Tục ngữ, cổ ngữ, gia ngôn – Wikisource tiếng Việt

Related Articles

Còn một vế khác là lỡ duyên nên phải tạm nàng có con, câu trước là câu hứng, đều có nghĩa là tạm vậy .Nghĩa là cứ việc mà làm, hay là gặp việc phải thì làm. Tĩ như khi chích đôi lẻ bạn, thì phải chắp nối .Có ý nói về sự vợ chồng chắp nối, không mấy thuở gặp được chỗ tử tế như xưa .

Đứa dại làm ra không biết giữ, hóa ra đứa khôn ăn đặng, hoặc đứa dại có công làm mà không đặng hưởng nhờ.

Thường sự những người có bụng gian hay là có ý trong mình, thì hay xem xét, mà nhứt là xem xét người có ý ; người vô sự thì là vô tâm. Tình ý cũng gần một nghĩa, té ra có ý xét có ý, có ý là có việc trong mình .Nghĩa là lểnh lảng không thiếp, hiểu nghĩa là nhỏ lắm không xiết việc lớn lắm, cũng như sức một người chèo thuyền cả giữa vời .Nghĩa là một đứa làm một đứa chịu .Nghĩa là việc nhà mình, để cho kẻ khác phanh phui ; chiếu ứng với câu đóng cữa dạy nhauẤy là tiếng giao ước thề nguyền. Sống thác cũng một lần, cho trọn nghĩa cùng nhau .Nghĩa là đồng ăn đồng chịu, hay là có ăn chung, thì phải chịu chung : ăn trộm phân tang, đến khi bị bắt phải chịu chung .Đồng một tiếng tăm thì đối đải với nhau, đồng một chí khí thì tìm nhau : những kẻ có chí khí giống nhau thì đồng lòng cùng ưa hạp nhau. Lại kẻ tài trí có chí khí giống nhau, vì vậy có câu rằng : Quân tử dĩ chí khí tương kì .Đồng một bịnh một tật như nhau, thì hay thương nhau. Hễ là biết sự đau đớn cực khổ nhau, thì biết thương nhau hơn ; những kẻ mang tật rượu cùng cờ bạc ưa nhau, cũng là đồng bịnh tương liên .Nghĩa là xấu với xấu hiệp ý nhau, cũng giúp nhau mà làm ra chuyện xấu .Nghĩa là đông tay thì phải được việc hơn, cũng như rít nhiều chưn, thì hay giúp nhau .Về việc quấy phải trong nhà, lấy theo lẽ khôn ngoan thì phải dạy riêng, chớ cho người ngoài biết .Có ý nói riêng về sự đong lường. Một sự đong đi lường lại thì có thâm hao, không phải hao vì sự đong lười thiếu ; cũng như nói cầm dầu có hòng rớt tay, một sự ướt tay, thì cũng làm cho dầu thiếu .Chỉ nghĩa là nịnh tà, hay làm cho người mất đều hòa thuận .Chỉ nghĩa là không biết nghe lời phải ; không phải đồng loại, do đó không lẽ dạy biểu .Có câu rằng : áo cũ để bận trong nhà, áo mới bận ra ngoài đường. Thường sự người ta hay lấy việc vẻ bên ngoài mà đoán việc bề trong, hay là lấy chỗ thấy mà nghị luận chỗ không thấy .Túng thì phải biến. Chịu khó mới có mà ăn, ng ố i không ai dễ đem phần tới cho .Nghĩa là phải an phận nghèo, cùng phải giữ danh giữ tiếng .Nghĩa là một cây khôn chống chái cả, hay là nhà lớn. Nghĩa là sức riêng không chịu đặng việc cả sức .Độc sách tìm nghĩa lý, không phải câu theo nét viết cùng lời nói .Có câu nôm rằng : một cây làm chẳng nên non, ba cây giụm lại nên hòn núi cao. Nghĩa là có nhiều vai cánh, mới đặng sum vầy .Nghĩa là giống độc trừ giống độc, cũng như độc rắn, chẳng dùng thuốc độc thì chẳng lẽ trừ .Nghĩa là thuốc độc đắng miệng mà lợi cho bịnh ; có câu nôm rằng : thuốc đắng dã tật, lời thật mất lòng .Nghĩa là đàng dài hay sức ngựa, nước loạn biết tôi ngay, đã có giải trước .Chỉ nghĩa là sang hèn, xấu tốt không xứng nhau, chẳng khác chi người hèn mà muốn vợ sang .Ấy là sự răn con trẻ phải giữ nết na đằm thắm, không nên vúc vắc ngửa nghiêng .Nghĩa là việc ai nấy tỏ .Chỉ nghĩa là không phân biệt, mười người như một .Nghĩa là rước sự thiệt hại về nhà, thường hiểu về người .Nghĩa là kẻ làm con trẻ, thì chớ nệ khó nhọc .Nghĩa là nhỏ tuổi mà khôn hơn người lớn .Đứa ở, phải xét công, chớ coi của hơn người ; về sự vợ chồng chẳng khá cầu chấp nhau trong sự lầm lỗi .Lớn thích bằng cái đầu voi, nhỏ choắt bằng cái đuôi chuột : một ngày một thỏn mọn, hay là trước có mà sau không có .Nghĩa là quăng con chuột mà kị vật dụng. Q n ăng chú giáp phạm nhằm mục đích chú ất, sợ hãi lấy do đó không nỡ ; ái ốc cập ô, cũng có nghĩa là sợ hại lây .Ấy là sự rắn bò, dầu muốn đi thì mình phải uốn khúc, nghĩa là có gốc mới có ngọn, có người xướng trước, mới có kẻ làm theo .Chỉ nghĩa là bức tức, không an, thì phải phát, phải ra miệng, không lẽ nín .Đau sợ chết cầu thầy cứu, bao nhiêu cũng chịu cho thầy ; đến khi mạnh, tiền thuốc của thầy lại không chịu trả .Ấy là tiếng người d au lâu sờn lòng, rủa mình thà chết đi một cái ; kẻ đánh cờ bạc không chịu thua thì mòn, cũng hay nói thà thua đi một cái .Ấy là lời khuyên người bịnh, chẳng khá ngã lòng về sự đau lâu ; ấy cũng là lời chuẩn đích .Cũng là một miếng vỏ cây mà nhiều người mua, nhiều người dùng thì gọi là quế, bằng không thì kêu là củi, nghĩa là ít khi trân trọng nhiều thì khinh bạc .Chỉ nghĩa túng lắm, thì phải kêu phải nói ; phép tra khảo hay dụng kềm, kềm kẹp đau chơn thì phải xưng ngay, có khi không có cũng phải chịu .Nghĩa là người mới hay gặp duyên mới ; thường thấy người mới tới làm ăn thạnh lợi, nhứt là những người làm th n ốc, mới tới đất lạ, thì làm thuốc đắt hơn người cố cựu ở đó .Nghĩa là đâu đâu có thói phép riêng .Ấy là tiếng kẻ thua cờ bạc hay nói : hễ thua cờ bạc thì phải theo cờ bạc mà gỡ, cũng như nói độc khử độc, lại lâm lụy việc gì phải theo việc ấy mà gỡ .Nghĩa là làm khách đất người phải tùy theo dươn phận .Nghĩa là nghe dọc đàng nói dọc đàng, thì là chuyện không đích xác .Kẻ nói sự xấu là thầy ta, kẻ nói sự tốt ta thì là hại ta .Chỉ nghĩa là làm quá tay thì khó sửa lại, thường hiểu về sự làm tội ác ; hễ là tội nhiều thì khó đền bồi .Một cữa cây đào cây lý, ấy là con một nhà, học một trường ; cữa thầy hay trồng đào lý .Nghĩa là nhơn một việc mà động lây tới việc khác. Thương danh hại nghĩa gọi rằng động, làm mất lòng cũng là động .Nghĩa là làm cho dứt hậu hoạn .Xử tội một gái để mà răn đờn bà con gái khác. Tục đất nầy việc đi chợ mua ăn thì là việc đờn bà, nói cả chợ thì hiểu cả đờn bà con gái. Đời quan Tả-quân, những tội lang vân ngoạt tình, thường cho voi giỡn tại chợ .Nghĩa là không vị nhau, hay là không nghĩ tình diện nhau ; có câu rằng : sợ hùm phải kiêng cứt hùm .Nghĩa là không chịu giáo hóa, hay là khó dạy bảo .Nghĩa là ít người đặng vuông tròn, do đó người ta hay chúc tam đa ngũ phước .Đắng mà thiệt, ngọt mà giả ; lại đắng là mực thiệt, ngọt là đãi bôi, nghĩa là phải lấy cật ruột làm hơn .Con châu chấu bắt con ve ve. Con châu chấu đương chụp con ve ve, chẳng dè đàng sau lại có con huình tước chụp mà bắt cả đôi, chỉ nghĩa là ham ăn mà không nghĩ hậu .Có nguy biến mới biết lòng người, đi đàng xa mới biết sức ngựa .Đặng cá mà quên nơm, thì hãy còn cái nơm, đặng chim bẻ ná, thì lại làm hư cái ná, đã vô ơn mà lại hủy hoại .Nghĩa là đắc thế ; chì để mà dằn chưn chài, đặng một mà sanh hai .Lên cao ắt bỡi thấp, đi xa bỡi gần. Trước thấp sau mới cao, trước gần sau mới xa. Muốn làm thầy trước phải làm tớ .Chỉ mầng con cá, không nhớ tới vật dụng mà bắt cho đặng cá, nghĩa là phụ ơn .Buồng là buồng cau, buồng chuối, có buồng giờ đây quên buồn ăn rồi, chỉ nghĩa là vong ân .Nghĩa là lỡ chừng phải theo .Mật muốn lớn mà lòng muốn nhỏ, nghĩa là phải có gan mà cũng phải cẩn trọng .Hiểu nghĩa là người đòn xóc, hay đâm đầu nầy thọc đầu kia cho sanh sự bất hòa .Lớn làm đài làm những, nhỏ làm cột làm rường, nghĩa là tùy theo sức theo thế, chẳng đặng bậc đài các thì cũng làm bậc đống lương .Người lớn hay dung kẻ nhỏ. Hễ làm lớn thì phải có độ lượng, chẳng khá hẹp hòi với kể nhỏ. Dung nghĩ là đựng, chẳng bao dung, thì là chẳng đựng, ấy là bất năng dung vật .Lớn lời nói mà không chắc. Hễ người hay khoe khoang, nói lớn lối, thì chẳng hề có thực sự .nói phách mà không biết hổ .Cây lớn trôi sông, chẳng đặng về chỗ cũ, ví với người thất lạc trôi nổi, chẳng trông trở về quê quán .Người có đại tài, mà làm ra muộn, ấy cũng là tiếng than .Hiệp cái nhỏ thì làm ra cái lớn ; phân cái lớn thì là cái nhỏ, do đó chớ thấy nhỏ mà dạn làm hay là không nỡ làm. Có câu rằng : vật dĩ thiện tiểu nhi bất vi, vật dĩ ác tiểu nhi vi chi .Quen thói dể ngươi. Tích nói ông Xá là một vì quan hiền lành, thường đi việc quan, qua lại dưới cội cây, có đứa thiểu niên trèo lên ngọn cây, mà đái xuống đầu ông ấy, ông ấy không nói gì ; đứa thiểu niên đặng mợi cứ đái hoài, chẳng ngờ đụng nhằm mục đích ông quan khác dữ, liền bắt nó mà chém đi .Đặng yêu lo nhuốc, hễ đặng kẻ yêu vì, thì phải lo bề xấu hổ, không nên tự đắc .Đặng đó dễ mất đó, cả công danh sự nghiệp phú quới đều như vậy ; hễ đặng vô cớ thì mất cũng vô cớ .Tài nhiều thì luống nhọc mình : Chữ tài ấy có hai nghĩa, một nghĩa là của cải, một nghĩa là năng lực ; người ta hay lấy nghĩa trước, một sự lo đặng lo mất, thì cực biết mấy, huống chi có người phải chết vì tiền của .Nhiều lời nhiều lỗi, cho nên người không hay cẩn trọng lời nói, bằng có mở miệng, thì ngôn tất hữu trúng .Nhiều óp, chẳng bằng ít chắc ; có câu rằng : qui tình bất quí đa, thì là dùng ròng chẳng quí nhiều .Nghĩa là nhiều chừng nào, càng thêm hay chừng nấy .Trong mười phần, phần chết hết chín, phần sống có một. Ngặt nghèo, không còn trông sống .Cứu sống cấp hơn cứu chết ; cứu ngừoi còn sống, ơn trọng hơn cứu người khuất mặt .Có câu rằng : duy thước hữu sào, di cưu cư chi, nghĩa là tu hú ở ổ quạ quạ, thì là hưởng nhờ của sẵn .Ấy là ví người tuổi tác, sỏi sành, ăn nói khôn ngoan, ý vị .Ai ai cũng có chuyện cười, muốn cho khỏi cười thì đừng cười ai .Túng thì phải biến, có câu rằng : anh hùng lỡ vận lên rừng đốt than .Cũng một loài, cũng như nhau, không khác chi nhau .Cũng như nói lấy đó dùng việc đó, không phải dùng món khác .Của ăn hay hết do đó của vắn, mặt còn thấy nhau do đó mặt dài, ấy là nghĩa câu nôm. Của ăn hay hết, người còn thấy nhau .Của đời hay luân chuyển, không chắc về ai, ai có tài có trí thì đặng hưởng dùng .Công trượng hơn của mười phần, phải lấy công ơn làm trọng .Ai ai cũng thương tiếc tiền của, có người phải chết vì của .Của để không chắc .Ấy là của liều. Của đổ đi mà hốt lại, sao cho toàn vẹn, sao cho khỏi hao .Chồng làm ra, vợ giữ gìn cũng đều có phép hưởng dùng .Đông người giành, vật hèn cũng hóa quí ; ít người mới có kén chọn, chỉ nói về vật ăn .Nghĩa là quý tại lòng thảo, không quí tại đồ ä n : Mình khéo chiêu đãi, bào chuốt hay là khéo lời nói thì dầu là của chẳng ngon cũng phải vừa miệng khách .Lấy một đều có lẽ rằng xét đến đều khác .Ta chưa biết chưa dùng thì gọi rằng mới .Cú là con chim hay đem tin dữ, cũng là chim bất tường, chỉ nghĩa là ai làm dữ nấy lo .Ở chẳng qua có chỗ để đầu gối. Nghĩa là ở vừa được thì thôi ; không cầu chỗ ở .Nghĩa là, luống công khó nhọc. Dọc bãi biển có con giả trường hình tích giống con cua mà nhỏ lắm, hay xúc cát đem lên bãi mà kiếm vật ăn, bị sóng dánh nước xao cũng cứ việc làm mãi. Có câu hát rằng : Công-gia-Trường thường ngày xe cát, sóng ba đào ai xét công cho .Ấy là dấu làm chứng về sự con nít mới sanh bẩm thọ can đảm và mạnh mẽ .Bị một con sâu làm cho phải bỏ nồi canh, nghĩa là phải hại đến việc khác. Vì một người mà bà con phải rầu buồn .Nghĩa là trong một mảy cũng có nặng nhẹ, hơn thua .Dạy người ta không nên sờn lòng, hễ còn sống thì còn làm đặng mà ăn, có câu rằng : người chết của hết .