể dẫn đến xung đột về khác biệt chính tả trong tiếng Anh (ví dụ: colour hay color)[117] cũng như khác biệt về quan điểm.[118]

Các phiên bản ngôn từ tuân theo những chủ trương toàn cục ( như ” thái độ trung lập ” ) nhưng khác nhau về 1 số ít quan điểm chủ trương và thực tiễn, đáng chú ý quan tâm nhất là việc liệu hình ảnh không được cấp phép tự do có được sử dụng theo nhu yếu sử dụng hài hòa và hợp lý hay không. [ 119 ] [ 120 ] [ 121 ]Jimmy Wales miêu tả Wikipedia là ” một nỗ lực để tạo ra và phân phối một bộ bách khoa toàn thư mở chất lượng cao nhất hoàn toàn có thể cho mọi người trên hành tinh bằng ngôn từ của họ “. [ 122 ] Mỗi phiên bản ngôn từ không ít hoạt động giải trí độc lập nhưng đều được điều phối và giám sát bởi Meta-Wiki – wiki của Quỹ Wikimedia dùng để duy trì tổng thể những dự án Bất Động Sản của mình ( Wikipedia và những dự án Bất Động Sản khác ). [ 123 ] Ví dụ : Meta-Wiki phân phối số liệu thống kê quan trọng về tổng thể những ấn bản ngôn từ của Wikipedia, [ 124 ] và duy trì list bài viết mà mọi Wikipedia nên có. [ 125 ] Danh sách tương quan đến nội dung cơ bản theo chủ đề : tiểu sử, lịch sử vẻ vang, địa lý, xã hội, văn hóa truyền thống, khoa học, công nghệ tiên tiến và toán học. Không hiếm những bài viết tương quan mạnh đến một ngôn từ đơn cử không có bài viết tương ứng trong một phiên bản khác. Ví dụ : những bài viết về những thị xã nhỏ ở Hoa Kỳ hoàn toàn có thể chỉ có ở bản tiếng Anh, dù phân phối những tiêu chuẩn về độ điển hình nổi bật của những Wikipedia ngôn từ khác .Các bài viết đã dịch chỉ đại diện thay mặt cho một phần nhỏ những bài viết trong hầu hết những phiên bản, một phần là do những phiên bản đó không được cho phép dịch những bài viết một cách trọn vẹn tự động hóa. [ 126 ] Các bài viết có sẵn bằng nhiều ngôn từ hoàn toàn có thể cung ứng ” link interwiki “, link đến những bài viết tương ứng trong những phiên bản khác .

Một nghiên cứu do PLOS ONE công bố vào năm 2012 cũng ước tính tỷ lệ đóng góp cho các ấn bản Wikipedia khác nhau từ các khu vực khác nhau trên thế giới. Nghiên cứu này báo cáo rằng tỷ lệ các sửa đổi được thực hiện từ Bắc Mỹ là 51% đối với Wikipedia tiếng Anh và 25% đối với Wikipedia tiếng Anh đơn giản.[127]

Suy thoái tại Wikipedia tiếng Anh

[127]Ước tính lượng san sẻ góp phần từ những khu vực khác nhau trên quốc tế cho những ấn bản Wikipedia khác nhau .

Ngày 1 tháng 3 năm 2014, bài báo “Tương lai của Wikipedia” của The Economist trích dẫn một phân tích xu hướng liên quan đến dữ liệu do Wikimedia Foundation xuất bản: “[t] số biên tập viên cho phiên bản tiếng Anh đã giảm một phần ba trong 7 năm”,[128] tỷ lệ này về cơ bản là trái ngược với thống kê cho Wikipedia bằng các ngôn ngữ khác (không phải tiếng Anh). The Economist báo cáo rằng kể từ năm 2008, số lượng cộng tác viên có trung bình 5 chỉnh sửa trở lên mỗi tháng là tương đối ổn định đối với Wikipedia bằng các ngôn ngữ khác là khoảng 42.000 biên tập viên, chênh lệch nhỏ theo mùa là khoảng 2.000 biên tập viên trở lên. Bằng cách so sánh chi tiết, số lượng biên tập viên tích cực trên Wikipedia tiếng Anh được trích dẫn là đạt đỉnh vào năm 2007 với khoảng 50.000 người rồi giảm xuống 30.000 vào đầu năm 2014.

Nếu sự sụt giảm này liên tục giữ nguyên với tỷ suất khuynh hướng được trích dẫn là khoảng chừng 20.000 biên tập viên bị mất trong vòng bảy năm, thì đến năm 2021 sẽ chỉ có 10.000 biên tập viên hoạt động giải trí trên Wikipedia tiếng Anh. [ 128 ] Phân tích này cũng cho thấy Wikipedia những ngôn từ khác ( không phải tiếng Anh ) thành công xuất sắc trong việc giữ chân những biên tập viên tích cực bằng cơ sở tái tạo và duy trì, khi mà số lượng tương đối không đổi ở mức khoảng chừng 42.000. [ 128 ] Không có phản hồi nào được đưa ra tương quan đến tiêu chuẩn chủ trương chỉnh sửa độc lạ với Wikipedia bằng ngôn từ khác ( không phải tiếng Anh ) sẽ cung ứng một giải pháp thay thế sửa chữa khả thi cho Wikipedia tiếng Anh để cải tổ hiệu suất cao tỷ suất hao hụt biên tập viên đáng kể trên Wikipedia tiếng Anh. [ 129 ]

Đón nhận

Nhiều biên tập viên đã chỉ trích bộ pháp luật ngày càng nhiều của Wikipedia, gồm hơn năm mươi chủ trương và gần 150.000 từ ( tính đến năm năm trước ). [ 130 ] [ 131 ]

Wikipedia cũng bị phê bình là sự thiên vị mang tính hệ thống. Vào năm 2010, nhà báo Edwin Black mô tả Wikipedia là một hỗn hợp của “sự thật, một nửa sự thật và vài sự giả dối”.[132] Các bài báo trong Biên niên sử về Giáo dục Đại học và Tạp chí Thủ thư Học thuật đã chỉ trích chính sách Thái độ trung lập của Wikipedia, kết luận rằng thực tế là Wikipedia rõ ràng không được thiết kế để cung cấp thông tin chính xác về một chủ đề, mà là tập trung vào tất cả các quan điểm chính về chủ đề này, ít chú ý hơn đến những quan điểm phụ và tạo ra những thiếu sót có thể dẫn đến niềm tin sai lầm dựa trên thông tin không đầy đủ.[133][134][135]

Lần lượt vào năm 2010 và 2011, Oliver Kamm và Edwin Black cáo buộc rằng các bài viết bị chi phối bởi những biên tập viên ồn ào nhất và kiên trì nhất, thường là của một nhóm có “nhiều kiến thức” về chủ đề này.[132][136] Một bài báo năm 2008 trên tạp chí Education Next kết luận rằng với tư cách là một nguồn tài nguyên về các chủ đề gây tranh cãi, Wikipedia có thể bị thao túng và bị chỉ đạo.[19]

Năm 2006, trang web phê bình Wikipedia Watch liệt kê hàng chục ví dụ về đạo văn trong Wikipedia tiếng Anh.[137]