Đặt ra có con mắt, thì phân biệt sự thiệt giả, tốt xấu, đừng để cho ngư mục hổn châu, nghĩa là con mắt cá lộn với hột châu .Nói về con dại vợ ngây, gia tình bần bách, thì câu nầy dễ hiểu hơn. Người ta hay nói rằng : thê truyền tử phược, nghĩa là con vợ là dây gò bó, làm cho người đờn ông mất sự từ tốn .Ai nấy đều thương con hơn thương cháu .Bến nước là chỗ người ta ghé mà qua đò ; thân con gái là như chiếc đò, gọi là thuyền tình, gặp người xứng danh thì là bến trong, gặp người không xứng danh thì là bến đục ; cả thảy có nhiều bến, lấy số mười hai mà nói cho xuôi vần .Nghĩa là còn có thế, còn lập lại đặng ; người ta cũng nói rằng : còn tre thì măng mọc, không tuyệt giống .Nghĩa là nòi nào sanh giống ấy, cho lịch sự và trang nhã con cũng lịch sự và trang nhã, chẳng nhiều thì ít .Con chửa hoang còn ở trong bụng mẹ, ai cưới mẹ nó thì là cho nó .Nghĩa là con cháu cải ông bà .Cũng là câu hát : hễ còn cha, người ta hay nói rằng con có cha. Lại có câu : Còn cha nhiều kẻ yêu vì, một mai cha thác, ai thì kể con .Nghĩa là thất thường, bữa đủ bữa thiếu ; có câu rằng : cơm tẻ ngày hai, thì là đũ đỗi .Đã buôi, làm cho qua tang lề .Nhắm xem cho biết sức người, so với câu nhắm em xem chợ .Nghĩa là không nên đá động .Cười đứa hèn, đèo bòng sự tử tế, có câu khác rằng : khỉ đeo hoa cũng về một nghĩa .Có câu rằng : vinh thường thủ nhực, ấy là đàng đi người quân tử ; đứa tiểu nhơn chẳng có chi là vinh nhục. Cũng là tiếng khuyến khích .Quyền về ai nấy làm .Vốn trong có, ắt phải bày ra ngoài, nghĩa là trong mình có làm thế nào, thì bày ra ngoài miệng cũng vậy. Lấy ngoài mà đoán trong .Miếng ấy là miếng ăn, là phần kiến, phần nhờ ; ai nấy tưởng rằng có phần mà thật sự không ngơ .Nghĩa là có tiền thao tác chi cũng đặng ; tục đất nầy hay làm phép sai tiên, mà hỏi việc lành dữ ; dẫu sai tiên múa thì tiên cũng phải múa .Có sự cớ người ta mới nói, chẳng phải là thêu dệt .Nghĩa là ở đời sao cho khỏi gian-nan ; con mới lọt ra khỏi bụng mẹ, thì đã biết kêu rằng khổ a .Tật là tật tánh tình, thường thấy những người có kĩ năng, hay cờ bạc rượu trà, người ta gọi là tật .Cũng như nói ăn bao nhiêu, chịu bấy nhiêu .Duyên là sự làm cho người ta ưa hạp .Sống đặng thì là có phước, có câu rằng : mình sống hơn đống vàng .Làm đặng quan thường nhờ phước mạng, còn sự làm giàu thì phải có gan, đãm đương việc lớn .Số phận có thì phải có .Con cháu tạo ra sự, nhờ có gốc cha mẹ giàu. Có vốn lớn mới làm lợi lớn .Hiểu nghĩa là những nước không lìa nhau, hễ có vật kia thì phải có vật nọ .Cơ mưu chẳng kín thì họa phát trước, mong lòng hại người ta mà lậu việc thì ắt là mình phải hại trước .Nghĩa là một người không làm ra đủ thiếu .Có chịu khó nhọc mới đặc thành thân, có làm tớ mới đặng làm thầy .Nghĩa là gièm nhau, có món nầy chê món khác .Có trí mới sấp đặt đặng đều gian, do đó phải có ngoan, kể ít oi thiệt thà, khó làm đều gian, giả linh có làm đều gian đặng, thì khi có việc cũng chẳng biết đàng trở tráo .Đều là cuộc gạt gẫm mà ăn tiền .Nghĩa là đã ra tay thì phải làm luôn, không lẽ bán đồ nhi phế, có câu rằng : hễ làm ơn thì làm ơn cho trót, hễ gọt thì gọt cho trơn .Nghĩa là có một ngày một có, không lẽ giấu .Con thì đỡ chơn tay, của thì sanh lợi, có câu rằng : nuôi heo rán lấy mỡ, nuôi con đỡ chơn tay .Nghĩa là không nhịn nhau, sự tích đã kể trước .Bất luận không ít tốt xấu, một cái có thì là hơn cái không, như có con hơn không con, có phần hơn không phần .Cũng là câu hát, cha mẹ tại đường thì là cụ khánh .Có chuyện nầy, mới sanh chuyện khác, có gốc mới có ngọn, lại bỡi có thế do đó dây mới leo, hoặc bỡi mình bắc thang .Một mình khí âm không nên, một mình khí dương không lớn, nghĩa là phải cho âm khí và dương khí tương đắc .Nghĩa là không có ai chủ chốt, cầm bầy, thì chẳng làm ra việc .Lời nói chơi người nghèo gặp vợ giàu, sẵn của cho mà ăn .Trồng dưa đặng dưa, trồng đậu đặng đậu ; lời sấm truyền rằng giao giống nào gặt giống ấy : làm dữ chẳng trông gặp lành .Việc chẳng phô trương, chẳng nói, thì chẳng ai biết .Miệng voi lớn quá, trái chuối nhỏ quá, đút bao nhiêu ngốn hết bấy nhiêu, không hay vừa đủ. Người tham lam thái quá, cho ăn bao nhiêu cũng không vừa .Chạ là lộn lạo, rối rắm, như sự làm chung buôn chung, thì hay sanh đều bất hòa .Giữ trung tín làm căn bổn, trung là ngay thảo, tín là thật lòng, nghĩa là phải lấy trung hậu tín thành làm gốc .Hiểu nghĩa là mới tới hãy còn bợ ngợ .Nghĩa là phải ở cho đặng bụng chồng .Cũng là câu hát, nghĩa là phải chơi cho kịp thì .Kẻ làm lớn không giữ thể diện, để bề dưới lân la, thì nó sẽ lờn dể .Cũng là câu hát, nghĩa là phải cho trải việc .Hiểu nghĩa là liều mình làm sự hiểm nghèo, thì có ngày phải mắc .Chó thấy thóc ăn không đi, thì tuồng mặt lơ láo, hiểu nghĩa là bạn bè bạn hữu thấy nhau mà làm mặt vô tình .Có câu chữ rằng, thần vong tắc xỉ hàn, nghĩa là mất môi thì răng lạnh. Hai nước giao lân là thần xỉ, giao kết cùng nhua, nếu để giặc lấy nước nọ, thì nước kia cũng phải hiểm nghèo, do đó phải giữ lấy nhau. Bây giờ người ta lấy làm lời dặn bảo rằng phải cho cẩn mật kẻo sanh sự bất bình .Nhà nuôi không có đủ mà cho nó ăn .Nhứt là nói về sản phẩm & hàng hóa, chỗ đắt chẳng bán, để đem về chỗ ế nghĩa là chỗ có người bán mà không có người mua .Có ăn nhờ thì không nệ xấu hổ .Chẳng trông trở lại, chẳng còn phải câu thúc .Cũng là câu hát, người khôn ăn nói không bỏ lễ phép .Cũng là câu hát, biết giữ mình, mới gọi rằng khôn .Chim cầu thoạt đậu thoạt bay, khách quán hoặc đi hoặc ghé, chỉ nghĩa là bình bồng, ở đi không nhứt định .Chó người đạo Chích sủa vua Nghiêu, ấy là sủa vì lạ mặt, không phải vì ông Nghiêu bất nhơn ; làm tôi ai thì biết nấy, ( Lời Khoái thông ) .Già trẻ cũng đều chết, có chết trẻ cũng không nên tiếc .Nghĩa là biết nhịn nhục hay là thuận theo thì thế, thì êm mát vô sự .Đáo đầu mới biết việc, thường nói về sự nghèo giàu .Cái lờ nhỏ, cái đó to, đều là đồ ví cá, chạy chỗ nhỏ mắc chỗ to. hay là chạy chỗ nầy lại vương mang chỗ khác .Hiểu nghĩa là bôn chôn lo ngại, cũng có nghĩa là chạy nhặm lẹ .Nghĩa là sự kín nhiệm không lẽ hiểu thấu, giả sử có đều hiểu được thì còn có đều sót, cũng như mặt trời soi còn sót chỗ chậu úp .Ấy là lời ví người không sức kình với người cả sức .Chê kẻ tham sang giàu, mà không nghĩ hậu ; con châu chấu thấy đèn sáng, thì ra tuồng ham hố nhảy vào, chẳng nghĩ sự cháy cánh phỏng mình, vì ngọn đèn .Bỏ là bỏ ghét, thói đời có giận ghét ai thì hay nói thêm hoặc gia tiếng oán cho đã giận đã ghét .Bất trúng diệc bất viễn, chánh nghĩa là không xa thực sự, gỉa như hoài nghi sự gì, nhứt là về tội phước, mà đều nhi cùng sự tình có lẽ rằng ám hiệp, dầu chẳng đặng thực sự, thì cũng có lẽ rằng tin đặng không ít .Có ý nói về sự dâu rể ở với hai bên cha mẹ, không nên tỏ sự giận ghét, kẻo mất sự hiếu thảo thuận hòa, nghĩa là có không ưa cững phải để bụng ; về sự con cháu ở cùng cha mẹ cũng vậy .Sốt thì tỏ ra sự nóng nảy, mới thì tỏ ra sự nguyên vẹn, tinh hảo ; có ý nói về vật ăn hay là lễ phép cho vật ăn khi còn sốt dẻo, thì càng tỏ tình thảo lảo ; còn như vội vã chào mầng, đang khi mới tới, thì lại tỏ ra lòng tôn kính .Ấy là tiếng oán, nói về việc vợ chồng ; mình ưng người ta, người ta không ưng mình, hoặc làm bạn không đặng thì oán mà làm cho nhau mang xấu .Hiểu nghĩa là gái phải tùng chồng. Con gái có tam tùng là nhỏ thì tùng cha, có chồng thì tùng chồng, chồng chết thì tùng con .Ấy là lời nói xâm người làm mai dong. Lễ cưới thành, thì kẻ làm mai dong đặng ăn lễ ; chơn thấp chơn cao, thì là nhóng cho tới lễ thành. Có câu hát rằng : mai dong chơn thấp chơn cao, muốn ăn thịt mỡ nói vào nói ra .Trời giống như cái chụp thì là có chơn, mặt biển rộng minh mông, không chỗ cùng tột, thì hiểu là đằng xa thẳm không cùng .Nghĩa là cha mẹ xấu đẻ con tốt, cú là chim bất tường hay là chim xấu .Chỉ nghĩa là người quấy không ưa lẽ phải ; lại mực tàu bày cây vạy, lẽ thật chó lẽ tà, do đó thẳng mực tàu thì đau lòng gỗ .Nghĩa là vật ăn sẵn chẳng phải tốn tiền mua, có ý nói về cây trái .Nghĩa là không thế làm hòa, một đàng nhịn, một đàng không nhịn, thì làm cớ cho sanh sự cãi lẩy rầy rạc chẳng thôi, ấy là nghĩa thường .Có biết khó nhọc thì mới biết thương tiếc, cho nên vì thế của không đổ mồ hôi xót con mắt, thì không biết tiếc .Ấy là lời trù, cây độc không đáng sanh trái, cũng như gái độc không đáng sanh con. Vị tất là cây độc không trái, vị tất là gái độc không con, có câu rằng : cây độc sanh trái độc .Cây đa cũ, là chỗ mình nghĩ mát, bến đò xưa, là chỗ mình đã qua đó, đều chỉ là chỗ cố cựu, người có nghĩa không nên quên .Có câu rằng : mộc bổn thủy nguyên, là chính chữ lời nôm dịch ra. Ai ai đều phải suy ông bà cha mẹ làm cội rễ, kẻ chẳng nhìn biết ông bà, hay là đứng sanh thành ông bà, thì là vong bổn .Có câu rằng, danh hưng lợi tùng ; nghĩa là danh lợi không lìa nhau, hễ muốn danh thì ngụ đều muôn lợi ; lời nói cầu danh mà không thèm cầu lợi, cũng là lợi nói khoa trương .Cát gà chẳng phải dùng dao trâu ; nghĩa là thao tác nhỏ chẳng phải dùng trí lớn, ấy là một lời nói một người anh hùng đời xưa .Người cao trí ắt có người cao trí trị, ấy là lời khuyên người đời chẳng khá cậy tài, xưng mình rằng hơn kẻ khác .Ngưu manh, mã lạp, thì là nấm mả, nấm mả cao dày thì mồ phần ấm cúng, vững chắc lâu bền hơn, nói tỉ phước đức cha mẹ cao dày, thì con cháu đặng nhờ lâu xa .Có ý nói châm qui kẻ làm quan hay dụng tình, tư vị kẻ nhiều tiền, bẩm thưa việc chi cũng dễ .Com chim bay cao chết, cái cung hay giấu, nghĩa là có việc thì dùng, dùng đặng việc hay là hết việc thì bỏ, có ý trách kẻ làm vua chúa, dùng người không có ân hậu .Cao bay như chim, chạy hay như ngựa, nghĩa là có tài bay nhảy .Cày ruộng chẳng thấy chim, lúa chín chim bay tới ; khi khó nhọc thì không thấy người, lúc ăn chơi lại có người, cũng như nói ăn giùm thì có, làm giùm thì không .Gần nước biết cá, gần rừng biết chim, nước rừng là chỗ ổ cá chim, càng thân mật càng biết tình ý .Cắn răng thì là ngậm miệng không nói ; chằn con mắt, thì là bách con mắt ra mà coi, nghĩa là rán sức ra mà chịu .Tới việc sẽ hay hay là tới đâu hay đó .Nói về việc làng hay cứ dân gần mà bắt xâu ; người ta lại hiểu rằng gần đâu cứ đó .Siêng chẳng bằng cần mẫn, siêng năng nong nả có khi nhưng việc, chẳm chỉ thì là có ý làm hoài hoài .Có mà không cho ăn .Kẻ câm tức mình muốn nói, do đó hay ngóng ; k ể ngọng muón sửa lời nói, ám ức không chịu làm thinh, cho nên vì thế hay nói, đều là bịnh tự nhiên .Có gần thì biết dễ biết tính ý, nói về đứa ăn đứa ở, có gần nó, thì hiểu đặng tính nết nó không ít .Nghĩa là mỗi người đều có chỗ hay riêng .Con thơ bé thường gọi là em ; hiểu nghĩa là người lớn ỷ thế hiếp người nhỏ, không cho phân nói lẽ phải chăng .Có câu rằng : trèo cao té nặng ; tuy nhiên xác nặng, ở đâu té cũng nặng. Hễ kẻ cao sang chẳng ngã, ngã thì đau, nghĩa là vinh bao nhiêu, nhục bấy nhiêu ; thường nói về người béo chắc, chẳng mấy khi đau, mà hễ có đau thì nặng hơn người ốm yếu .Nói về người mắc nợ cùng cố, tài lộc đòi không trả, nhăn răng giơ mắt ; có giận cho lắm, cũng chẳng có lẽ rằng cà răng múc mắt mà trừ .Cá mắc nắng hạn, gặp nước mưa dào thì hoan hỉ mình khỏi chết khô ; ví