Độ đúng chuẩn của nội dung

Các bài viết trong các bộ bách khoa toàn thư truyền thống như Encyclopædia Britannica được các chuyên gia viết cẩn thận, nên các bộ bách khoa đó nổi tiếng về độ chính xác.[138] Nhưng một cuộc bình duyệt vào năm 2005 của tạp chí khoa học Nature đối với bốn mươi hai mục từ khoa học trên cả Wikipedia và Encyclopædia Britannica tìm thấy chỉ có ít sự khác biệt về độ chính xác, và kết luận rằng “các bài viết khoa học trung bình trong Wikipedia có khoảng bốn chỗ sai; còn Britannica có ba.”[139] Joseph Reagle cho rằng nghiên cứu có thể phản ánh “khả năng chuyên môn của những người đóng góp cho Wikipedia” trong mảng khoa học, nhưng “Wikipedia có thể không hoạt động tốt như vậy nếu lấy một mẫu ngẫu nhiên các bài viết thuộc chủ đề nhân văn.”[140] Những người khác đưa ra những lời chỉ trích tương tự.[141] Sau này, Encyclopædia Britannica đã phản đối kết quả nghiên cứu này của Nature;[142] Nature đáp lại bằng cách bác bỏ những luận điểm Britannica đưa ra.[143] Ngoài những bất đồng quan điểm này, những người khác đã kiểm tra kích thước mẫu và phương pháp lựa chọn mẫu Nature từng sử dụng, và coi đó là một “thiết kế nghiên cứu sai lầm”.[144]

Về phía mình, Wikipedia tự nhận là không chịu nghĩa vụ và trách nhiệm ở đầu cuối cho những công bố và nội dung trên Wikipedia. [ 145 ]Nhà kinh tế tài chính học Tyler Cowen phản hồi rằng : ” Nếu trong một thời hạn ngắn mà phải đoán xem liệu Wikipedia hay bài báo trung bình của tạp chí tìm hiểu thêm về kinh tế tài chính học có nhiều năng lực đúng hơn, tôi nghĩ rằng tôi sẽ chọn Wikipedia. ” Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo nhắc nhở rằng những website Internet cũng thường chứa nhiều lỗi và những học giả và chuyên viên phải thận trọng trong việc khắc phục chúng. [ 146 ]

Các nhà phê bình cho rằng Wikipedia không đáng tin cậy do sở hữu tính chất mở và thiếu các nguồn tham khảo thích hợp cho phần lớn thông tin.[147] Một số cho rằng Wikipedia có thể đáng tin cậy, nhưng độ tin cậy của một bài viết bất kỳ thì không rõ. Các biên tập viên của các tài liệu tham khảo truyền thống như Encyclopædia Britannica nghi vấn về tính khả dụng và địa vị của dự án với tư cách là một bách khoa toàn thư. Jimmy Wales tuyên bố rằng Wikipedia đã tránh được nhiều vấn nạn “tin giả” vì cộng đồng Wikipedia thường xuyên tranh luận về chất lượng của nguồn dẫn trong các bài viết.[148]

Cấu trúc mở của Wikipedia khiến nó trở thành mục tiêu cho những kẻ lừa đảo trên Internet, gửi thư rác cùng nhiều hình thức vận động có trả tiền, có thể khiến việc duy trì một bách khoa toàn thư trực tuyến trung lập và có thể kiểm chứng được trở nên khó khăn.[149] Để đối phó với vấn nạn biên tập được tài trợ và biên tập được tài trợ ngầm, The Wall Street Journal (Tạp chí Phố Wall) báo cáo là Wikipedia đã tăng cường các quy định chống lại việc biên tập được tài trợ ngầm[150] – “Bắt đầu từ thứ Hai [16 tháng 6 năm 2014], những thay đổi trong điều khoản sử dụng của Wikipedia yêu cầu rằng ai được trả tiền để biên tập bài phải tiết lộ việc đó. Giám đốc truyền thông của Wikimedia Katherine Maher cho biết thay đổi này nhằm giải quyết bức xúc của các biên tập viên tình nguyện rằng ‘chúng ta không phải là một dịch vụ quảng cáo; chúng ta là một bách khoa toàn thư.’”[150][151][152]

Một quyển sách giáo khoa luật của Harvard Legal Research in a Nutshell (2011) giới thiệu Wikipedia là một “nguồn tham khảo chung”, “có thể giúp ích” trong việc “tăng tốc trong luật pháp liên quan một tình huống” và “dù không có thẩm quyền, nhưng có thể cung cấp thông tin cơ bản cũng như dẫn đến các nguồn tài liệu chuyên sâu hơn”.[153]

Không được khuyến khích trong giáo dục

Hầu hết những giảng viên ĐH không khuyến khích sinh viên dẫn nguồn từ điển bách khoa nào trong những bài viết học thuật, ưu tiên những nguồn sơ cấp ; một số ít còn cấm trích dẫn Wikipedia. [ 154 ] [ 155 ] Wales nhấn mạnh vấn đề rằng bách khoa toàn thư nào cũng không thích hợp để làm nguồn và đừng dựa vào nó để làm nguồn uy tín. Wales cho biết ( 2006 hoặc trước đó ) hàng tuần ông nhận được khoảng chừng mười email từ những sinh viên nói rằng bài luận của họ bị điểm kém vì dẫn nguồn Wikipedia ; ông đáp rằng họ bị vậy là xứng danh. ” Vì Chúa, bạn đang học ĐH kia mà ; đừng dẫn nguồn từ điển bách khoa “, Wales nói. [ 156 ]

Tháng 2 năm 2007, một bài báo trên The Harvard Crimson báo cáo rằng một số giáo sư tại Đại học Harvard đã đưa các bài viết trên Wikipedia vào giáo trình của họ mà không nhận ra rằng các bài viết này có thể bị thay đổi.[157] Tháng 6 năm 2007, cựu chủ tịch của Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ Michael Gorman đã lên án Wikipedia và Google, tuyên bố rằng các học giả ủng hộ việc sử dụng Wikipedia là “các nhà tri thức ngang tầm với một chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị một chế độ ăn kiêng ổn định gồm Big Mac với đủ thứ hầm bà lằng.”[158]

tin tức y học

Ngày 5 tháng 3 năm 2014, Julie Beck viết bài “Nguồn thông tin chăm sóc sức khỏe số 1 của bác sĩ: Wikipedia” cho tạp chí The Atlantic, tuyên bố rằng “Năm mươi phần trăm bác sĩ tra cứu tình trạng bệnh trên trang (Wikipedia) và một số còn tham gia biên tập các bài viết để nâng cao chất lượng thông tin sẵn có.” Beck tiếp tục trình bày chi tiết rằng các chương trình mới của Amin Azzam tại Đại học San Francisco nhằm cung cấp các khóa học của trường y cho sinh viên y để học cách biên tập và cải thiện các bài viết về sức khỏe trên Wikipedia, cũng như các chương trình kiểm soát chất lượng nội bộ do Wikipedia tổ chức của James Heilman để cải thiện một nhóm 200 bài viết liên quan đến sức khỏe có tầm quan trọng y tế trung tâm theo tiêu chuẩn cao nhất của Wikipedia về các bài viết bằng cách sử dụng Quy trình đánh giá Bài viết chọn lọc và Bài viết tốt.[159] Trong một bài báo tiếp theo vào ngày 7 tháng 5 năm 2014 trên tờ The Atlantic có tiêu đề “Liệu Có Bao Giờ Wikipedia Là Một Văn Bản Y Khoa Rõ Ràng?”, Julie Beck trích lời James Heilman của WikiProject Medicine (Dự án Y học trên Wikipedia): “Chỉ vì một tham khảo đã qua bình duyệt chưa đồng nghĩa với việc đó là một tham khảo chất lượng cao.”[160] Beck bổ sung: “Wikipedia có quy trình bình duyệt riêng trước khi các bài viết được xếp hạng ‘tốt’ hay ‘chọn lọc’. Heilman từng tham gia vào quá trình đó và nói rằng ‘ít hơn một phần trăm’ các bài viết y học trên Wikipedia đã đậu.” [160]

Phạm vi những chủ đề và thiên vị mạng lưới hệ thống

Vì là bách khoa toàn thư trực tuyến với hàng terabyte dung tích, Wikipedia hoàn toàn có thể chứa nhiều chủ đề hơn so với bất kể bách khoa toàn thư giấy nào. [ 161 ] Các biên tập viên liên tục xem xét mức độ và phương pháp bao trùm đúng chuẩn trên Wikipedia và sự không tương đồng cũng diễn ra ( xem chủ nghĩa xóa và chủ nghĩa thêm ). [ 162 ] [ 163 ] Wikipedia chứa những tài liệu mà 1 số ít người hoàn toàn có thể thấy phản cảm, xúc phạm hoặc khiêu dâm. Chính sách ‘ Wikipedia không bị kiểm duyệt ‘ nhiều lúc gây tranh cãi : vào năm 2008, Wikipedia đã phủ nhận một đề xuất kiến nghị trực tuyến chống lại việc đưa hình ảnh của Muhammad vào bài viết Muhammad của ấn bản tiếng Anh, trích dẫn chủ trương này. Một số tài liệu nhạy cảm về mặt chính trị, tôn giáo và khiêu dâm trên Wikipedia đã khiến Wikipedia bị kiểm duyệt bởi chính phủ nước nhà ở Trung Quốc, Pakistan, [ 164 ] cùng những vương quốc khác .

Biểu đồ hình tròn trụ của nội dung Wikipedia theo chủ đề kể từ tháng 1 năm 2008 .Một điều tra và nghiên cứu năm 2008 do những nhà nghiên cứu tại Đại học Carnegie Mellon và Trung tâm Nghiên cứu Palo Alto thực thi đã đưa ra sự phân bổ những chủ đề cũng như sự tăng trưởng trong từng nghành nghề dịch vụ ( từ tháng 7 năm 2006 đến tháng 1 năm 2008 ) : [ 165 ]

• Văn hóa nghệ thuật: 30% (210%)
• Tiểu sử và con người: 15% (97%)
• Địa lý và địa điểm: 14% (52%)
• Khoa học xã hội và xã hội: 12% (83%)
• Lịch sử và sự kiện: 11% (143%)
• Khoa học tự nhiên và vật lý: 9% (213%)
• Công nghệ và khoa học ứng dụng: 4% (−6%)
• Hệ thống tôn giáo và tín ngưỡng: 2% (38%)
• Sức khỏe: 2% (42%)
• Toán học và logic: 1% (146%)
• Tư tưởng và triết lý: 1% (160%)

Những số lượng này chỉ đề cập đến số lượng bài viết : một chủ đề hoàn toàn có thể chứa một số lượng lớn những bài viết ngắn và một chủ đề khác chứa một số lượng nhỏ những bài viết dài. Thông qua chương trình ” Wikipedia Loves Libraries “, Wikipedia hợp tác với những thư viện công cộng lớn như Thư viện Công cộng Thành Phố New York về Nghệ thuật Biểu diễn để lan rộng ra khoanh vùng phạm vi nội dung của mình đến những chủ đề và bài viết ít được chăm sóc. [ 166 ]Một điều tra và nghiên cứu năm 2011 của những nhà nghiên cứu tại Đại học Minnesota chỉ ra rằng những biên tập viên nam và nữ tập trung chuyên sâu vào những chủ đề khác nhau. Nữ giới tập trung chuyên sâu nhiều hơn vào thể loại Con người và Nghệ thuật, còn phái mạnh tập trung chuyên sâu nhiều hơn vào Địa lý và Khoa học. [ 167 ]

Độ bao phủ và khuynh hướng

Nghiên cứu của Viện Internet Oxford do Mark Graham thực thi vào năm 2009 chỉ ra rằng sự phân bổ địa lý của những chủ đề là rất không đồng đều. Châu Phi là khu vực ít có bài nhất. [ 168 ] Trên 30 phiên bản ngôn từ của Wikipedia, những bài viết lịch sử dân tộc và đề mục nói về lịch sử dân tộc ( hình thành ) thường xoay quanh nghành tương quan đến châu Âu và tập trung chuyên sâu vào những sự kiện gần đây. [ 169 ]

Một bài xã luận năm 2014 trên tờ The Guardian cho rằng người ta dành nhiều công sức để cung cấp nguồn tham khảo cho danh sách diễn viên khiêu dâm nữ hơn là danh sách nhà văn nữ.[170]

Thiên vị mạng lưới hệ thống

Khi nhiều biên tập viên đóng góp vào một chủ đề hoặc một tập hợp các chủ đề, có thể phát sinh thiên vị hệ thống, do nền tảng nhân khẩu học của các biên tập viên. Năm 2011, Wales tuyên bố rằng mức độ phủ sóng không đồng đều phản ánh nhân khẩu học của các biên tập viên, trích dẫn ví dụ “tiểu sử của những phụ nữ nổi tiếng trong lịch sử và các vấn đề xung quanh việc chăm sóc trẻ sơ sinh”.[52] Ngày 22 tháng 10 năm 2013, bài luận “Sự suy giảm của Wikipedia” của Tom Simonite trên Technology Review (Tạp chí Công nghệ) của MIT thảo luận về ảnh hưởng của sự thiên vị hệ thống và chính sách leo thang đối với xu hướng giảm số lượng biên tập viên.[53]Năm 2013, Taha Yasseri thuộc Đại học Oxford nghiên cứu các xu hướng thống kê của sự thiên lệch hệ thống trên Wikipedia được giới thiệu bằng cách biên tập các xung đột kèm cách giải quyết.[171][172] Nghiên cứu của ông xem xét hành vi làm việc phản tác dụng của việc bút chiến. Yasseri cho rằng các thao tác lùi sửa hoặc “hoàn tác” đơn giản không phải là thước đo quan trọng nhất cho hành vi phản tác dụng trên Wikipedia và thay vào đó dựa vào phép đo thống kê để phát hiện “các cặp nội dung lùi sửa” hoặc “các cặp lùi sửa lẫn nhau”. “Cặp lùi sửa lẫn nhau” là một biên tập viên lùi sửa nội dung của một biên tập viên khác, sau đó biên tập viên kia lại lùi sửa đưa bài viết trở lại nội dung cũ. Kết quả được lập bảng cho một số phiên bản ngôn ngữ của Wikipedia. Ba bài viết có tỷ lệ xung đột lớn nhất trên Wikipedia tiếng Anh là George W. Bush, Chủ nghĩa vô chính phủ và Muhammad.[172] Còn tại Wikipedia tiếng Đức, ba tỷ lệ xung đột lớn nhất tại thời điểm đó là các bài về Croatia, Scientology và thuyết âm mưu về sự kiện 11 tháng 9.[172]

Các nhà nghiên cứu từ Đại học Washington tăng trưởng một quy mô thống kê để đo lường và thống kê sự thiên vị có mạng lưới hệ thống trong hành vi của người dùng Wikipedia tương quan đến những chủ đề gây tranh cãi. Các tác giả tập trung chuyên sâu vào những biến hóa hành vi của những quản trị viên bách khoa toàn thư sau khi giữ cương vị quản trị, và cho rằng sự thiên vị có mạng lưới hệ thống xảy ra sau khi họ nắm vị trí quản trị viên. [ 173 ] [ 174 ]

Nội dung khiêu dâm

Bài viết trên Wikipedia về album năm 1976 Virgin Killer của ban nhạc Scorpions có ảnh bìa gốc của album – hình ảnh khỏa thân của một bé gái chưa dậy thì. Bìa album này đã gây ra tranh cãi và đã được thay thế ở một số quốc gia. Tháng 12 năm 2008, Internet Watch Foundation (Tổ chức Giám sát Internet) quyết định rằng bìa album là một hình ảnh khiếm nhã có thể bất hợp pháp và thêm URL của bài viết vào một “danh sách đen” mà tổ chức này cung cấp cho các nhà cung cấp dịch vụ internet của Liên hiệp Anh, kết quả là hầu hết các nhà cung cấp ở Anh chặn truy cập vào bài viết Virgin Killer trong bốn ngày.[175]