với người mắc hoạn nạn mà gặp phước .Con cá sẩy không ai ngó thấy, cho nên vì thế có lẽ rằng gạt người mà nói là con cá lớn, có ý chê người hay khoe khoang về sự người ta không ngó thấy .Muối để mà giữ con cá cho khỏi hư khỏi thúi, mà con cá ươn thì lại không thấm muối .Ví dụ chuyện khác thường, người cùng túng mà còn gặp may .Học trò có thói ăn tiền nhuận bút, có viết thì có tiền công. Lại một chữ thêm vào cũng gây nên tội phước, một nét bút sa xuống cũng có đều rủi may, cho nên vì thế kẻ có việc phải sợ, cùng phải chết gà .Mình làm mình chịu, nhữ tác ưng hườn nhữ thọ .Không lẽ bắt một người làm hai việc một lượt .Bòn tro mà kiếm những than, giăm nhỏ nhỏ lộn theo, đải trấu mà kiếm hột gạo gãy hột lúa lửng còn sót. Làm ăn cần kiệm, bòn mót, chắt lót, thì nói thể ấy. Ở ngoài kia có một hai chỗ không củi, phải thổi bằng rơm cỏ cùng là rác to .Hình con rắn ở trong chén rượu. Tích rằng : Có một người tới nhà bạn bè bạn mà uống rượu, ngó thấy trong chén rượu có hình con rắn, liền hồ nghi đồng đội bạn bỏ thuốc độc, không an trong lòng ; người bạn bè bạn thấy vậy, biết ý thì lấy cái cung treo trên vách mà cất đi, liền mất bóng con rắn .Rẻ mà có, thì hơn là không có. Lời ít mà năng lời, thì chẳng hơn là nhiều mà không mấy khi có .Có ý nói người hay tin sự gì, liền có sự ấy, dầu phép bói là phép không thật, tuy nhiên hễ là tin mà bói, thì liền có đều tà mị xuôi cho mình tin .Bắt gió bắt bóng, nghĩa là làm chuyện bá vơ không chắc như đinh .Bịnh theo lỗ miệng mà vào, họa hại theo lỗ miệng mà ra : một hơi thở vào, hoặc đem khí độc vào trong mình, mà làm bịnh ; một lời nói ra, hoặc buông đều quấy ra ngoài tai mà gây họa .Bình phong dầu bể, cốt cách tư chất hãy còn, có ý nói về người trâm anh tài đức, dầu có đều hư, cũng còn có đều nên .Đất bằng nổi sóng gió, chính nghĩa là đặt để hư không, bày việc không bình thường, gây nên sự khó chịu, oán thù .Muốn gãi cho mà không biết chỗ nào phải gãi ; muốn làm giùm, mà không biết việc chi phải làm, ấy là lời nói lẩy .Nghĩa là chưa biết đủ đều .Vận thì có khi bỉ, khi thới, hết cơn bỉ cực, tới tuần thới lai ; tiếng khuyên không nên ngã lòng .Có câu rằng : thượng bất chánh hạ tắc loạn. Nghĩa là trên ở chẳng chánh thì dưới loạn .Đóng cữa lại mà đuổi kẻ trộm, ấy là lời chê thầy thuốc không biết phép trị bịnh, hoặc phải đuổi bịnh như làm hạn làm hạ mà dụng thuốc cầm, thì là nuôi lấy bịnh .Nghĩa là ai có phận nấy, lại việc ai nấy làm. Trước một trăm năm, đất Đồng-nai còn hoang vu, có nhiều người kết bè trôi nổi dưới sông, chủ nào bè ấy bà con xúm xít ở theo nhau, có việc thì chèo chống với nhau ; lại tiếng người ta chưởi mắng rằng : cả bè bây, thì là mắng cả bà con, cũng như tiếng mắng : cả máng, cả sốc vân vân .Tuổi bay mươi với bảy mươi mốt, khác nhau có một năm, thì có lẽ rằng trả việc hơn một năm .Tật đàng sau sống lưng. Con người dẫu đến tuổi bảy mươi là bậc già cả, cũng chẳng nên đắc ý rằng khỏi tật .Hiểu nghĩa là bà con ở chung một nhà, không lẽ khỏi sự mất lòng nhau, cũng như bát chén là vật vô tình, để chung một sóng, dầu không ai động, cũng có khi khua .Không chịu tước vị của người, thì không lo việc chánh cho người. Không có danh phận gì mà muốn gánh vác chuyện kẻ khác thì là thày lay .Chẳng hồ hỏi kẻ dưới. Ai ai cũng có chỗ khuất, chớ cậy mình rằng mưu trí. Có câu rằng : mãn chiêu tổn, khiêm thọ ích. thì là làm vậy .Nghĩa là tráo chác, chuyện người kia nói cho người nọ, hay là điên đảo thị phi .Chẳng hờn trời, chẳng trách người, nghĩa là phải an phận mạng .Mình lươn nhớt, bắt đàng đuôi, lại càng không có thế nắm, thì bắt cũng như không .Không học thì không có mưu chước biến hóa .Có tóc hiểu là người có căn kước sự nghiệp ; đứa trọc đầu là đứa tay không, không gốc, chỉ nghĩa là cứ người có gốc, hay là hoàn toàn có thể ăn nhờ .Chớ lấy sự nên hư mà luận kẻ anh hùng, nhứt là nói về việc chinh chiến, vì đặng thua là sự thường .Chẳng lên non cao, chẳng biết trời cao, chẳng xuống vực sâu, chẳng biết đấy dày : chẳng học tới sách thánh hiền, thì chẳng biết mùi đạo .Cóc hay nhảy, dĩa trẹt lòng, không phải đồ nhốt, do đó mới có bỏ vào nhảy ra. Người hay trốn tránh, bắt đó trốn đó, hay là dễ bắt thì nói vân vân .Nghĩa là dở tài ; con người, nên không thấy, thấy hư ; hay không thấy, thấy dở, thì là con mèo ỉa nhà bếp .Bất thỉnh tự lai, thì là khách không gấp, vì là không có mời .Chẳng can việc mình, đừng xứng ra mà chịu, nghĩa là chẳng nên thày lay, gánh việc vô can .Nghĩa là hai tay muốn đặng cả hai ; tuy nhiên muốn cho đặng cả thì phải tay chận tay bắt, nếu hai tay chụp lấy cá, thì không có tay nào đặng, cũng có nghĩa là giành lấy một mình .Nghĩa là không lẽ tiếc cái bát bể hơn con. Xưa có một người mua một cái bình, cầm đi đàng, rủi bình rơi xuống, bể đi, người ấy đi xuôi một bề ; người ta hỏi sao bình bể không ngó lại, người ấy rằng bể rồi thì thôi, dầu tiếc cũng vô ích .Ôm củi mà chữa lửa : cứu bịnh giải hòa chẳng dùng thuốc hay, lời phải, lại dụng phương nghịch lời ngang, thì cũng như làm cho lửa cháy thêm .Nói về thì vận, hễ phát đạt vội, thì tàn bại cũng vội .Con người phải cho dè dặt, chớ khá nhẹ dạ, hốp tốp. Bạo đầu là táo bạo lúc khởi đầu .Thói mọi ưa dùng chì thiết đồ mềm, không quí vàng bạc. Kẻ chợ đổi chác với nó, phải lấy cân đối, nó một bánh sáp mình một bánh chì, nghĩa là, phải cho bằng nhau ; giờ đây ơn nghĩa qua lại với nhau thì hay nói vân vân .Nghĩa bạn hữu ở tại đều tín thành, không tín thành thì không thiệt là bè bạnGiỡn búa nhà Bang, nghĩa là không biết bổn phận, ông Lổ bang là thầy dạy những nghề nghiệp .Ngao cò tranh nhau, ông bắt cá được lợi. Tích rằng : ngày kia con ngao lên bờ hé vỏ ra hóng mát, con cò đi ăn thấy ngao bày ruột, thì mổ mà ăn, chẳng dè con ngao khép vỏ lại, kẹp lấy mỏ con cò giựt không ra. Cò rằng nay không mưa mai không mưa, ắt là ngao phải chết. Ngao rằng nay không ra mai không ra, ắt là cò phải chết. Ô ng chài thấy chuyện cớ trêu, thì chụp mà bắt cả hai .Tiếng khen người đủ nét lịch sự và trang nhã, hay là tuyền vẹn không có tì tích .Nghĩa là trông thấy không tỏ rõ .Nghĩa là thì vận tráo chác, ghe phen chìm nổi ; có lời nói phù trầm, hay là chìm nổi không mà thôi thì có nghĩa là bưa bưa không ra đen đỏ .Ăn nói không chắc như đinh, nói hai đều như một .Bạ ăn, gặp đâu ăn đó ; bạ nói, đụng đâu nói đó, nghĩa là ăn nói không có phép .Nghĩa là phải an một bề .Nghĩa là chẳng thấy hiển vinh ; kẻ làm quan về lành gọi là vinh qui .Một nghĩa với câu lửa muôn xe, nước một gáo, cũng có nghĩa là lửa cháy lây .Mắc một việc, sợ lây tới việc khác, hay là tầng thấy việc đời mà ngán .Ai nấy có một thuở .Xôi chùa là của tấn cúng, hễ ăn của người ta rồi, muốn nói theo người ta, thì sợ bỏ lẽ phải ; muốn nói theo lẽ phải, thì sợ bỏ người ta, hoá ra u ơ nói không thông, ấy là tuyệt nhơn khẩu .Có ăn có chịu ; sự thế thiếu trước thiếu sau .Ăn mà lại ốm, thì là bịnh tiêu nhiệt, học hóa dở thì là bậc hạ ngu .Vật ăn không luận, của bán phải nhờ đồng nài .Trong sự ăn ở phải tùy thì .Tấm là gạo gãy nhỏ, giặt là gạo trộng nguyên hột, hễ ăn ít trả nhiều, như đánh cờ bạc thì nói vân vân .Thủ là chỗ canh giữ, công đường là nhà việc quan, chỉ nghĩa là biết giữ phép .Có một người đi phương xa cưới vợ bé, gởi thơ về cho vợ nhà mà chữa mình : anh chẳng phải tham bù chẻ gắp, bỡi ăn quen, nên nhịn không quen .Được no ấm rồi thì hay làm quấy .Tằm có tuổi thức lớn, ngủ lớn ; tuổi thức lớn thì nó ăn dâu nguyên lá .Có thế ăn nhờ mà không ăn nhờ, thì nói rằng có tiếng mà không có miếng, đến khi ăn nhờ đặng thì nói vân vân, có khi dùng như tiếng nói lẩy .Không việc làm cho có việc, hay là ăn-nói hồ đồ .Hễ ở an, thì phải lo cơn nghèo hiểm .Mắm muối là giống mặn mòi, ăn vào càng lâu càng thấm, chẳng khác chi việc càng lâu thì càng rõ .Có cơm ăn thì có công việc làm .Coi cơm nhiều ít, hoặc phải nhịn miệng ; nhắm hướng thuận ngịch, hoặc phải nhượng chỗ ngồi .Bữa ăn có chừng, bữa lo không có chừng, nghĩa là nhọc lòng lo .Ăn của ai thì phải vưng hộ cho nấy .Đi huởn bước thì bền cũng bằng đi xe .Phải lo phận mình, ấy là lành ở có chỗ, lổ ở có nơi .Yêu người như mình. Có câu rằng : kỉ sở bất dục vật thi ư nhơn, thì là đức yêu người, dạy phải suy kỉ cập nhơn, sự mình không muốn, chớ làm cho người .Dữ có dữ trả, một sự đau đớn trong lương tâm, thì đủ mà hành tội kẻ dữ ; ta hãy giữ phận ta, chẳng phải lo bao đồng .Ai trước thì được phần trước .Gánh vác không phải chuyện mình .Người xấu mình có người xấu làm cho hao mòn. Người làm dữ như đá mài dao, chẳng thấy dấu mòn mà ngày càng khuyết .Nghĩa là leo cây tìm cá, thì là cầu sự chẳng có .Có ý nói về việc vợ chồng, có câu rằng : Lương duyên do túc đế, giai n gẫu tự thiên thành, nên vợ nên chồng đều có duyên số, kh ố ng phải là việc vô tình ; hiểu ra nghĩa chung, thì là may ai nấy gặp .Cây có ngăn trở thì dứt cái cây, chồi còn nhỏ vô can, không đành lòng dứt ; giả như dứt nghĩa vợ, còn nghĩ tới con. Hễ dấu hoa thì phải vun cây .Có nuôi con mới biết ơn cha mẹ ; đàng chẳng đi chẳng đến, hễ đến, mới biết sự khó nhọc mình thì là sự khó nhọc cha mẹ .Dương là vẻ bên ngoài, âm là bề trong, chỉ nghĩa là làm mặt thuận hòa, mà trong lòng thì ngạnh .Nghĩa là nuôi kẻ già cả mà xin lời nói, hay là học khôn, kẻ già cả phải am tường sự lý cùng trải việc hơn người trẻ tuổi .Nghĩa là nuôi cọp để hoạn lại sau. Cọp ấy thường hiểu là người gian ác, nếu làm ơn cho nó, hay là nuôi dưỡng lấy nó, thì nó sẽ dĩ ân trả thù hay là sẽ làm hại cho mình .Nghĩa là được thế mà làm, một ý với câu, chờ lụt dẩy rều, chẳng khác chi mượn thế lực mà làm sự gì hay là đệm luôn kẻ khác .Cốt là dê mà da cọp. Nghĩa là có vẻ như hình thức bề ngoài mà thôi ; cốt dê thấy cỏ thì thèm, thấy muông lang thì sợ, quên cái da mình là cọpCó dụng thì như cọp, không dụng thì như chuột. Nghĩa là người bất tài mà đăng yêu dùng, thì cũng hóa ra can đảm và mạnh mẽ như cọp ; dẫu là người có tài, mà chẳng đặng yêu dùng, thì cũng trở nên yế u đuối như con chuột ; quí tại dùng cùng chăng .Dụng người như dụng cây, chẳng vì một chút ít mục chút tì mà bỏ cả cây. Cầu sĩ mạc cầu toàn cũng vào một nghĩa ấy .Tục đất nầy có kiến thịt, thì trọng tại bộ lòng, thiếu một vật trong bộ lòng thì là thất lễ ; lòng ấy thì là lòng kính vì, thảo lảo .Hiểu nghĩa là cứ thứ mà làm, dồn lần cho đến nơi .Nghĩa là muốn mau chẳng xuôi, hễ táo cấp lắm, thì hay sanh đều ngăn trở .Nghĩa là muốn gia tội cho, lo gì không lời nói. Nói tốt thì khó, muốn nói tội cho người ta và nhứt là kẻ bề trên muốn làm tội cho kẻ bề dưới, thì là đều rất dễ .Muốn thôi chẳng đặng, thì chỉ nghĩa là chẳng có lẽ rằng thôi, hoặc chẳng dám thôi .Nghĩa là càng chạy càng xuống, hiểu nghĩa là ngày càng sụt .Nghĩa là kết bạn người lành, thì như thể vào trong nhà có cỏ chi cỏ lan thơm tho, kết bạn cùng đứa xấu thì như vào hàng cá mắm hôi hám. Một nghĩa với câu gần mực thì đen, gần đèn thì sáng .Nghĩa là rặc nòi, cũng như hổ phụ sanh hổ tử .Nghĩa là mạng chẳng qua trời, cứng chẳng qua lý ; chẳng ai chống nổi việc trời, đến lẽ chánh chẳng ai thắng đặng, có câu rằng : lẽ thật phải mệt mà chẳng phải thua. Lại lý là lý thế phải chịu .Cũng là câu hát, nghĩa là lòng người nham hiểm không lẽ xét biết .Nghĩa là đầy ắt có tràn, hễ là đầy lắm thì phải có tràn ngập hư hao ; do đó lý thạnh mãn nhi hậu tri chỉ, nghĩa là tới mực đầy rồi thì phải thôi .Nghĩa là đầy, sống lưng, mòn, lớn, thường nói về mặt trăng ; vận con người có khi đầy, khi vơi, khi mòn, khi lớn cũng như mặt trăng .