Tháng 4 năm 2010, Sanger viết thư cho Cục Điều tra Liên bang Mỹ, nêu rõ quan ngại của mình rằng hai thể loại hình ảnh trên Wikimedia Commons có chứa nội dung khiêu dâm trẻ nhỏ, tức vi phạm luật khiêu dâm của Hoa Kỳ. [ 176 ] [ 177 ] Sanger lý giải rằng những hình ảnh tương quan đến ấu dâm và lolicon này không phải của trẻ nhỏ thật, mà được dùng cho mục tiêu ” bộc lộ hình ảnh nạn lạm dụng tình dục trẻ nhỏ “, theo Đạo luật PROTECT năm 2003. Luật này cấm chụp ảnh khiêu dâm trẻ nhỏ và hình ảnh phim hoạt hình và hình vẽ của trẻ nhỏ có nội dung tục tĩu. Sanger cũng bày tỏ quan ngại về năng lực tiếp cận những hình ảnh trên Wikipedia trong trường học. [ 178 ] Phát ngôn viên của Quỹ Wikimedia Jay Walsh đã bác bỏ cáo buộc của Sanger, nói rằng Wikipedia không có ” tài liệu mà chúng tôi cho là phạm pháp. Nếu có thì chúng tôi sẽ xóa. ” Sau khiếu nại của Sanger, Wales đã xóa những hình ảnh tình dục mà không hỏi quan điểm hội đồng. Một số biên tập viên lập luận rằng quyết định hành động xóa đã quá hấp tấp vội vàng, sau đó Wales đã tự nguyện từ bỏ một số ít quyền hạn mà đó giờ ông nắm giữ vì là đồng sáng lập của dự án Bất Động Sản. Trong một tin nhắn gửi đến Quỹ Wikimedia, Wales viết rằng hành vi này ” nhằm mục đích mục tiêu khuyến khích đàm đạo về những yếu tố xoay quanh nội dung / tư tưởng, hơn là về tôi và tôi đã hành vi nhanh như thế nào “. [ 179 ] Các nhà phê bình, trong đó có Wikipediocracy, nhận thấy rằng nhiều hình ảnh khiêu dâm bị xóa khỏi Wikipedia từ năm 2010 đã Open trở lại. [ 180 ]

Quyền riêng tư

Có quan ngại rằng trong mắt pháp luật, quyền riêng tư của một công dân cá thể liệu vẫn còn là quyền riêng tư một ” công dân cá thể ” không, hay là của một ” nhân vật của công chúng “. [ 181 ] [ note 4 ]Tháng 1 năm 2006, một TANDTC Đức ra lệnh đóng cửa Wikipedia tiếng Đức trong khoanh vùng phạm vi chủ quyền lãnh thổ Đức vì khai tên vừa đủ của hacker quá cố Boris Floricic ( còn gọi là ” Tron ” ). Ngày 9 tháng 2 năm 2006, đơn chống lại Wikimedia Deutschland bị lật lại, tòa án nhân dân không cho rằng quyền riêng tư của Tron hay của cha mẹ anh đang bị xâm phạm. [ 182 ]Wikipedia có ” Volunteer Response Team ” ( Đội ngũ Phản hồi Tình nguyện ) sử dụng mạng lưới hệ thống OTRS để giải quyết và xử lý những nhu yếu mà không cần phải bật mý danh tính của những bên tương quan ; ví dụ như để xác nhận quyền sử dụng hình ảnh cá thể và những phương tiện đi lại khác trong dự án Bất Động Sản. [ 183 ]

Phân biệt giới tính

Wikipedia đã bị báo chí truyền thông lên án là phân biệt giới tính, quấy rối phái nữ và chứa đầy thiên kiến giới tính. [ 184 ] [ 185 ] Thái độ được cho là ô nhiễm cùng sự khoan nhượng ngôn từ đấm đá bạo lực và lạm dụng cũng góp thêm phần lý giải cho khoảng cách giới tính trong hội đồng Wikipedia. [ 186 ]

Hoạt động

Wikimedia Foundation

Wikipedia được quản lý và điều hành và hỗ trợ vốn bởi Quỹ Wikimedia Foundation, một tổ chức triển khai phi doanh thu cũng quản lý những dự án Bất Động Sản tương quan như Wikitionary và Wikibooks, quản lý và vận hành bằng góp phần và hỗ trợ vốn của công chúng. [ 187 ] Biểu mẫu 990 IRS năm 2013 của quỹ cho thấy lệch giá là 39,7 triệu USD, ngân sách là gần 29 triệu USD, số gia tài là 37,2 triệu USD còn nợ phải trả rơi vào khoảng chừng 2,3 triệu USD. [ 188 ]

Tháng 5 năm 2014, Quỹ Wikimedia bổ nhiệm Lila Tretikov làm giám đốc điều hành thứ hai, thế chỗ Sue Gardner.[189] Ngày 1 tháng 5 năm 2014, tờ The Wall Street Journal (TWSJ) đưa tin rằng việc Tretikov xuất thân từ ngành công nghệ thông tin từ những năm ở Đại học California đã giúp Wikipedia phát triển theo các hướng tập trung hơn, nương theo tuyên ngôn định vị thường trực của Tretikov “Thông tin cũng giống như không khí, nó muốn được tự do.”[190][191] Cũng trong bài báo, phát ngôn viên Jay Walsh của Wikimedia “cho biết Tretikov sẽ ưu tiên giải quyết vấn đề đó (viết bài có trả tiền). ‘Chúng tôi thực sự đang thúc đẩy sự minh bạch… Chúng tôi đang nhấn mạnh rằng việc viết bài trả phí không được hoan nghênh.’ Chúng tôi đang ưu tiên các sáng kiến thu hút người dùng đa dạng hơn, hỗ trợ Wikipedia trên thiết bị di động tốt hơn, các công cụ vị trí địa lý mới để tìm kiếm nội dung địa phương dễ dàng hơn, cũng như ưu tiên nhiều công cụ hơn cho người dùng ở thế giới thứ hai và thứ ba”, Walsh nói.[190]

Sau khi Tretikov rời Wikipedia do những yếu tố tương quan đến việc sử dụng tính năng ” siêu bảo vệ ” mà một số ít phiên bản ngôn từ của Wikipedia đã vận dụng, Katherine Maher trở thành giám đốc quản lý thứ ba của Wikimedia vào tháng 6 năm năm nay. [ 192 ] Maher công bố một trong những ưu tiên của cô là yếu tố quấy rối biên tập viên đặc hữu của Wikipedia mà hội đồng quản trị Wikipedia từng xác lập vào tháng 12. [ 193 ]

Hoạt động và tương hỗ ứng dụng

Bài cụ thể : MediaWiki

Wikipedia dựa trên MediaWiki, một nền tảng phần mềm wiki chuyên biệt, tự do và có mã nguồn mở, viết bằng ngôn ngữ PHP và xây trên cơ sở dữ liệu MySQL.[194] Phần mềm này bao gồm những tính năng lập trình như ngôn ngữ macro, biến số, hệ thống nhúng bản mẫu (template transclusion), và đổi hướng URL. MediaWiki được phát hành theo Giấy phép Công cộng GNU (GPL) và được các dự án Wikimedia sử dụng, cũng như nhiều dự án wiki khác. Ban đầu Wikipedia chạy trên UseModWiki, một chương trình Perl của Clifford Adams (Phase I). Nó bắt phải viết hoa theo kiểu CamelCase để tạo ra siêu liên kết giữa các bài; sau này mới xuất hiện cú pháp hai dấu ngoặc vuông. Từ tháng 1 năm 2002 (Phase II), Wikipedia bắt đầu sử dụng chương trình PHP wiki với cơ sở dữ liệu MySQL; phần mềm này do Magnus Manske viết riêng cho Wikipedia. Phần mềm Phase II được sửa nhiều lần để thỏa mãn nhu cầu đang tăng trưởng theo cấp số nhân. Tháng 7 năm 2002 (Phase III), Wikipedia đổi qua phần mềm thế hệ thứ ba MediaWiki, vốn do Lee Daniel Crocker viết.