Đổi đất đều như nhau, hiểu nghĩa là người tài đức đổi đi đâu cũng tài đức .Mặt phục mà lòng không phục : phục ấy là kính phục, chịu phục ; người ta nói dạ trước mặt thì là diện phục .Chỉn rượu không lường chẳng đến loạn. Nghĩa là uống rượu không ít tùy theo độ lượng người, chớ để cho loạn tâm tánh .Sanh ý có bốn phép, là sĩ, nông, công, cổ, cũng gọi là tứ dân, có một sự làm rộng là cần nhứt, nên phải lấy nó làm căn bổn .Lấy trấng mà chọi đá, hiểu nghĩa là một đàng yếu một đàng mạnh, chẳng có thế chi mà chống chỏi .Kẻ có tướng kỳ dị, ắt là có tài kỳ dị, ấy là phép coi tướng .Trong sự ở ăn phải lấy sự hoa hảo làm quí .Lấy sự trốn làm chước trên hết. Hộ thân có 36 chước mà có một chước lành mình là hay hơn .Dây thang lắm hay là săn lắm, thì có ngày phải đứt. Hễ ở mềm mỏng dịu dàng êm ả thì đặng bền đỗ lâu bền hơn .Có câu rằng : Măng chẳng uốn để ra tre uốn sao đặng ; có câu chữ rằng : Giáo phụ sơ lai, giáo tử anh hài .Hễ thương bông mến nhánh, thì tu dưỡng lấy gốc cây ; vì con cháu tưởng đến kẻ sanh thành .Cũng là câu hát. Thường nói về con dòng của giống hay là người học tập có tài đức, dầu phải lâm lụy, cũng còn cốt cách, hãy còn có chỗ dùng .Danh nhơ khó chuộc. Hễ là làm hư danh rồi thì khó lập lại cnùg khó mua tiếng tốt .Đem rắn vào hang ; làm cho đắc thế. Tiếng tục hay nói sào huyệt, chánh nghĩa là ổ hang, mà hiểu ra thì là lục phá, chỉ mạch máu, đem đàng cho kẻ dữ, ấy là nghĩa dẫn xà nhập huyệt, hay là đem tới mà sào huyệt .Nghĩa là lăn khiến bề nào cũng đặng .Dân nhơn ai nấy bằng nhau, không chỗ tây vị ; ai ai cũng là đầu đen máu đỏ .Dân lấy ăn làm trước, nhà nước phải nuôi dân, có dân mới có nước, vật ăn là tánh mạng dân .Ấy là lời nói tĩ, duyên tại ông tơ bà nguyệt, chẳng có lẽ rằng ép, lại chi bất khả đoạt, nghĩa là chẳng khá làm cho người ta phải thất chí .Chê người không có kỹ năng và kiến thức ; ếch ở dưới đáy giếng, thấy trời bằng cái miệng giếng. Êch ngồi đáy giếng, thấy bao lăm trời .Thường hiểu về nghĩa hiền, là tích để lần lần mà làm ra vốn lớn, việc lớn .Ác là hay ăn trấng, gởi trấng cho nó ắt là không còn, nghĩa là ký thác phi nhơnTiếng chê tục đời ở với nhau không hết lòng, nhứt là tới đồng xu tiền hột gạo lại càng đo đắn .Tự nhà mình gây việc, phanh phui .Nghĩa là ai ai đều có khuôn rập, cốt cách riêng .Êch hay ở giếng, hễ có giếng thì có ếch ; ấy là tang đâu tích đó, xét đặng tang trong nhà nào thì đề tội cho nhà ấy .Có giấy mực làm chứng, đầu lạ cũng hóa quen ; giấy mực có sức buộc, làm cho người ta tin nhau .Hễ cha mẹ giàu thì con út đặng nhờ, cha mẹ nghèo con út phải chịu cực. Lại phần gia tài con út là phần ở sau rốt, dư thừa nhiều thì nhờ, ít hay là thiếu thì cũng phải chịu .Ai cũng phải lấy của mà che thân .Giàu nghèo đều phải giữ danh giữ tiếng. Chớ cho người ta biết tâm sự mình .Đặt ra ở đời có kẻ giàu người nghèo, không lẽ giàu hết, cũng không nghèo hết : người ta làm thế nào thì mình cũng vậy .Nghĩa là tài lộc vô ra không mấy hồi .Dể ngươi là khinh suất, ỷ tận, sức làm được mà không thèm làm ; Kẻ khó mắc nợ chúng thì nói lần lựa rày mai, không có của mà thao tác mình có tài làm đặng, cũng là nói láo .Thường nói về sự cung dưỡng cha mẹ, cũng là tiếng thang .Kết bạn phải chọn người, có ích hữu, có tổn hữu, vì vậy có câu Dữ thiện nhơn giao như tựu chi lan, vân vân .Nghĩa là kết bạn vì tiền của thì hết nhơn nghĩa .Nghĩa là kết bạn chớ khá vì tiền của .Nghĩa là loài giao long lìa nước, đứa thất phu cũng hiếp đặng. Tĩ với người có tài hay là anh hùng thất thế, thì sức một tay tầm thường cũng hại đặng. Người ta hay nói, khi cá ăn kiến, khi kiến ăn cá, thì là làm vậy .Nghĩa là dạy biểu nhiều, gây nên đều hờn giận ; răn khuyên dức bảo thì là việc có ích, mà cũng có nhiều người quen theo tánh ý riêng, thì lấy làm bất bình ; vã lại sự dạy biểu thới quá cũng hay làm cho người ta nhàm lờn .Thương ấy là tánh tự nhiên, lẽ buộc phải thường .Nghĩa là tức mình về việc nhỏ mọn mà hại đến việc cả thể .Nghĩa là phép gả cưới không nên tính của cải, hễ làm giá thành thì ra việc mua và bán .Con người ta tới tuổi già thì hay lú lẩn hoặc đổi tính ý, vui buồn không chừng, ấy là tật tánh tình, hoặc hóa ra đui mù, điếc lác, cùng năng đau ốm thì là tật thân thể ; đều là tật chung mọi người gìa phải có .Nghĩa là nhà giàu, con nít kiêu ngạo. Đại để con nhà giàu hay ỷ của cùng chẳng hay khiêm nhường .Nghĩa là bụng mình chí lăm, hay là kể chắc lắm, thì chẳng mấy khi gặp, cho nên vì thế người ta hay nói, : Tình cờ mà gặp, chóc mòng mà không, có ý nói về sự chồng vợ .Nghĩa là kén lừa lắm thì chẹt người. Những người hay kén vợ kén chồng, ít gặp người cho vừa con mắt, mà hay lầm nhằm mục đích người không tử tế. Chánh nghĩa kén ấy là kén tằm, hom là hom dâu, chà bủa. Hễ kén nhiều thì hom chẹt ( vị tường ) .Nghĩa là đau đòn phải xưng ngay, chẳng còn chữa chối .Không ai tra vấn kẻ điên dại : gỉa khờ gỉa dại cho qua việc .Nghĩa là giá bán đánh cao, giá mua trả thấp, chẳng khác giơ cái rựa lên cao, mà chém xuống cây có chừng .Nhà nghèo trí khuẩn, tính không ra việc .Nghĩa là vật ăn mắt mỏ, gạo quí như châu, củi mắt như quế .Nghĩa là làm lợi cho quan .Nghĩa là không phải chuyện mình, mà mình xứng lấy .Sắt cứng khó mài, mà cũng mài nên kim, nhứt là trong việc học tập khó nhọc, hễ có ra công rán sức, thì lần hồi phải nên .Nghĩa là già cả lắm, hay là gần xuống lỗ .Tốt xấu cũng đều hóa, tuy nhiên gần tốt thì hóa tốt, gần xấu thì hóa xấu, con nít lại càng dễ hóa .Nghĩa là ít tới lui ; khó nẻo tới lui .Ấy là giống độc, ai phạm thì phải chết .Nên hư đều bỡi tự nhiên, như trái trên cây ai vò mà tròn .Ấy là bịnh chung trong thiên hạ, thái q n á thì là tham bạc trắng mà mắc mọi đen .Biết coi giềng mối, làm lịch sự và trang nhã cùng làm ra cho chồng, thì là làm quan cho chồng .Gái thuộc âm, giống thì là âm đặng dương ; trai thuần dương mà giống mẹ thì là dương mắc âm .Thường gà ở một nhà, không chịu đá nhau, có bôi mặt cho lạ thì mời đá nhau ; con ở một nhà trở mặt hại nhau, thì là gà bôi mặt không còn nhìn nhau .Nghĩa là bơ vơ chiu chít ; con mất cha, tớ lìa thầy, tôi xa vua, cũng đồng một thế .Gà mới lộn còn ở trong trứng, cu mới nở, vừa tập bay, đều là miếng ăn ngon .Tánh gà trống với gà trống hay khích nhau từ tiếng gáy lấn lướt ; con người ta hay giận ghét nhau, cũng vì một lời nói trên nhau .Hiểu nghĩa là mình làm rồi lại tri hô, có ý đổ cho người khác. Tánh con gà mỗi khi đẻ rồi liền kêu tục tác, làm như mét thót ; mà hễ có kêu thì là có đẻ, lại có ý làm lơ lảng, kêu tục tác cũng như thục tác nghĩa là ai làm .Ấy là lời nói chơi chàng rể có ý tẹo hay là lấy luôn chị vợ hoặc em vợ ; ăn bẩn nghĩa là ăn gần chung quanh, không chịu ăn xa .Người ta nói rằng : Con chó còn muốn sống mà ăn dơ, thì dẫu là ngoại vật cũng đồng muốn sợ sống chết. Song cũng có khi phải xả sanh nhi thủ nghĩa, hoặc sát thân dĩ thành nhơn. Ông-Mạnh tử nói rằng : Kì sở dục hữu thậm ư sanh dã, cố bất vi cẩu đắc ; sở ố hữu thậm ư tử dã, cố hữu sở bất tị .Quan đổi, phép nha môn không đổi ; kẻ nha lại cũng không đổi .Có vị xạ, tự nhiên thơm ; mình có tài đức tử tế thì có công luận thiên hạ : Có câu nối rằng : hà tất dương phong lập ; nghĩa là nào phải đứng ra giữa gió .Có trước mà không có sau ; nghĩa là không trọn, không chung cùng .Có thể chẳng khá ỷ hết ; lại có câu rằng : hữu phước bất khả hưởng tận, ai ai cũng có dinh hư tiêu trưởng, ỷ tận, hưởng tận, thì là làm cho hết thế hết phước .Có lòng tôn kính, thì có thần linh cảm cách hay là tương ứng .Có thạnh thì có suy, ấy là lẽ dinh hư tiêu trưởng .Có thân thì có khổ, nghia là không nên sờn lòng. Có chỗ nói : hữu thử thân, hữu thử khổ cũng là một nghĩa .Có việc lạy bốn phương, nghĩa là mình có việc thì phải đầu lụy mọi người .Có lỗi hay là biết lỗi thì chừa, nghĩa là chẳng khá chấp mê. Có câu đối rằng. đắc năng mạc vong nghĩa là làm đặng thì chớ bỏ lỡ .Có sắc tốt thì có đều ác đức. Hễ gái đặng bề nhã nhặn, thì lại mất bề đức hạnh ; cho nên vì thế có s ằ c khuinh thành .Nhọc thì có mà không ai kể công ơn .Có duyên ngàn dặm cũng gặp nhau, hay là ngàn dặm gặp nhau vì là có duyên .Nghĩa là có một sự mạnh, mà không có mưu chước .Tên có mà thực sự không có, có câu đối nghĩa rằng : danh xứng kì thiệt .Nghĩa là thú nào vui thú ấy, hữu danh với vô sự cũng bằng nhau .Trong lòng không có vật gì. Hiểu là người tự nhiên, không có bụng gì, không thiện với ai, không ác với ai .Nghĩa là táo tác làm dữ, không yên .Phép hương đảng chẳng gì hơn tuổi. Phép ở làng không luận chức tước, phải trọng kẻ tuổi tác hơn .Có câu rằng : Phụ tử chi tình vô bất ái, cha mẹ không lẽ giết con, cho nên vì thế có câu nôm : tay phân tay bao nở, ruột cắt ruột bao đành .Làm người ở đời một là lưu danh thiên cổ, hay là di xú vạn niên .Anh em như tay chơn, có câu khác rằng : phu phụ như y phục, áo rách nát còn có lẽ rằng vá, tay chơn lìa chẳng có lẽ rằng nối, nghĩa là bạn bè khó kiếm .Đêm hôm xin thương, ngày sáng kiêu với người, ấy là chánh bịnh những người bất tài không biết liêm sỉ, lo lót với người ta mà làm mặt không lo, hay là lạy dạ khẩn cầu cho đặng việc, rồi thì tự thị làm mặt không cầu ai .Học thầy chẳng bằng học bạn ; học với thầy ph a i thủ lễ, ít dám hỏi han, học với bạn là học đòi không phải câu thúc .Thâu chẳng phải lẽ, thì tán ra cũng không phải lẽ. Nghĩa là không lẽ cầm của trái lẽ .Nghĩa là của phi nghĩa không bền hay là không làm giàu cho ai .Vì Hoàng thiên chẳng tệ bạc lòng người tốt. Hễ làm lành thì sẽ gặp lành .Sợ không có tài, sợ gì không dụng ; người có tài thì chẳng ai bỏ, có tài mà không thấy dụng thì là chưa gặp thì .Chưa đặng lo cho đặng, đặng rồi lại sợ mất, cả đời bo bo một sự đặng mất .Mắc tội với trời, không chỗ cầu vậy, có câu rằng : Thiên tác nghiệt, du khả vi, tự tác nghiệt bất khả huật. Cố ý nghịch mạng trời, cam lòng làm dữ thì hóa ra buông lung, tàn ác, cho nên vì thế không còn chỗ cầu cứu .Trên lửa thêm dầu, nghĩa là khích gan, chọc giận hay là gây thêm sự dữ .Nghĩa là không có làm cho có, hoặc có nghĩa là thêm việc ; xà bổn vô túc, hữu túc phi xà, nghĩa là vốn rắn không chưn, có chưn không phải rắn .Họa phước không cữa, một tại người vời. Hễ làm phước thì phước tới cho, làm dữ thì dữ tới cho .Vẽ bùa mà đeo cho mình, nghĩa là tư lịnh .Họa tới tối trí khôn. Hễ mình lâm hoạn thì tính không ra đều. Có câu đối rằng : Phước chí tâm linh .Họa dấy nơi buồng the, nghĩa là họa gây tại trong nhà, đều bỡi mình không biết xử trí .Vẽ hàm vẽ da khó vẽ xương, biết người biết mặt chẳng biết lòng .Vẽ cọp không nên. Mưu sự không rồi, tính việc không xuôi .Nghĩa là việc nhà cữa, vợ chồng, ruộng đất là việc thù muôn đời, trong những việc ấy, nếu đều bất bình, thì sanh ra việc kiện thưa hềm thù chẳng khi nào thôi .Nghĩa là mượn quyền thế. Tích rằng : con chồn bị cọp chụp nói với cọp rằng : tao là chúa những loài thú, mầy không đặng đá động tới mình tao, chẳng tin mầy đi thử với tao mà coi ; con cọp nghe lời đi với con chồn, tới đâu thấy những loài thú đều khép nép .Nghĩa là thảo thuận bè sanh con thảo thuận, ngỗ nghịch lại sanh con ngỗ nghịch ; cha thể nào, con thể ấy hay là hữu thị phụ hữu thị tử .Ấy là nghề tiểu nhơn, muốn cho đặng sang, thì hay khúc ý, thừa thuận, phùng nghinh .Nghĩa là cho ăn rồi hoặc cúng cấp rồi thì hết việc, không còn lễ nghĩa, hay là ân tình có tầng ấy mà thôi, cùng có nghĩa thao tác lấy rồi .Nghĩa là phủi ơn, có việc thì tâng trọng thầy, để ở trên giàn, hết việc bạc đãi thầy, để đi dưới đất, hậu đó bạc đó .Học thì phải có hành, nếu học mà không hành thì là đồ tri kì mạt, biết ngọn ngành mà thôi .Cùng là câu hát ; hiểu nghĩa là phải cho có chí, chuyên một việc, hay là cứ việc mà làm .Nghĩa là chẳng nên khinh rẻ hậu sanh, ấy là lời đức Khổng-tử khen Hạng-Thác là một đứa con nít mưu trí, nói nhiều đều khôn ngoan, như hỏi việc nhãn tiền, chang mày có mấy cái lông, người chịu thua .Thuốc sau nên công, không phân biệt thầy hay dở ; hễ uống thuốc thầy sau hết mà lành bịnh, thì nói thầy ấy là hay .Nghĩa là sai một ly một mảy, thì lỗi lầm tới ngàn dặm .Hạc đứng giữa bầy gà, nghĩa là xuất chúng, lại có nghĩa là quân tử tiểu nhơn không phân biệt .Đi thuyền, cỡi ngựa, ba phân mạng, chỉ nghĩa là đi ghe cỡi ngựa rất hiểm nghèo, mạng sống còn có ba phân .Nghĩa là việc làm kín kẽ, tốt xấu, có không tự mình biết, duyên cố họa phước lại hỏi ai ; hư nên, họa phước phải hỏi nơi mình .Nghĩa là nhiều vô số, như cát sông Hằng .Nghĩa là ngậm máu phun người, trước dơ miệng mình. Chưởi rủa người ta thì mình mang lấy tội chưởi rủa trước .Con chó hay cắn, con ngựa hay đá, đều phải giữ thế .Con ngoại vật ham mồi thì thường bị người ta bắt ; con người tham ăn không biết xét trước xét sau, thì phải mắc mưu .Nghĩa là báo ứng nhãn tiền, không phải đợi chánh người bị hại hại lại .Nghĩa là làm ra lau mà phát đi không mấy lát. Thường hiểu về tiền của làm ra lâu lắc khó nhọc, dẫu tích trử cho nhiều, mà xa xí không biết tiếc, thì có lẽ rằng phá vỡ trong khoảng thời gian ngắn .Nghĩa là khó xử, không dễ chiều ; nặng là nặng tình nặng ngãi : như vị bên tình thì phải bỏ bên ngãi vân vân .Sự thể hai gái lấy một chồng, thì chẳng có lý thuận hòa .Cách đánh bài chín, lấy số 9 làm lớn ; hễ hai ngườ í đều đặng số 9, thì huề với nhau, không còn ăn thua. Hiểu nghĩa là hai người có tài có sức hay là hung ác như nhau, có kình địch hay là làm sự gì cho nhau, thì phải huề .Đất nào chẳng có sanh kẻ tài, nghĩa là đâu đâu cũng có kẻ anh tài .Nói về lính tráng, có phép tha thải riêng .Chim én chim sẽ đâu biết chí chim hồng chim hộc, chỉ nghĩa là trí hèn mòn chẳng lẽ hiểu việc kẻ cao sang .Nhàm cũ rước mới, cũng là mới chuộng cũ vong .Đều chỉ nghĩa là ỷ ; lại ỷ thế là ỷ thế lực, ỷ thần là cậy có thần ủng hộ. Ở đàng ngoài có tục ngữ rằng : Thanh cậy thế, Nghệ cậy thần : Tĩnh Thanh-hóa chính là đế hương, người ở đó hay ỷ mình là người quyền quí ; Nghệ-an có nhiều miễu thần linh. người xứ nầy hay cậy sức thần. Còn có câu rằng ; ỷ thân ỷ thế, ỷ thân là ỷ gần yêu, ỷ bà con với kẻ sang giàu, ỷ thế là ỷ công sức của con người, quyền thế, lấn lướt nhau được .Thầy thuốc dở không biết chứng bịnh thì hay giết người. Thuốc men là vật Trời sanh để mà trị bịnh .Y theo hình dạng mà vẽ trái bầu, ấy là bắt chước theo một kiểu .Ấy là lời chuẩn tích cho những thầy thuốc : hễ gặp bịnh thì phải biến thông, chớ khá câu chấp một lệ .Bận áo gấm mà đi đêm, không ai biết rằng vinh .Các thầy chùa, thầy pháp đi làm đám cho người ta rồi, thường có bánh xôi bỏ đãy cho mà về ; ít thầy thì xôi bánh có dư ; ít người chia thì phần được phải nhiều hơn .Vốn ít thì làm ra phải ít, cũng như ít vốn chẳng để ra nhiều lời hay là chẳng lẽ tạo ra sự việc lớn. Lại học ít thì hành cũng phải ít .Làm ích cho mình mà hại tới kẻ khác .Gà gáy chó ăn trộm, chính nghĩa là gian vặt ; mượn nghĩa thì là bạn hữu thiết. Tích rằng : Ông Mạnh-thường-quân là công tử nước Tề nuôi thực khách hơn ba ngàn, đi sứ qua Tần, bị Tần Chiêu-vương giam tù, phải lo với bà công chúa ; bà công chúa đòi cái áo hồ bạch cầu, ngặt áo ấy công tử dâng cho vua Chiêu vương bỏ vào kho rồi, vậy có một người thực khách chịu làm chó chun vào kho lấy đặng cái áo hồ cầu dâng cho công chúa cứu công tử khỏi tù .Công tử lật đật ra cữa thành, trời hãy còn khuya ; lệ cữa thành gà gáy mới mở, có người khách giả làm gà gáy, gà lối xóm đều gáy theo, quân canh ngỡ trời đã sáng, mở cữa thành, Mạnh-thường-quân mới thoát ra mà về, khỏi ai bắt bớ nữa .Miệng gấp mà chơn chậm, nói ra thì dễ, mà đến việc thì dùng dằng, cũng là sự dữ tâm vi, nghĩa là việc cùng lòng trái nhau .Cá kình nuốt, tằm ăn. — Cá kình nuốt thì là ăn to, tằm ăn thì là ăn lần. Hiểu nghĩa là xâm lấn nhau, cũng c h ư nước mạnh lấn chiếm nước yếu .Con chim sợ ná. Chim đã phải ná một lần, hễ thấy ná thì thất kinh ; con người ta bị sự gì rồi, sau nghe tới sự ấy, hãy còn hãi kinh, thì là thương cung chi điểu .Gồm nghe thì sáng, mích nghe thì tối : Nghe lời một người quấy quấy thì chẳng khỏi lầm .Kết cỏ, ngậm vành. Nghĩa là biết ơn mà trả ơn. Truyện rằng : Tướng nước Tấn là ngươi Ngụy-Lỏa đánh giặc với tướng nước Tần là ngươi Đổ-hồi ; Đổ-hổi là người trẻ khỏe, đang khi giao chiến, Ngụy-Lỏa thấy một ông già lum khum kéo cỏ mà cột xiếu lại, Đổ-hồi vương lấy cỏ ấy mà ngã xuống, liền bị Ngụy-Lỏa giết đặng. Sau Ngụy-Lỏa nằm chiêm bao thấy ông già ấy tới mà xưng mình đi thao tác đền ơn. Té ra ông già ấy là cha vợ bé ông Ngụy-Thù thì là cha Ngụy-Lỏa. Ngụy-Thù đau nặng trối với Ngụy-Lỏa : Tao chết xuống, mầy sẽ gả con vợ bé tao. Đến khi Ngụy-Thù ngặt mình lại dặn con chôn vợ bé theo. Ngụy-Thù chết rồi, Ngụy-Lỏa lấy lời dặn sau làm lời tá hỏa, bèn gả người vợ bé lấy chồng. Ông già ấy cảm vì Ngụy-Lỏa biết đều không chôn con mình, mới đền ơn thể ấy. — Có một con chim huình tước bị bò cắt đâm té xuống đất, lại bị kiến thui, may gặp một người có nhơn đem mà về nuôi khỏi chết. Sau con chim ấy cứ bay đi bay về hoài, có một bữa nó tha về ba chiếc vòng ngọc bạch mà đền ơn ; nhờ ba chiếc vòng thì con cháu người có nhơn ấy nối đời làm tới chức Tam-công .Thấy của tối mắt, chỉ nghĩa là quên liêm sĩ. Có một người tới nhà bạn bè bạn, thấy vàng bạn bè bạn để ra nơi ván thì giựt mà chạy, đồng đội bạn thấy vậy liền hô oán, bắt anh ta d em tới quan, quan hỏi sao dám khi bạn bè bạn mà làm tới nước cướp giựt. Anh ta bẩm rằng : khi ấy tôi chỉ thấy vàng mà chẳng thấy người .Thấy phép biết ơn, kẻ có quyền muốn cho người ta biết ơn hay là muốn cho người ta mắc ơn, thì hay là oai phép trước : ấy cũng là cách hách dịch người ta mà ăn tiền .Thấy nghĩa không làm, không có cảm dõng vậy : ngãi là đều đáng làm, như tế hiểm phò nguy vân vân .Thấy lợi quên ngãi, thì là tham lợi trước mắt, mà chẳng nhớ đến sự phải chăng .Tài trí chẳng có, chẳng làm chi nên. Câu trước là câu hứng, chỉ lấy nghĩa câu sau .Thấy kẻ hiền lo cho bằng vậy, thấy kẻ chẳng hiền, mà trong xét lấy mình, chỉ nghĩa là thấy người hiền thì lo bắt chước, thấy kẻ chang hiền thì hỏi mình răn mình .Coi máy thế mà làm, thì là tùy theo việc mà biến thông .Thấy chẳng lấy mà tìm ngàn dặm, nghĩa là thất cơ hội, không biết tính trước .Cờ gặp tay đối địch, chỉ nghĩa là anh hùng gặp anh hùng .Người cha ăn trộm dê, mà con làm chứng ; ấy là lỗi nghĩa tử vị phụ ân. Nghĩa cha con phải giấu cho nhau .Cỡi cọp khó xuống ; nghĩa là thế không dám thôi. Giả như theo giặc không dám bỏ giặc .Chỗ phải hậu lại bạc, chỗ phải bạc lại làm hậu ; dụng đãi không phân minh .Mình muốn nên, mà làm ra cho người ; mình muốn hiển đạt mà hiển đạt cho người ; chỉ nghĩa là làm ra cho người, tức thị là làm ra cho mình .Nghề có chừng ấy. Có một xứ không có lừa, người trong xứ mới đi mua một con đem về để mà coi chơi. Cọp trong xứ ấy thấy con lừa hình tượng to lớn, thì cũng rình trong bụi mà coi, đến khi nghe con lừa kêu lên thì sợ hãi đâm đầu mà chạy. Song chứng cọp hay tọc mạch, mỗi bữa thường tới mà rình, thấy lừa không có tài gì khác, thì dần làn lại gần, sau hết mới khuấy thiệt, con lừa giận lắm bèn đá một cái ; con cọp nhảy trái ra, rồi lại áp vào mà khuấy, con lừa cũng đá một cái nữa. Con cọp nghĩ trong mình rằng : vậy thì nghề nó có bấy nhiêu mà thôi, liền nhảy chờm cắn cổ con lừa mà ních thịt. Chớ cho người ta biết tâm sự mình .Vạy nhà bếp dời củi không ơn nghĩa, cháy đầu phỏng trán làm khách trên ; ơn dự trữ cho khỏi lửa thì bạc, công chữa lửa thì hậu .Độ lượng lớn, thì nhiều người tùng phục .Mình lại khen mình, bào chuốt cho mình .Không người dạy biểu chỉ vẽ, thì chẳng làm ra việc, ấy l à có học mới có hành .Chỉ nghĩa là túng phải dùng đỡ .Không ai dám chắc mình rằng bình yên vô sự .Ai ai cũng muốn rảnh mình, vốn cũng biết tội ăn cướp là xấu .Thông minh, dại khờ đều là bẩm tánh tự nhiên, nhưng vậy có học cũng đũ mà phá ngu. Học khả dĩ biến tánh chất .Cũng như nói khôn thì nhờ, dại thì chịu .Chỉ biết so đo, nói vặt ở trong nhà .Có ý nói về việc kinh doanh ; ra giữa đô hội, không thua trí người ta, hay là biết giữ lận, cũng chẳng thèm lận thời mới thiệt là khôn ngoan .Phải giữ mực thiệc là hơn .Các hữu sở trường, kẻ không thế nầy, người khéo thế khác .Trẻ chưa trải việc, già lại mỏn hơi .Có câu kết rằng : Đừng có oan ương cho người ta ghét .Khỏi việc thì lấy làm may ; câu nầy có nghĩa tục .Có tiền dẫu ở trong hang cũng có bạn hữu .Nghĩa là không có của sẵn mà cho kẻ làm biếng .Đờn bà Annam lấy chồng khách sung sướng, dẫu nó nghèo nó cũng câng, khỏi làm công chuyện .Nghĩa là dễ ngươi thì phải mắc. Sĩ ấy là học trò nhiều trí thuật. Lấy tích xưa có nhiều học giả hay giả hình giả dạng mà gạt người taNghĩa là nhẹ ừ, ít tin. Hiểu ra hai nghĩa : một nghĩa là ừ chịu lấy đặng thì chẳng đáng tin, một nghĩa là ừ dể là ít tin, hay là chẳng mấy khi thiệt. Ư dễ, tục hay gọi là ừ bấc tử .Khi thương khi ghét không chừng .Đến khi thất thế, thì dẫu là vật nhỏ hèn cũng hại mình đặng, ấy là giao long ly thủy thất phu khả chế .Có câu rằng : Xảo giả đa lao, chuyết yên nhàm, nghĩa là khéo lắm thì mệt, mà vụng lắm lại không biết chuyện chi mà làm cũng tệ .Lòng dạ như khe rãnh, chỉ nghĩa là tham lam không chừng .Mở sách ra thì thấy có ích. Sách nào cũng có đều khuyên răn dạy bảo, làm ích cho mình được .Bạn hữu đầu miệng, chỉ nghĩa là không thiệt lòng, không phải là bạn tâm phúc .Mở cửa rước kẻ trộm, chỉ nghĩa là rước kẻ dữ vào nhà mà làm hại cho mình .Mở miệng dường phá đá, chỉ nghĩa là lời nói cho chắc như đinh .Ăn ở khắc bạc mà tạo ra sự sự nghiệp nhà, thì lẽ Trời chẳng cho hưởng đặng lâu .Ấy là mình ốc chẳng rửa. Biết chê kẻ khách mà chẳng nghĩ thân phận mình .Chỉ vẽ quấy có người ch chiu, cứ việc ta làm .Thế là quyền thế hay là thế nương dựa ; hễ thất thế thì phải ức lý ; nghĩa là không thân đặng lẽ ngay. — Khó nhịn lời, mồ côi nhịn lẽ, ấy là lý chưa ổn thế .Lễ chế phải thuận theo lòng người .