Một số phần lan rộng ra MediaWiki được thiết lập [ 195 ] để lan rộng ra tính năng của ứng dụng MediaWiki .

Tháng 4 năm 2005, một phần mở rộng Lucene[196][197] được thêm vào tìm kiếm tích hợp của MediaWiki. Wikipedia chuyển từ MySQL sang Lucene nhằm thực hiện các lệnh tìm kiếm và hiện đang sử dụng Lucene Search 2.1,[198][Cần cập nhật] được viết bằng Java và dựa trên thư viện Lucene 2.3.[199]

Tháng 7 năm 2013, sau khi thử nghiệm beta thoáng rộng, một tiện ích lan rộng ra WYSIWYG, VisualEditor, được mở nhằm mục đích sử dụng công khai minh bạch. [ 200 ] [ 201 ] [ 202 ] [ 203 ] Nó đã vấp phải nhiều sự phản đối và chỉ trích, và được diễn đạt là ” lừ đừ và đầy lỗi “. [ 204 ]

Sửa đổi tự động hóa

Wikipedia dùng những chương trình máy tính ( được gọi là bot ) để triển khai những tác vụ đơn thuần và lặp đi lặp lại, ví dụ điển hình như sửa những lỗi chính tả thông dụng, những yếu tố về văn phong, hoặc khởi tạo những bài viết mới về địa lý với một định dạng chuẩn có sẵn lấy từ tài liệu thống kê. [ 205 ] [ 206 ] [ 207 ] Tại Wikipedia tiếng Thụy Điển, biên tập viên Sverker Johansson ( sv ) từng dùng bot để tạo bài mới và được báo cáo giải trình là đã tạo ra tới 10.000 bài viết vào một số ít ngày nhất định. [ 208 ] Có những bot được phong cách thiết kế để thông tin một cách tự động hóa khi biên tập viên mắc những lỗi thường gặp như dấu ngoặc kép hoặc dấu ngoặc đơn chưa khớp. [ 209 ] Khi bot chạy sai và gây ra lỗi, những biên tập viên khác hoàn toàn có thể hủy những lỗi đó và Phục hồi nội dung gốc. Một bot chống phá hoại sẽ được lập trình để phát hiện và hủy những sửa đổi phá hoại một cách nhanh gọn. [ 206 ] Bot cũng hoàn toàn có thể chỉ ra chỉnh sửa đến từ những thông tin tài khoản hoặc dải địa chỉ IP đơn cử, như đã xảy ra vào thời gian xảy ra vụ máy bay MH17 bị bắn rơi vào tháng 7 năm năm trước khi người ta báo cáo giải trình rằng những chỉnh sửa đã được thực thi trải qua IP do chính phủ nước nhà Nga trấn áp. [ 210 ] Trên Wikipedia, những bot phải được phê duyệt trước khi kích hoạt. [ 211 ]Theo Andrew Lih, nếu không sử dụng những bot thì khó mà lan rộng ra Wikipedia lên hàng triệu bài viết. [ 212 ]

Hoạt động và tương hỗ phần cứng

Wikipedia nhận 25.000 đến 60.000 nhu yếu đọc trang mỗi giây, tùy vào thời hạn trong ngày. Hơn 300 cụm sever được thiết lập để thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu này . Các sever của Wikipedia trên toàn quốc tế .

Wikipedia nhận 25.000 đến 60.000 yêu cầu đọc trang mỗi giây, tùy thuộc vào thời gian trong ngày.[213][Cần cập nhật] Tính đến năm 2019 mới là lần đầu tiên các yêu cầu trang được chuyển đến lớp front-end của máy chủ bộ nhớ đệm Varnish.[215][Cần cập nhật] Các số liệu thống kê khác, dựa trên dấu vết truy cập Wikipedia 3 tháng công khai cũng có sẵn.[216] Yêu cầu không thể được phân phát từ bộ đệm Varnish được gửi đến máy chủ cân bằng tải chạy phần mềm Máy chủ ảo Linux, máy chủ này sẽ chuyển chúng đến một trong các máy chủ web Apache để hiển thị trang từ cơ sở dữ liệu. Máy chủ web cung cấp các trang theo yêu cầu, thực hiện kết xuất trang cho tất cả các phiên bản ngôn ngữ của Wikipedia. Nhằm tăng tốc độ, các trang đã kết xuất được lưu vào bộ nhớ đệm trong bộ nhớ đệm phân tán cho đến khi hết hiệu lực, cho phép hoàn toàn bỏ qua kết xuất trang đối với hầu hết các truy cập tới các trang phổ biến.

Wikipedia hiện chạy trên các cụm máy chủ Linux chuyên dụng (chủ yếu là Ubuntu).[217][218][Cần cập nhật] Tính đến tháng 12 năm 2009, có 300 cụm máy ở Florida và 44 cụm máy ở Amsterdam. Ngày 22 tháng 1 năm 2013, trung tâm dữ liệu chính của Wikipedia được chuyển đến một cơ sở Equinix ở Ashburn, Virginia.[219][220] Năm 2017, Wikipedia cài đặt một cụm bộ nhớ đệm trong một cơ sở Equinix ở Singapore, đây là cơ sở đầu tiên thuộc loại này ở châu Á.[221]

Nghiên cứu nội bộ và tăng trưởng hoạt động giải trí

Sau khi số lượng tài trợ cho Wikipedia ngày càng tăng vượt quá bảy chữ số trong năm 2013 như được báo cáo gần đây,[53] Quỹ Wikipedia đã đạt đến ngưỡng tài sản đủ điều kiện để xem xét theo các nguyên tắc kinh tế tổ chức công nghiệp để chỉ ra sự cần thiết tái đầu tư các khoản đóng góp vào nghiên cứu và phát triển nội bộ của Quỹ.[222] Hai trong số các dự án gần đây của nghiên cứu và phát triển nội bộ như vậy là tạo Trình chỉnh sửa trực quan và tab “Cảm ơn” chưa được sử dụng nhiều, được phát triển để cải thiện các vấn đề về tiêu hao trình chỉnh sửa, vốn không thành công lắm.[53][204] Adam Jaffe nghiên cứu ước tính tái đầu tư của các tổ chức công nghiệp vào nghiên cứu và phát triển nội bộ, và khuyến nghị phạm vi từ 4% đến 25% hàng năm, còn công nghệ cao cấp sẽ đòi hỏi mức độ hỗ trợ cao hơn cho việc tái đầu tư nội bộ.[223] Ở mức độ đóng góp năm 2013 cho Wikimedia hiện nay được ghi nhận là 45 triệu USD, Jaffe và Caballero đề xuất mức ngân sách tính toán để tái đầu tư vào nghiên cứu và phát triển nội bộ là từ 1,8 triệu và 11,3 hàng triệu USD hàng năm.[223] Năm 2016, Bloomberg News báo cáo mức đóng góp là 77 triệu USD hàng năm, cập nhật ước tính của Jaffe để có mức hỗ trợ cao hơn lên đến từ 3,08 triệu tới 19,2 triệu USD hàng năm.[223]

Ấn phẩm tin tức nội bộ

Các ấn phẩm tin tức do cộng đồng sản xuất bao gồm The Signpost của Wikipedia tiếng Anh, được thành lập vào năm 2005 bởi Michael Snow, một luật sư, quản trị viên Wikipedia, và cựu chủ tịch hội đồng quản trị của Wikimedia Foundation.[224]