Kính già ta mà kính đến già nười, thương trẻ ta mà thương đến trẻ người. Nghĩa là phải tôn kính mọi kẻ già, thương yêu khắp con trẻ.

Già đến, tài hết ; con người đến tuổi già thì hay lụt trí khôn. Có câu rằng : trẻ khôn qua, già lú lại .Già chẳng chết, già thành giặc, ấy là lời nói chơi kẻ già mà còn có máu dê ; lại rằng : già thành yêu .Trai già sanh hột châu ; hiểu về vợ chồng già mà còn sanh con. Có một thứ cây người ta hay trồng vô chậu để mà chơi, lá lớn hơn lá lan mà tía, cũng gọi là lão bạn, già mới trổ bông. Có lời chúc rằng : Cây khổ nở lộc, bạn già có con .Có của thì dùng, không lẽ làm tôi của ; lại thà mất của chẳng thà thiệt mình hay là để cho mình phải bị lụy. Người làm tôi giữ của, chữ gọi là thủ tiền lổ .Ấy là tật làm biếng, chữ gọi là tị trọng tựu khinh .Có việc dùng hoài, không bỏ ; cứ việc đày xắt mãi .Lòng dạ, nết hạnh như muông như lang, chẳng còn biết liêm sĩ, tu ố, chỉ nói về đứa dâm đắm .Hay giỏi bất quá tại xứ mình. Có câu rằng : lựa là vàng chín vàng mười, vàng tới đất người, vàng cũng ra thau .Làm ruộng, đến khi cày cấy việc làm nhiều ; để tằm, đến lúc tằm ăn lên, đều phải nong nả, làm không lập thở, ăn chẳng kịp nhai ; nằm ấy là nằm theo dọc ruộng ; đứng ấy là đứng giữa đám dâu .Ăn ở cho xứng sự thể mình thì chẳng dễ đâu .Chỉ nói về sự lánh tội, làm phước mà chẳng lánh tội, thì chẳng đặng phước gì. Cũng hiểu nghĩa là làm phước mà phải bị lụy thì chẳng bằng đừng làm, vì sợ làm ơn mà mắc oán .Nhập lại thì nhiều, phân ra thì ít, sự thế phải như vậy, chỉ nói về gia tài .Gà phải dùng mà thao tác phù thủy, nên hư, chủ phải chịu, chẳng có lẽ rằng bắt đền .Gặp được một việc thì thêm một đều hiểu biết .Làm lớn phải chịu việc lớn .Có chữ rằng : Tù mu ư vị vỏ, lự cập họa tiên. Ràng rịt lúc chưa mưa, lo trước khi chưa có họa. Chớ chờ khi khát mà đào giếng .Nhà cả thể khó làm dâu ; nhà nhiều con khó làm rể, mà làm đặng trọn tiếng, mới là hay .Con chó chạy dọc đàng thì hay đái hai bên đàng, đi một chặng đái ra một chút ít, đến khi về thì đánh hơi theo dấu đái mà về không sai ; cho nên người ta nói con chó có tài nhớ đàng ; còn con trâu thì hay nhớ chỗ ở, hai con đều sáng hơi, cọp ở xa chừng một dặm nó cũng biết : con ngựa già cũng thuộc đàng. Vua Tề-hoàng đánh giặc phương xa lạc đàng, ông Quản-trọng biểu thả con ngựa già đi trước mà đem đàng .Hiểu nghĩa là con cháu phải tìm về cha mẹ .Toan việc ở nơi người, nên việc ở nơi trời. Thiên ý nhơn sự tương vi thỉ chung. Nghĩa là ý Trời, việc người hằng trái cùng nhau .Nghĩa là mưu trí khôn quỉ. Người đời xưa chất phát, thiệt thà ; quỉ quyệt thì là học trò với con đĩ .Mưu là chước khôn khéo trong một thuở, trí dày là trí vững chắc .Đắt cho người thì là đắt cho mình ; đắt là làm hàng đắt, giá đắt .Nghĩa là tội về người làm lớn chịu .Thanh vắng một mình, muốn làm sự gì đặng sự ấy .Mua tề tỉnh mà bán hấp tấp vội vàng hay là bán lấy đặng. Thường nói về sự buốn bán trong lúc giặc giả .Ấy là mua khống ngữ, ước đạt. Có câu rằng : Án đồ sách ký, nghĩa là coi theo đồ hình mà tìm ngựa, thì cũng là việc ước đạt, không chắc .Có nghĩa là kinh doanh nhỏ, lại có nghĩa là nghe hớt họng, nói tắt ngang, hay là học chuyện không gốc .Ấy là phép thuận mua thuận bán ; mua có phép trả từ giá thấp, trả tiền có thói thêm đồ mua hay là trả sụt .Kẻ mua không biết sản phẩm & hàng hóa cho tường tất .Tội ấy là nợ ; tội làm chừng nào, tội trả chừng ấy. Người ta cũng hay nói rằng : Có vay có trả .Kẻ mua nhiều hơn kẻ bán, chẳng lo chi đến sự bán ế .Vì một người xấy lây tới nhiều người, chẳng khác một con sâu làm rầu nồi canh, nghĩa là phải bỏ nồi canh .Để nguyên thì nhiều, chia ra thì ít .Lễ vật nhỏ mọn cũng tạo ra sự vợ chồng .Người kín kẽ thì ít, người trống trải thì nhiều mà lại bằng mười .Ơn giúp nhau trong khi túng ngặt, phải kể là ơn trọng .Gói là gói bánh hay gói đồ cho. Một sự có lòng, lui tới cùng nhau thì quí hơn là đem lễ vật .Thấy một lần thì đủ tin ; ấy là cách bắt mẹo .Cố chấp việc không đáng, mà bỏ việc lớn .Xét công đi đứng, gần mắt cũng bằng xa rẻ .Một sự nhịn nhục, làm thinh, thì cũng bằng nhiều lời lành .Ấy là một phép xem thiên văn, ở đất nầy .Nói ra thì ngại vì thương danh hại nghĩa .Chú như cha, dì như mẹ .Không nên tiếc của hơn mạng sống .Không xử mình trước .Nói lớn lối mà nhát .Hư có chỗ, quấy có người .Thèm muốn quá. Thấy sắc mà ham cũng là mèo thấy mỡ .Mình lại khen mình .Thói xưa hay bắt vạ bằng trâu thiệt, heo thiệt hay là lấy giá trâu heo mà định tội : một con trâu trị giá năm quan, một con heo trị giá ba quan. Hễ đánh nhau tới chảy máu thì là vạ trâu .Con cái là khí huyết cũng là thân thể cha mẹ phân ra, tự nhiên phải yêu dấu ; có ai động phạm, tự nhiên phải đau lòng .Người mù cỡi ngựa mù, đêm hôm đến ao sâu. Ấy là chuyện nói cho người ta phải kinh sợ .Nói về việc điều canh, làm bánh trái, sẵn đồ nhuân nhụy, sẵn đồ gia vị, dầu là vụng, cũng tạo ra sự món ăn .Có câu rằng : Miếng ăn là miếng tồi tàn, mất đi một miếng, lộn gan lên đầu. Lấy miếng ăn làm trọng, tranh nhau từ miếng ăn .Bắt thằng giáp không đặng, vơ thằng ất, ấy là làm chuyện bắt quờ .Ấy là phòng cho khỏi chếch mích cả hai đàng. Giả như mình không cho mượn, thì mất lòng người mượn, như cho mà có đều trắc trở thì lại ngặt cho mình .Dùng trí thuật cùng tạo ra sự việc nặng .Có câu rằng : Giáo phụ sơ lai, giáo tử anh hài. Dạy răn con cháu phải cho kịp thì, để nó lớn lên cùng quen thân quen thói thì rất nên khó dạy .Mạng lý có thuở, rốt lại phải có ; mạng lý không thuở có, chớ khá gượng gạo kiếm tìm, nghĩa là phải an phận mạng. Quân tử tùy ngộ như an .Mạng sống dân rất trọng, hay là không gì trọng hơn mạng sống người ta ; Có động đến thì chẳng khỏi tội vạ .Kẽ kiêu ngạo hay háo thắng thì chẳng khỏi thương danh hại nghĩa hoặc làm hại cho mình, có một kẻ khiêm nhượng biết xử đời, an bổn phận, khỏi sợ hãi sự gì .Mua bán thuận lòng người ; hễ đành mua đành bán, thì lấy làm chắc, cũng không có đều ép uổng nhau .Chẳng gì bày ra hơn việc kín ; chẳng gì tỏ hơn đều nhiệm. Dẫu là chuyện ẩn vi cũng có kẻ biết, chớ nói rằng không có ai hay .Mắng người là dạy người, người ta lầm lỗi mà mình mắng nhiếc, thì là dạy khôn cho người ta ; té ra người ta đặng ích, mà mình chịu tổn, một là hao hơi hai là tổn đức, lại làm cho quân địch biết tâm thuật mình .Chứa người làm hại cho mình ; nuôi người dòm hành chuyện nhà .Ấy là câu đầu bài cha mẹ đàng gái hay nói mà đòi của cưới đàng trai .Lời khôn ngoan không lọt vào tai ; không biết nghe đều phải .Để việc thối hối mới lo .khi giận cũng có khi hiền .Trợt lớt, không đem vào tai, không nghe lời phải .Phép buộc đâu đâu cũng buộc. Cũng hiểu là việc tràn đồng .Gái theo họ ngoại ; ba đời dứt nghĩa gần, trai thì thế thế bất tuyệt, vì là đồng tông .Ấy là tiếng phân bua, buộc người nói phải chữ lời đã nói. Gia lấy nghĩa là buộc cho, đừng chối cải. Có câu rằng : Nhứt ngôn thuyết quá, tứ mã nan truy ; nghĩa là một lời nói ra, ngựa tứ theo không kịp. Có lỡ lời nói thì phải chịu .Nghĩa là nhát mà hay nói lớn lối .Nồi trong úp vung tròn, nồi méo úp vung méo. Có ý nói về vợ chồng, đôi lứa, mỗi đàng bạc đều xứng nhau .Hay trước là hay giỏi, hay sau là hay liến. Nói ít mà hay, chẳng hơn là nói hoài mà dở .Trong nhà làm xấu, ngoài mình nghe biết. Trong nhà làm xấu thì là xấu tại trong nhà ; ngoài mình nghe biết thì là không giấu đặng chuyện xấu .Ỡ trong nhà là tôi tớ, ra khỏi nhà là công khanh ; ở trong nhà phận phải làm nhỏ, có ra ngoài mới làm mặt tử tế, nghĩa là chẳng nên tranh trưởng hay là làm thể diện trong nhà .Da ở ngoài, thịt ở trong, lấy da làm nồi mà xáo thịt, thì chỉ nghĩa là bà con ruột trở mặt hại nhau, như kiện lộn, chưởi lộn vân vân. Xáo cũng có nghĩa là xáo lộn .Kẻ bảo lãnh thường phải trả thế cho người vay .Tích rằng : Có một đứa chăn trâu ham chơi, thường bữa bỏ trâu nhịn đói, đến khi đuổi trâu về nhà, sợ phải đòn, thì lấy mo mà đắp bụng trâu, ngoài tô đất sét, giả là trâu no. Chủ có hỏi tới thì nó cứ việc nói rằng trâu ăn no. Có một bữa con trâu tức mình liền nói ra tiếng mà rằng : no gì, no trong mo ngoài đất sét !Tục ngữ Tây có câu rằng : giận là điên một hồi .Xưa ngươi Tô Tần, khuyên Hàn-vương là vua nước nhỏ, hiệp binh cùng nước khác, làm minh chủ mà đánh trả nước Tần, chẳng lẽ nam diện sự Tần ; thà làm kê thi chẵng thà làm ngưu tùng, ấy là lời nói Tô-Tần : chính nghĩa chữ thi là làm chủ, con gà trống mạnh hay cầm bầy đi trước, ấy là làm chủ ; tùng là theo sau, con trâu dở thường đi sau ; làm nhỏ mà lớn thì hơn là làm lớn mà ở sau. Chữ thi giống chữ khẩu, chữ tùng giống chữ hậu, người ta mới di dịch lời nói. Như hiểu là thà làm miệng con gà, chẳng thà làm đít con trâu thì không nhằm mục đích nghĩa .Thà làm cọp trên núi, chẳng làm con cá trong trả. Thà làm anh hùng một cõi, chẳng thà chịu phép người ta .Năm tháng dầu nhiều, chẳng qua một vốn một lời. Phép cho vay không đặng ăn lời quá vốn .Thương quá thì không tỏ, tham lam quá hoa ra không nhàm, như câng con thì không thấy đều lỗi con. v. v .Lữa một đóm hay cháy củi muôn khóm, lời quấy nữa câu, hay tổn đức bình sanh. Một lời nói mà làm ra, một lời nói mà làm hư cùng thất đức .Trong sự vãng lai ơn nghĩa cùng nhau, miễn là cho có, chẳng câu sớm muộn .Hễ có định pháp gì mới, thì sao cũng có đều tinh tệ ; chỉ nói về tơ lại cùng chức việc làng hay bày đều thêm thắt mà ăn chẹt gánh. Ấy là nghĩa câu lịnh ít lạc nhiều .Một ngày là thầy, Hễ có chịu người dạy dỗ, thì phải biết ơn cùng tôn kính người, chẳng luận là dạy lâu mau ; vì vậy một ngày cũng là đạo thầy trò .Một ngày ở tù, ngàn thu ở ngoài ; ấy là nói về sự ở tù khốn khổ, độ một ngày dài dặc cũng bằng ngàn năm .Một ngày chẳng tưởng sự lành, những sự dữ đều tự nhiên dấy. Con người mắc khí bẩm sở câu, vật dục sở tế, nếu chẳng giữ căn bổn làm lành, thì hóa ra xấu xa, vô sở bất chí. Có câu rằng : tùng thiện như đăng, tùng ác như băng, nghĩa là cứ việc làm lành thì là đi lên, cứ việc làm dữ thì chẳng khác chi là sập xuống .Một ngày chẳng thấy, ba tháng dường nào ! gặp nhịp không nên bỏ ; ấy là thời cơ khả thất .Một người chống muôn người. Thế chẳng chống nổi, thì là quả bất địch chúng ; bằng chống nổi thì là sự khác thường .Mặt trời mặt trăng tuy sáng cũng khôn soi ở dưới chậu úp ; Dẫu là trí mưu trí cũng còn có chỗ khuất lấp .Một lời nói có lẽ rằng dấy nước, một lời có lẽ rằng làm mất nước. Trong một lời nói, có đều lợi hại rất lớn, chẳng khá nhẹ buông lời nói. Sở dĩ phải Tam tư nhi hậu ngôn .Một nghề rong, một thân vinh hiển. Một nghề ròng một nghề, thì sẽ thành thân cùng đặng vinh hiển một đời. Người ta nói đa hư bất như thiểu thiệt, nhiều nghề thì lại chàng ràng không tinh .Ngày đã xế chiều, đàng đi cùng tột. Hiểu là cảnh già, cảnh muộn, không còn đua tranh chuyện đời. Tany du vãn cảnh .Voi một ngà thì là voi dữ ; người một mắt, sách tướng cũng cho là người độc dữ .Có câu khác rằng : Hào ly chi sai. thiên lý chi mậu. Sai một mảy lông mà lỗi ngàn dặm .Nghĩa là cứ thứ mà nhắc lần .Làm một việc mà lợi hai thế, chỉ nghĩa là được việc nhiều .Một chứng không thiệt, hai chứng chắc. Phép dựng chứng lấy hai người làm chắc. Vô chứng bất thành tụng .Trong sự chơi ác thì lấy hai đều ấy làm hơn .Một là đừng làm, hai là đừng thôi, nghĩa là lỡ việc phải làm luôn .Một uống một ăn đều là việc tiền định. Trong sách sấm truyền có câu rằng : Một sợi tóc rụng xuống chẳng phải hư không. Lại có câu rằng : Nhứt sanh đô thị mạng an bài .Nhượng một bước thì trời rông, đất thông. Nếu mình biết khiêm nhượng, không giành nước trước, hoặc chịu sút người ta một bước, thì sẽ đặng an vui trong lòng, mà không thấy sự gì chật hẹp .Thế yếu mà cầu hòa. Bất đắc dĩ mà hòa đở ; hoặc tùng thế phải làm hòa .Thịt treo miệng hùm. Thế phải hiểm nghèo cùng phải hư mất .Mi làm, đáng về mi chịu ; chỉ nghĩa là đáng tội .Dường nước càng sâu, dường lửa càng nóng. Hiểu nghĩa là gây việc thêm, làm cho người ta giận ghét thêm hoặc làm dữ hơn nữa ; ấy là trợ Kiệt vì ngược. nghĩa là giúp vua Kiêt làm dữ .Mềm yếu hơn cứng mạnh ; cho nên vì thế thiệt nhu thường tồn, xỉ can tắc chiết ; nghĩa là lưỡi mềm hằng còn, răng cứng thì gãy .Người không tính xa, ắt có lúng túng gần. Làm người biết lo xa, thì khỏi sợ nước tới trôn mới nhảy .Người không chỉ tín thì không đứng đợt hay là không nên người .Con người không có trọn cả mười. Ai ai cũng có tì vít, quá thất. Có câu rằng : Nhơn phi Nghiêu, Thuấn, yên năng mỗi sự tận thiện .Người thác vì của, chim thác vì ăn. Người tham của, chim tham ăn, đều quên sợ chết .Nhơn vật đồng như nhau. Vật cũng đồng tri giác, lấy theo tánh tình mà luận, nó cũng hồ mị, đen bạc chẳng khác chi người .Người thác để tiếng, hùm chết để da. Tốt để tiếng tốt, xấu để tiếng xấu. Trước có câu nôm rằng : Hùm chết để da, người ta chết đễ tiếng ; cũng đồng một nghĩa .Tình người coi ấm lạnh, trên mặt dõi thấp cao. Lại có câu rằng : Nhơn tình lãnh noãn, thế thới viêm lương ; trách lòng người đen bạc mị thường, thấy ai quiền thế thì tâng trọng, thấy ai suy vi thì tệ bạc .Người ta sanh ra đều có thác, cũng như ngày đêm tự nhiên phải có, nghĩa là có ngày thì phải có đêm .Người ta sanh ra, đặng toại chí thì là quí. Ỡ đời quí cho đặng thanh nhàng, sung sướng .Người ta sống bảy mươi tuổi thì là đều lâu nay ít có. Vậy thì chết bảy mươi đã không nên tiếc, mà sống chưa đặng bảy mươi cũng chẳng nên than .Nhờ người tạo ra sự việc, ấy là lời chê kẻ dở tài, chỉ đợi có người dìu dắc .Thường hiểu biến ấy là sanh thế, còn phản ấy thì là trở trái, như cứng lắm thì gãy, lại như chó túng thì cắn, ngựa túng thì đá, chim túng thì mổ, người túng thì nói dối, làm hung ; tuy nhiên chính nghĩa chữ phản là phản hườn bổn tánh, như như nhơn chi tương tử kì mngôn giã thiện, vân vân .Người ta có đều ngặt là không biết dường sức mình, ấy là bịnh chung trong thiên hạ .Con người gần chết thì lời nói nghe ra hiền lành ; con chim gần chết thì tiếng kêu nó bi thương .Mỗi người đều có chí riêng, như chí làm quan, làm giàu, vânvân .Kẻ làm cha mẹ chẳng biết thửa lỗi con ; kẻ làm ruộng chẳng biết lúa mình vượt tược. Ấy là nịch ái bất minh, tham đắc vô yểm .Con người chẳng biết việc lâu nay, cũng như con trâu con ngựa bận áo. Con người ta không biết học thì khác trâu ngựa có một sự có quần có áo .Thừa thế mà làm hay là nhơn việc nọ mà đẩy đưa việc khác .Nhiều lúa thì mất công xay ; đa mang nhiều việc thì nhọc lòng lo .Chàng ràng không có người chủ việc .Đông người thì làm đặng việc .Mầy là mầy, ta là ta. Nghĩa là ai có phần nầy, không can tới nhau .Con cháu nghỉ có phước con cháu. Có phước thì ắt là phải có phần, chẳng khá bôn chôn, lo một sự làm giàu cho con cháu .Mầy ta không không can cập, nghĩa là hai bên không có ăn thua .Việc nhẹ bằng lông mà vụng toan thì hóa ra nặng như thái sơn, mà cất không nổi ; dẫu việc nặng bằng chì, mà biết thế lo thì trở nên nhẹ như hồng mao và quăng ném như chơi. Việc dễ hóa khó, cũng như cái lòng nhẹ, không có thế quăng .Nghĩa là có tài, hay là đang lúc bay nhảy .Vào sông theo khúc, vào nhà theo tục. — Tới dâu phải chìu theo thói phép đó .Nhịn khí bất bình một thuở, khỏi thấp thỏm trăm ngày ; cho nên người ta nói một câu nhịn bằng chín câu lành. lại rằng : Thối nhứt bộ tự nhiên khoan .Ỡ không là đều chẳng lành. Hễ ở nhưng thì hay làm quấy cũng như ăn no sanh sự .Thường nhà giàu có động, sự gì một chút ít, thì sự thể lo ngại nhộn nhàng cũng bằng việc trọng đại .Hiểm chẳng vào, loạn chẳng ở. Nghĩa là phải lánh nơi nguy khốn .Cũng là câu hát. Chẳng ai lột da sống đời .Chiếu ứng với câu của vắn mặt dài, hay là của ăn hay hết người còn thấy nhau .Của xây vần, có thơ rằng : Nhứt đái thanh sơn kiểng sắc u, tiền nhơn điền thổ hậu nhơn thu, hậu nhơn thâu đắc mặc hoan hỉ, cánh hữu thu nhơn tại hậu đầuHiểu nghĩa là ngày giờ chóng kíp như tên bay như thỏ chạy. Nguyên câu chữ là : Bạch cu quá khích .Thường hiểu về lời nói. Chỉ nghĩa là không đem lời nói vào tai, hay là tâm bất tại, chẳng nhớ lời dặn bảo hoặc nghe rồi lại quên .Cá nước một đoàn. Nghĩa là sum hiệp, đồng hội hiệp đi dạo thì là Hồ, Việt nhứt gia : Đời Đàng vua Thái tông bắt cả người Hồ người Việt ; người Hồ thì múa, người Việt thì làm thơ, làm ra cuộc đi dạo .Con mắt cá lộn với hột châu. — Nghĩa là chẳng phân biệt chơn giã, Con mắt là ngọc thì phải phân tốt xấu .Dịu ngọt, khôn khéo lời nói thì người ta phải mắc .Nói ít biết nhiều. Chẳng phải nhiều lời nói .Nói ắt có trúng. Một lời nói ra, thì biết là quân tử, tiểu nhơn ; do đó lời nói phải cho nhằm mục đích, hay là phải trung chánh .Một ngọn rau nhỏ mọn, một tấc đất hẹp hòi, hễ ăn đặng, ở đặng, thì chẳng nên quên ơn kẻ làm chủ. Nói về ơn vua nghĩa chúa .Lời nói có cánh bay dài. Có câu rằng : Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn ba ngày đàng .Đá, ngọc đều thiêu. Hiểu nghĩa là : lửa giặc chẳng phân biệt người ngay gian, tốt xấu. Như người tốt ở lộn cùng kẻ xấu, đến lúc hổn độn, đều phải hại chung .Hiểu là người tốt có tì, tuy nhiên tì ấy cũng chẳng làm cho mất tốt .Có phải là vật quí thì chẳng phải bán này. ( thường nói về gái nết hạnh ) .Ngọc chẳng giồi chẳng nên giống, người chẳng học chẳng biết đạo lý. Ngọc vốn là loài đá, trơ trơ thô tục như đá, nếu chẳng dùng tay thợ trau giồi thì chẳng ra giống ngọc .Nghi người chớ dùng, dùng rời chớ nghi. Trong sự chọn người, trước phải cẩn trọng ; đến khi dùng người thì phải thật lòng ; vì sự người ta nghi mình thì quá hơn sự mình nghi người ta .Nghĩa là học trò chống với thầy hay là phản với thầy .Nghề nghiệp khiến xui. Người ta hay nói : Nghề nào quen nghề ấy .Nhơn nghĩa dứt, bà con xa nhau, là vì một sự tài lộc .Còn có thế lập lại, hay là mất cái nọ còn sắm đặng cai khác. Thường hiểu về tiền tài, của cải .Nắng như lửa mưa như thêm dầu, thì là mưa ít nắng nhiều, làm cho nồng nàn hơn nữa .Nghĩa gần là : giẻ tầm thường thì phải năng thay, mà năng thay thì năng bận đồ mới ; giẻ dày chậm may thì phải cũ càng. Nghĩa xa là : May mắn nhỏ mà năng thì hơn như mong muốn lớn mà thưa. Làm đặng ít mà năng thì hơn nhiều mà hiếm có chăng ?Hay nói, chẳng hay làm, thì là nói phách, hay là nói pháo .Khó đặng anh khó đặng em : đồng đội ít có .Ấy là đều tự nhiên theo bộ vận trai mạnh gái mềm ; làm trai mà yếu ăn, thì không khỏi bịnh ,Trai gái trao chịu chẳng gần, ấy là lời thánh hiền phòng vi đỗ tịm, muốn cho trai gái xa đàng sắc dục ; vì lửa gần rơm thì chẳng lẽ khỏi cháy .Trai gái chẳng ngồi chung chạ. Lễ dạy trai gái phải phân biệt ; cũng phải tị hiềm nghi .Trai tới phòng gái, thì trai phải chết ; gái tới phòng trai, thì là gái dâm. Trai phải chết vì mắc luật cường gian, thích khách ; gái tiếc hạnh thì chẳng lìa quê thác .Ỡ nhà đất người, không khỏi đều thiệt hại cho người .Ấy là thế vở lở, dây dức. Chọc người độc dữ thì là chọc ong vò vẻ. Người xấu nết hay giận, nói lành sanh dữ, lằm bằm nói không ra đều thì gọi là nết bọ hung .Thường năm tới tháng mười, thì có mưa lụt làm hư hại ruộng nương cây trái. Ông Trời muốn làm hiền, làm dữ là tại bà Đất, cho nên vì thế mới có nước lụt dưng lên. Cũng là tiếng nói chơi .Vợ chồng đống ý làm quấy : ông mê nữ sắc, bà lại ngoại tình .Phép đong giạ, cứ khoả sét hay là bằng mặt giạ thì vừa. nghĩa là cứ mực thiệt. Ống tre ấy là ống gạt .