Truy cập nội dung

Cấp phép nội dung

Khi mở màn vào năm 2001, tổng thể văn bản trên Wikipedia đều dùng Giấy phép Tài liệu Tự do GNU ( GFDL ), một giấy phép copyleft được cho phép phân phối lại, tạo ra những tác phẩm phái sinh và sử dụng nội dung cho mục tiêu thương mại, còn tác giả vẫn giữ bản quyền tác phẩm. [ 225 ] Giấy phép này vốn là hướng dẫn sử dụng ứng dụng đi kèm những chương trình ứng dụng không lấy phí được cấp phép theo GPL. Do đó đây là một lựa chọn tồi cho một tài liệu tìm hiểu thêm đại trà phổ thông : ví dụ, GFDL nhu yếu những tài liệu tái bản từ Wikipedia phải đi kèm với một bản sao rất đầy đủ của văn bản GFDL. Tháng 12 năm 2002 phát hành giấy phép Creative Commons, được phong cách thiết kế không chỉ cho hướng dẫn sử dụng ứng dụng mà đặc biệt quan trọng dành cho những tác phẩm phát minh sáng tạo nói chung. Giấy phép này trở nên phổ cập trong giới blogger cũng như những người phân phối những tác phẩm phát minh sáng tạo trên Web. Wikipedia đã tìm cách chuyển sang Creative Commons. [ 226 ] Vì GFDL và Creative Commons không thích hợp nhau nên vào tháng 11 năm 2008, theo nhu yếu của dự án Bất Động Sản, Tổ chức Phần mềm Tự do ( FSF ) đã phát hành một phiên bản mới của GFDL được phong cách thiết kế đặc biệt quan trọng để cho phép Wikipedia cấp phép nội dung theo CC BY-SA vào ngày 1 tháng 8 năm 2009. ( Phiên bản mới của GFDL sẽ tự động hóa gồm có nội dung Wikipedia. ) Tháng 4 năm 2009, Wikipedia cùng những dự án Bất Động Sản chị em tổ chức triển khai một cuộc trưng cầu dân ý toàn hội đồng để quyết định hành động việc quy đổi vào tháng 6 năm 2009. [ 227 ] [ 228 ] [ 229 ]Các phiên bản ngôn từ có những cách giải quyết và xử lý những tệp phương tiện đi lại ( ví dụ : tệp hình ảnh ) khác nhau. Một số phiên bản, ví dụ điển hình như Wikipedia tiếng Anh, chứa những tệp hình ảnh không không lấy phí theo thuyết sử dụng hài hòa và hợp lý, còn những phiên bản khác thì không, một phần vì thiếu học thuyết sử dụng hợp pháp ở vương quốc của họ ( ví dụ : trong luật bản quyền của Nhật Bản ). Các tệp phương tiện đi lại được cấp phép nội dung tự do ( ví dụ : Creative Commons ‘ CC BY-SA ) được san sẻ trên những phiên bản ngôn từ trải qua kho tàng trữ Wikimedia Commons, một dự án Bất Động Sản do Wikimedia Foundation quản lý. Wikipedia tuân theo những luật bản quyền quốc tế khác nhau tương quan đến hình ảnh khiến 1 số ít người nhận thấy rằng phạm vi ảnh về những chủ đề của Wikipedia thua kém chất lượng của văn bản bách khoa. [ 230 ]Wikimedia Foundation không phải là người cấp phép cho nội dung mà chỉ là một dịch vụ tàng trữ cho những người góp phần ( và người cấp phép ) cho Wikipedia. Vị trí này đã được bảo vệ thành công xuất sắc trước tòa. [ 231 ] [ 232 ]

Phương thức truy vấn

Nội dung Wikipedia được phân phối theo giấy phép mở và ai cũng hoàn toàn có thể sử dụng lại hoặc phân phối lại nội dung này không tính tiền. Nội dung của Wikipedia đã được xuất bản dưới nhiều hình thức, cả trực tuyến và ngoại tuyến, hay bên ngoài website Wikipedia .

Có những thử thách trong việc lấy lại hàng loạt nội dung của Wikipedia để tái sử dụng, vì việc nhân bản trực tiếp qua trình tích lũy thông tin web là không được khuyến khích. Wikipedia công bố những ” kho chứa ” nội dung ở dạng văn bản ; trước năm 2007 Wikipedia còn không có sẵn kho lưu hình ảnh. [ 238 ]

Một số phiên bản Wikipedia có bàn tham khảo, nơi các tình nguyện viên trả lời câu hỏi của độc giả. Theo một nghiên cứu của Pnina Shachaf trên Tạp chí Tài liệu, chất lượng của bàn tham khảo Wikipedia có thể sánh với bàn tham khảo thư viện tiêu chuẩn, với độ chính xác là 55%.[239]

Truy cập di động

Phiên bản di động của trang chính Wikipedia tiếng Anh từ ngày 3 tháng 8 năm 2019 .

Phương tiện ban đầu của Wikipedia là để người dùng đọc và chỉnh sửa nội dung bằng bất kỳ trình duyệt web tiêu chuẩn nào bằng kết nối Internet cố định. Nội dung Wikipedia đã có thể truy cập thông qua web di động từ tháng 7 năm 2013; nhưng ngày 9 tháng 2 năm 2014, The New York Times trích lời phó giám đốc Quỹ Wikimedia Erik Möller rằng sự chuyển đổi lưu lượng truy cập internet từ máy tính để bàn sang thiết bị di động là đáng kể và là một nguyên nhân để quan ngại.[11] Bài báo này cũng báo cáo thống kê so sánh về các chỉnh sửa trên thiết bị di động, “Chỉ 20 phần trăm độc giả của Wikipedia tiếng Anh đến qua thiết bị di động, một con số thấp hơn phần trăm lưu lượng truy cập di động cho các trang web phương tiện khác, nhiều trang web còn đạt đến 50%. Và việc chuyển sang chỉnh sửa trên thiết bị di động thậm chí còn bị tụt hậu hơn nữa.”[11] The New York Times báo cáo rằng Möller đã chỉ định “một nhóm gồm 10 nhà phát triển phần mềm tập trung vào di động”, đồng thời trích dẫn một mối quan tâm chính là làm sao để Wikipedia giải quyết các vấn đề về số lượng biên tập viên mà Wikipedia thu hút cũng như duy trì nội dung trong môi trường truy cập di động.[11]

Tháng 7 năm 2014, Bloomberg Businessweek báo cáo rằng các ứng dụng di động Android của Google đã thống trị thị phần lớn nhất trong các lô hàng điện thoại thông minh toàn cầu cho năm 2013 với 78,6% thị phần, đối thủ cạnh tranh sát sao nhất là iOS (với 15,2% thị phần).[240] Vào thời điểm Tretikov được hẹn và cuộc phỏng vấn trên web của cô với Sue Gardner vào tháng 5 năm 2014, đại diện Wikimedia đưa ra một thông báo kỹ thuật liên quan đến số lượng hệ thống truy cập di động trên thị trường đang tìm kiếm quyền truy cập vào Wikipedia. Ngay sau cuộc phỏng vấn trên web được đăng tải, các đại diện tuyên bố rằng Wikimedia sẽ áp dụng cách tiếp cận toàn diện để cung cấp nhiều hệ thống truy cập di động nhất có thể nhằm mở rộng truy cập di động nói chung, bao gồm BlackBerry và hệ thống Windows Phone, giúp thị phần trở thành vấn đề thứ yếu.[191] Phiên bản mới nhất của ứng dụng Android dành cho Wikipedia được phát hành vào ngày 23 tháng 7 năm 2014, nhìn chung là nhận được các đánh giá tích cực, đồng thời nhận điểm trên 4/5 trong một cuộc thăm dò với khoảng 200.000 người dùng tải xuống từ Google.[241] Phiên bản mới nhất cho iOS phát hành vào ngày 3 tháng 4 năm 2013 và nhận các đánh giá tương tự.[242]

Người dùng hoàn toàn có thể truy vấn Wikipedia từ điện thoại di động vào đầu năm 2004, trải qua Giao thức Ứng dụng Không dây ( WAP ), trải qua dịch vụ Wapedia. Tháng 6 năm 2007, Wikipedia ra đời en.mobile.wikipedia.org, một website chính thức dành cho những thiết bị không dây. Năm 2009, một dịch vụ di động mới hơn chính thức được phát hành [ 243 ] tại địa chỉ en.m.wikipedia.org, Giao hàng cho những thiết bị di động hạng sang hơn như iPhone, thiết bị dựa trên Android hoặc thiết bị dựa trên WebOS. Một số giải pháp truy vấn Wikipedia di động khác cũng Open. Nhiều thiết bị và ứng dụng tối ưu hóa hoặc tăng cường hiển thị nội dung Wikipedia cho thiết bị di động, 1 số ít còn tích hợp những tính năng bổ trợ như sử dụng siêu dữ liệu Wikipedia, ví dụ điển hình như thông tin địa lý. [ 244 ] [ 245 ]Wikipedia Zero là một sáng tạo độc đáo của Wikimedia Foundation nhằm mục đích lan rộng ra khoanh vùng phạm vi tiếp cận của bách khoa toàn thư tới những nước đang tăng trưởng [ 246 ] và đã ngừng hoạt động giải trí vào tháng 2 năm 2018. [ 247 ]

Andrew Lih và Andrew Brown đều coi việc chỉnh sửa Wikipedia bằng điện thoại thông minh là rất khó và việc này sẽ không khuyến khích các thành viên tiềm năng. Số lượng biên tập viên Wikipedia đã giảm sau vài năm và Tom Simonite của MIT Technology Review tuyên bố cấu trúc quan liêu cùng bộ quy định là một yếu tố dẫn đến điều này. Simonite cáo buộc một số người dùng Wikipedia sử dụng các quy tắc và hướng dẫn rối rắm nhằm áp đảo những người khác và họ còn được lợi trong việc giữ nguyên hiện trạng.[53] Lih cáo buộc rằng cộng đồng hiện đang bất đồng nghiêm trọng về cách giải quyết vấn đề này. Lih lo sợ cho tương lai lâu dài của Wikipedia; còn Brown lo ngại Wikipedia không thể giải quyết các vấn đề này trong khi các bách khoa toàn thư đối thủ lại không có khả năng thay thế Wikipedia.[248][249]

Ảnh hưởng văn hoá

Nguồn đáng an toàn và đáng tin cậy để chống lại tin giả

Những năm 2017–18, sau một loạt các báo cáo tin tức sai lệch, cả Facebook và YouTube đều tuyên bố sẽ dựa vào Wikipedia để giúp người dùng đánh giá các báo cáo và bác bỏ tin tức sai lệch. Viết trên tờ The Washington Post, Noam Cohen cho biết, “Việc YouTube dựa vào Wikipedia để lập kỷ lục được xây dựng trực tiếp dựa trên suy nghĩ của một nền tảng thách thức thực tế khác, mạng xã hội Facebook, năm ngoái đã thông báo rằng Wikipedia sẽ giúp người dùng loại bỏ tin giả.”[250] Kể từ tháng 11 năm 2020, Alexa ghi lại số lần xem trang hàng ngày trên mỗi khách truy cập là 3,03 và thời gian trung bình hàng ngày trên trang web là 3:46 phút.

Lượng người xem

Tháng 2 năm 2014, The New York Times báo cáo rằng Wikipedia xếp hạng năm toàn cầu trong số tất cả các trang web, cho biết “Với 18 tỷ lượt xem trang và gần 500 triệu lượt người truy cập mỗi tháng [… ] Wikipedia chỉ kém Yahoo, Facebook, Microsoft và Google, những trang lớn nhất với 1,2 tỷ người truy cập.”[11] Nhưng thứ hạng này đã giảm xuống thứ 13 trên toàn cầu vào tháng 6 năm 2020 chủ yếu do sự gia tăng phổ biến của các trang web Trung Quốc chuyên về mua sắm trực tuyến.[251]

Bên cạnh sự tăng trưởng logistic về số lượng bài viết, Wikipedia đã dần dần đạt được vị thế là một trang web tham khảo chung kể từ khi thành lập vào năm 2001. Khoảng 50% lưu lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm đến Wikipedia đến từ Google, một lượng lớn người dùng Wikipedia để tra cứu bài tập về nhà. Số lượng người đọc Wikipedia trên toàn thế giới đạt 365 người triệu vào cuối năm 2009.[252] Dự án “Pew Internet and American Life” cho thấy 1/3 người dùng Internet ở Mỹ đã tham khảo Wikipedia. Năm 2011, Business Insider định giá Wikipedia là 4 tỷ đô la nếu nó chạy quảng cáo.[253]

Theo ” Wikipedia Readership Survey 2011 ” ( Khảo sát fan hâm mộ Wikipedia năm 2011 ), độ tuổi trung bình của người đọc Wikipedia là 36, tương tự ở những giới tính khác nhau. Gần 50% số fan hâm mộ Wikipedia truy vấn trang này hơn năm lần một tháng và một số lượng fan hâm mộ tựa như đặc biệt quan trọng tìm đến Wikipedia trong list tác dụng của công cụ tìm kiếm. Khoảng 47 % fan hâm mộ không nhận ra rằng Wikipedia là một tổ chức triển khai phi doanh thu. [ 254 ]

Đại dịch Covid-19

Trong thời hạn diễn ra đại dịch COVID-19, mức độ đưa tin của Wikipedia về đại dịch này đã nhận được sự chú ý quan tâm của giới tiếp thị quảng cáo quốc tế và làm tăng lượng người đọc Wikipedia nói chung. [ 255 ]

Ý nghĩa văn hóa truyền thống

Nội dung của Wikipedia được sử dụng trong các nghiên cứu hàn lâm, sách, hội nghị và các phiên tòa,[256] làm nguồn tham khảo trong báo chí,[257] cũng như trở thành tâm điểm trong chiến dịch bầu cử năm 2008 của Hoa Kỳ.[258] Tháng 9 năm 2008, Wikipedia nhận giải thưởng Quadriga Một Sứ mệnh Khai sáng của Werkstatt Deutschland,[259] rồi giải Erasmus vào năm 2015 cho các đóng góp đặc biệt cho văn hóa, xã hội hoặc khoa học xã hội,[260] cũng như giải Công chúa Asturias của Tây Ban Nha về Hợp tác Quốc tế.[261]

Wikipedia cũng là đối tượng châm biếm trong các bộ phim hài truyền hình Mỹ The Office,[262] Scrubs,[263] trang web hài hước CollegeHumor.[264] Tháng 7 năm 2009, BBC Radio 4 phát sóng một loạt phim hài có tên là Bigipedia, lấy bối cảnh trên một trang web nhại lại Wikipedia.[265]

Các dự án Bất Động Sản chị em – Wikimedia

Quỹ Wikimedia cũng tạo ra và điều hành quản lý những dự án Bất Động Sản chị em với Wikipedia, gồm có Wiktionary ( một dự án Bất Động Sản từ điển được khởi động vào tháng 12 năm 2002 ), Wikiquote ( một bộ sưu tập những câu danh ngôn được tạo ra một tuần sau khi Wikimedia ra đời ), Wikibooks ( một bộ sưu tập những sách giáo khoa và văn bản mở ), Wikimedia Commons ( một trang dành cho đa phương tiện ), Wikinews ( dành cho tin tức ), Wikiversity ( một dự án Bất Động Sản tạo ra những tài liệu học tập không lấy phí và cung ứng những hoạt động giải trí học tập trực tuyến ), và Wikispecies ( một hạng mục những loài ). Năm 2012 ra đời Wikivoyage ( một hướng dẫn du lịch chỉnh sửa tự do ) và Wikidata, một cơ sở tài liệu kiến thức và kỹ năng mở .

Xuất bản

Encyclopædia Britannica (phía sau bên trái) tại Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Hoa Kỳ.Một nhóm Wikimedians của chi hội Wikimedia DC tại cuộc họp thường niên năm 2013 của Wikimedia DC đang đứng trướctại Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Hoa Kỳ .

Cái chết của các bách khoa toàn thư thương mại là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả kinh tế của Wikipedia, đặc biệt là các ấn bản giấy, ví dụ Encyclopædia Britannica cũng không thể cạnh tranh với một sản phẩm miễn phí.[266][267][268] Trong bài luận “Sự vô luân của Web 2.0” năm 2005, Nicholas Carr chỉ trích các trang web có nội dung do người dùng tạo như Wikipedia có thể khiến các nhà sản xuất nội dung chuyên nghiệp (và theo ông là cũng có chất lượng cao hơn) phá sản, vì “miễn phí sẽ luôn chiến thắng chất lượng”. Carr viết rằng: “Tiềm ẩn trong những viễn cảnh xuất thần của Web 2.0 là sự thống trị của giới nghiệp dư. Tôi không thể tưởng tượng được điều gì đáng sợ hơn thế.”[269] Những người khác không cho rằng Wikipedia sẽ có thể thay thế hoàn toàn các ấn phẩm truyền thống. Tổng biên tập tạp chí Wired Chris Anderson viết trên Nature rằng phương thức “trí tuệ đám đông” của Wikipedia sẽ không thay thế được các tạp chí khoa học hàng đầu có quy trình bình duyệt nghiêm ngặt.

Người ta cũng đang tranh luận về ảnh hưởng của Wikipedia đối với hoạt động kinh doanh xuất bản tiểu sử. Kathryn Hughes, giáo sư viết tiểu sử tại Đại học East Anglia, đồng thời là tác giả của The Short Life and Long Times of Mrs Beeton và George Eliot: the Last Victorian đặt câu hỏi “Điều đáng lo ngại là, nếu bạn có thể đọc được tất cả thông tin đó từ Wikipedia, thì còn lại gì để viết tiểu sử?”.[270]

Sử dụng trong nghiên cứu và điều tra

Wikipedia được sử dụng một cách thoáng rộng như một kho ngữ liệu để nghiên cứu và điều tra ngôn từ trong ngôn ngữ học thống kê giám sát, truy xuất thông tin và giải quyết và xử lý ngôn từ tự nhiên. Wikipedia thường đóng vai trò là cơ sở tri thức đích cho yếu tố link thực thể, sau này được gọi là ” wikification “, [ 271 ] và cho yếu tố tương quan của việc phân định nghĩa từ. [ 272 ] Các giải pháp tựa như wikification hoàn toàn có thể được sử dụng để tìm những link ” bị thiếu ” trong Wikipedia .Năm năm ngoái, những nhà nghiên cứu người Pháp, Tiến sĩ José Lages của Đại học Franche-Comté tại Besançon và Dima Shepelyansky của Đại học Paul Sabatier tại Toulouse công bố bảng xếp hạng ĐH toàn thế giới dựa trên những trích dẫn học thuật trên Wikipedia. [ 274 ] [ 275 ] [ 276 ] Họ sử dụng PageRank ( xếp hạng trang ) ” theo sau là số lần Open trong 24 phiên bản ngôn từ khác nhau của Wikipedia ( thứ tự giảm dần ) và thế kỷ mà chúng được xây dựng ( thứ tự tăng dần ) “. [ 276 ]Một điều tra và nghiên cứu năm 2017 của Viện Công nghệ Massachusetts gợi ý rằng những từ được sử dụng trên những bài viết Wikipedia sẽ Open trong những ấn phẩm khoa học. [ 277 ] [ 278 ]Các nghiên cứu và điều tra tương quan đến Wikipedia đã sử dụng học máy và trí tuệ tự tạo để tương hỗ những hoạt động giải trí khác nhau. Một trong những nghành quan trọng nhất — tự động hóa phát hiện hành vi phá hoại [ 279 ] [ 280 ] và nhìn nhận chất lượng tài liệu trong Wikipedia. [ 281 ]

Dự án tương quan

Một số bách khoa toàn thư đa phương tiện tương tác phối hợp những mục được viết bởi công chúng đã sống sót rất lâu trước khi Wikipedia được xây dựng. Dự án tiên phong trong số này là Dự án Domesday của Đài truyền hình BBC năm 1986, gồm có văn bản ( được nhập trên máy tính Đài truyền hình BBC Micro ) và ảnh từ hơn một triệu người góp phần ở Anh Quốc, và gồm có địa lý, nghệ thuật và thẩm mỹ và văn hóa truyền thống của Anh Quốc. Đây là bách khoa toàn thư đa phương tiện tương tác tiên phong ( và cũng là tài liệu đa phương tiện lớn tiên phong được liên kết trải qua những link nội bộ ) ; hầu hết những bài báo hoàn toàn có thể truy vấn được trải qua map tương tác của Anh Quốc. Giao diện người dùng và một phần nội dung của Dự án Domesday đã được mô phỏng trên một website cho đến năm 2008. [ 282 ]Một số bách khoa toàn thư cộng tác, có nội dung không lấy phí được tạo ra cùng thời với Wikipedia ( ví dụ : Everything2 ), [ 283 ] rồi nhiều thứ được hợp nhất vào dự án Bất Động Sản ( ví dụ : GNE ). [ 284 ] Một trong những bách khoa toàn thư trực tuyến tiên phong thành công xuất sắc nhất phối hợp những mục nhập vào của công chúng là h2g2, do Douglas Adams tạo ra vào năm 1999. Từ điển bách khoa h2g2 tương đối nhẹ nhàng, tập trung chuyên sâu vào những bài viết vừa dí dỏm vừa nhiều thông tin .

Các trang web kiến thức do người dùng hợp tác phát triển tiếp theo đã lấy cảm hứng từ Wikipedia. Một số, chẳng hạn như Susning.nu, Enciclopedia Libre, Hudong và Baidu Baike cũng không áp dụng quy trình đánh giá chính thức, còn một số như Conservapedia thì tính mở không mạnh bằng. Những trang web khác sử dụng bình duyệt truyền thống hơn, chẳng hạn như Encyclopedia of Life, bách khoa toàn thư wiki trực tuyến Scholarpedia và Citizendium. Sanger tạo ra Citizendium để trở thành một giải pháp thay thế đáng tin cậy cho Wikipedia.[285]

Ghi chú

1. ^ Yêu cầu ĐK để triển khai những tác vụ nhất định như chỉnh sửa trang được bảo vệ, tạo trang mới hay tải lên những tập tin .

1. ^ Để là thông tin tài khoản xác nhận, người dùng phải triển khai tối thiểu một lần chỉnh sửa hoặc hành vi khác trong một tháng nhất định .
2. ^ Nguyên tắc trì hoãn có nghĩa là chờ cho đến khi rắc rối phát sinh rồi mới xử lý chúng .
3. ^ Những sửa đổi với nội dung phỉ báng, rình rập đe dọa hình sự, hay vi phạm bản quyền hoàn toàn có thể bị xóa khỏi lịch sử dân tộc .
4. ^ Xem bài viết ” Phỉ báng ” của David McHam để xem sự độc lạ theo luật .

Tham khảo

Liên kết ngoài