Ôn cũ mà biết mới. Cũ mà ôn lại, học lại, thì hóa mới, cùng sanh trí mới .Nhà như treo khánh. Gia đồ bích lập ; gia vô đãm thạch ; gia vô trường vật ; tứ b t c h tiếu nhiên, đều có nghĩa là nghéo lắm .Ngất ngơ, không thật tính ; xác còn hồn mất, phải mượn hồn khác. Có thứ ốc hay vào trong xác con ốc chết mà ở .Làm oan khiên, mắc oan khiên, cũng như nói dữ có dữ trả .Ghét người hơn mình ; nói nôm thì là, Ghen hiền ghét ngỏ : ; nói chữ thì là đố hiền tật năng .Cây da có thần dựa vào mới linh, thần cây da mới có chỗ dựa. Thế phải tương y tương ỷ cùng nhau .Phước đức xem nơi con cháu. Hễ con cháu làm ăn nông nổi, thì là nhờ phước đức ông bà, cha mẹ để lại cho .Phước đến lòng linh thính, họa đến trí tối tăm. Lúc đỏ thì minh mẫn, hồi đen thì rối trí khôn, tính không nên việc .Phước chẳng tới dập, họa không tới lẽ. Phước khó tìm, họa dễ mắc .Phước chẳng lấy may mà cầu, họa hại không lây lất khỏi. Muốn đặng phước thì phải làm lành, muốn cho kh ổ i họa thì phải lánh dữ .Nước đổ rồi không lấy lại. Việc đã hư rồi, bỏ rồi, không có lẽ rằng lập lại .Uống thuốc chẳng bằng bớt miệng. Vật thực ăn vào hay sanh bịnh ; uống thuốc mà không hay kiêng cữ thì chẳng được ích gì .Uống thuốc trăm hoàn, chẳng bằng nằm một mình. Có câu rằng : Thượng sĩ dị sàng, trung sĩ dị bị, ấy là một phép dưỡng sinh .Chồng chết tùng con ; ấy là một phép trong tam tùng đã có nói trước .Đờn bà khó sửa dạy. Trí đờn bà chật hẹp, gặp việc hay câu chấp, không biết biến thông .Cha con chẳng chung chiếu hay là chỗ ngồi, ấy là lễ biệt tôn ti .Nợ cha con trả ; con ăn gia tài cha, thì phải trả nợ thế cho cha .Cha còn coi chi ý con, cha mất xem tánh hạnh con ; ba năm không cải sự gì trong đạo cha, khá rằng thảo vậy. Nói về sự cha con không chiến sỹ, cha còn, con không đặng tự chuyên, coi chí con cũng đã biết tốt xấu ; cha mất, con được làm chủ, xem tánh hạnh thì biết nên hư. Việc cha có đều đánh cải mà không nỡ cải, thì là vì sợ tỏ đều lỗi cha, cũng gọi rằng hiếu. Số ba năm là lấy theo số để tang cho cha mẹ ; hễ con sanh ra ba năm mới khỏi lòng cha mẹ, vì vậy để tang cũng phải giữ cho đủ ba năm .Giàu sang sanh ra lễ nghĩa ; vốn là người thô tục, mà đến lúc có tiền có bạc, lại hóa ra lễ nghi tử tế, ấy là tại tiền tài sửa sắc cùng sử nên cho. Có câu rằng : Bần cùng sanh đạo tặc, phú quí hữu lễ nghi .Giàu sang nhiều người tựu hội, nghèo cực kẻ thân thích lìa. Trách thói xấu, cứ nhìn tài lộc làm bà con .Giàu sang đều có phận định trước .Giàu sang chẳng về quê cũ, như mặc áo gấm mà đi đêm ; nghĩa là không ai thấy giàu sang .Vợ chồng hòa thuận, thì nhà đạo nên. Đạo vợ chồng quí cho thượng hòa hạ mục, vậy sau mới làm ăn nông nổi .Cha nhơn từ, con hiếu thảo, ấy là được cha được con .Chồng mất về vợ. HIểu về gia tài : vợ được nhờ theo phận chồng .Cha mẹ còn chẳng khá chơi xa. Đạo làm con phải thần tỉnh mộ khan, thừa hoan tất hạ ; lại có câu rằng : Du tất hữu phương, nghĩa là đi phải có chỗ .Ai ai đều muốn giàu sang, ai ai cũng sợ nghèo khó ; mà ngặt muốn cũng khó được, sợ cũng không khỏi .Chan bán con tranh ; ấy là nghĩa thừa trong nhà mới ra bên ngoài .Chứng phong bại, bịnh lao tổn, tật đui, tật phung, là bốn chứng bịnh khó làm thuốc. Thường gọi là tật binh Trời cho, hay là tật thiên tứ .Chẳng phải lễ chớ đá động, chẳng phải lễ chớ nghe ; chẳng phải lễ chớ xem, chớ nói. Cả thị, thính, ngôn, động, phải cẩn trọng, ấy là chánh nết na lễ phép. Có câu rằng : Nhơn di hữu lễ, thứ khả miễn tướng thứ chi thích. Chỉ nghĩa là con người phải có phép mới khỏi chê rằng xem con chuột cũng biết phép. Con chuột ở tronghang muốn chun ra, thường cung hai chơn trước .Phép chẳng thêm nơi người quân tử ; lễ chẳng chấp nơi đứa tiểu nhơn. Phép tắc ở nơi quân tử, vì vậy không lẽ bắt thiếu ; đứa tiểu nhơn không biết lễ nghĩa, cho nên vì thế không lẽ bắt đủ .Ai ai cũng muốn cho rỡ ràng .Trở tìm nơi mình. Hễ có sự gì lầm lỗi hoặc có sự gì trái ý, thì phải trách mình, hỏi mình. Người quân tử bắn không trúng bia thì phải trách mình, hoặc bỡi mình bọc bắn chưa giỏi .Hễ chơi thì vô ích ; ấy là lời Hạng-thác nói với đức Khổng-tử. Có nhiều game show như cờ bạc lại làm hại to .Phải lễ phải phép, xứng cả hai bên ; thường nói về lễ cưới hỏi hoặc về sự chia chác phân minh .

Q

Nước lấy dân làm gốc, có dân mới có nước. hễ bản cố ban ninh. nghĩa là gốc bền nước mới yên. Còn một vế nữa là dân dĩ thực vi thiên .Vật quí tìm người quí, của đời là của xây vần, bao nhiêu quí vật thì tầm quí nhơn. Quí nhơn thường hiểu là người giàu sang .Chính nghĩa nói về binh lính, dùng ròng không dùng đông. Người ta hay lấy nghĩa rộng là quí cho tốt chẳng luận nhiều .Quỉ khóc, thần rầu. Ấy là tiếng khen văn chương hay tuyệt phẩm. Có câu rằng : Quỉ giận thần hờn, thì là chê việc gian ác thái quá .Ở đâu quen đó ; làm đâu phải thủ lễ .Đã có tin nhau thì dễ việc kinh doanh .Người quân tử xa lánh chốn bếp núc. Ngườì quân tử lo việc lớn chẳng quản việc nhỏ. Nghĩa thường là người tử tế không nên nói miếng ăn .Người quân t ư lo vì đạo, chẳng lo vì nghèo. Cũng có một ý theo câu trước .Người quân tử ăn không cầu no, ở không cầu yên. Người có lòng đạo thì ố y ố thức, không cầu no đủ sung sướng, cũng chẳng vụ chỗ ở, miễn là tế thới hành đạo hay là giúp đời dạy đào được thì lấy làm đắc ý ; cũng chẳng rảnh rang mà lo tới việc ở ăn .Người quân tử hay làm nên cho người ta. Không có bụng đố hiền tật năng mà làm hư cùng trợ ác cho ai ; do đó bất thành nhơn chi ác .Người khôn không đợi nặng lời, một tiếng khinh bạc nhẹ nhẹ cũng đủ xấu hổ .Người quân tử ở ngoài nội, đứa tiểu nhơn ở trong triều. Thân phận đổi dời .Về việc có lý, người quân t ư có lẽ rằng phải lầm. Xưa có người cho thầy Tử-sản m ô t con cá, thầy biểu tên giữ hồ đem ra hồ mà thả. Tên giữ hồ đem con cá ra làm thịt mà ăn, rồi thưa lại với thầy rằng. Khi tôi mới thả con cá xuống hồ, coi ý nó khờ khờ, rồi đó nó quậy quậy, thoát chúc nó lặn đi mất. Thầy Tử-sản nghe nói thì mầng cho con cá mà rằng : Đắc kì sở tai ! nghĩa là cá gặp nước gặp chỗ, sự thế nó phải làm vậy .Ngư ớ i quân tử lấy chí khí hẹn nhau. Đồng một chí ý, chẳng luận xa gần, sau trước, nghĩ việc đều giống nhau .Ngư ớ i quân tử lấy chí khí hẹn nhau. Đồng một chí ý, chẳng luận xa gần, sau trước, nghĩ việc đều giống nhau .Người quân tử bền nghèo cực, đứa tiểu nhơn nghèo khó thì hay gian tham, làm quất. Người tốt thì an phận nghèo, đứa xấu lâm nghèo thì sanh đều trộm cướp .Người quân tử chẳng ăn lời nói. Có câu rằng : quân tử nhứt ngôn, nghĩa là làm người phải chủ tín trong một lời nói, không đặng nói hai lời, hay là nói đi nói lại .Bầy kiến bu thịt tanh. Thịt dê tanh kiến hay bu. Ví người thấy lợi đua nhau mà tới, người ta hay nói bu đen như kiến .Nói về kẻ mắc tội, đặng ơn tha, mà nhiều khi phải bỏ thây trong ngụcQuan muốn đặng việc quan thì hay dùng chước khôn khéo, dân muốn tránh trút cho khỏi việc quan thì hay kiếm đều co cượng. Thì thế hay là thì vụ cũng gần một nghĩa .Phép quan không vị người thân trong gia đình. Phép công thẳng không có tây vị .Kẻ thất thế ghét người đặng thế, cũng là ố nhơn thắng kỉ .Lễ gia quan, lễ hôn phối, phép tống táng, phép tế lễ ; làm bốn phép ấy, ai nấy đều đặng từ tốn không mắc trong lệ cấm .con tu hú tánh làm biếng không hay làm ổ, để con quạ làm ổ sẵn rồi lén tới mà đẽ, con quạ thấy trứng cứ việc ấp, đến khi nở ra thì là con tu hú, bay theo tu hú. Sự thể bảng lảng .Yt hòa không có người thân trong gia đình. Người có tính cang cường, hung đ ữ, thì chẳng ai dám làm đồng đội .Lỗi rồi bèn biết việc trước lầm ; già lại mới biết việc quấy khi còn nhỏ. Đang lúc mê thì chẳng biết nước lỗi hay là mê nhi bất ngộ .It dâm dục thì là giữ mình. Lại có câu rằng : Bảo thâu giả quả dục, cũng về một nghĩa. Hễ mê sa đàng sắc dục, thì phải uổng yểu ; càng gần nữ sắc, ắt hao niềm tin .Đánh trống cữa sấm, nghĩa là không x e t tài lực mình .Ruộng dưa chẳng sửa dép, dưới cội lý chẳng sửa mão. Đi gần đám dưa, đi dưới cội lý, chớ khá dần già, kẻo người ta nghi mình rằng gian .Rượu trà hay làm cho con người loạn tâm tánh, cờ bạc hay làm cho con người nát hại cữa nhà, ấy là tiếng khuyên người đời chớ lấy làm game show .Nguyên một câu có hai vế rằng : tay phân tay bao nỡ, ruột cắt ruột sao đành. Nghĩa tay chơn không lẽ dứt, tình cốt nhục chẳng nõ lìa. Người ta hay nói rằng : bà con chém nhau đàng sống, không chém nhau đàng lưỡi, nếu dứt tình hại nhau thì rằng : tay mặt chặt tay trái .Coi người dâng hơn bà con .Chữ nho như rừng rậm, đạo thánh thẳm sâu như biển, phải gắng học mới nên con người .Nhát nhau mà không làm chi nhau đặng, ấy gọi là dọa hơi dọa hẩm .Đổ rốc ra hết, thường hiểu về lời nói, chỉ nghĩa là nói quá thế hoặc nhiếc mắng không sót đều, hết nước hết cái .Hiểu nghĩa là có nhiều người giúp sức. Bá khước chi trùng tử nhi bất cương. Con trùng trăm chân có chết không phải ngửa nghiêng .Ai nấy biết mua chịu thì mắt, tuy nhiên nhác trả tiền mặt thì lấy hai giá làm bằng nhau .Xấu tốt đều có việc dùng .Nói ra ắt có người nghe, không nên trống trải lời nói. Nguyên có câu chữ rằng : Vật vị Tần vô nhơn ; thuộc viên hữu nhỉ. Câu trước nghĩa là chớ nói nước Tần không người ; câu sau nghĩa là liền vách có tai .Công việc ai nấy làm .Không có, muốn làm cho có, cằn sảy thái quá .Không ai lột da ở đời .Thà cho người ở cho ấm cúng, chẳng thà bỏ đất hoang .Xét nơi mình đến nơi người ; nghĩ mình làm thế nào thì người cũng vậy, chẳng nên ích kỉ hại nhơn .Nghĩa xưa, nghiệm nay. Nghĩa là phải xét nghĩ việc đời cẩn trọng .Việc có trước sau, vật chia gốc ngọn. Ấy là lời làm chứng muôn vật đều có đứng sanh thành. Mộc bổn thủy nguyên cũng vào nghĩa ấy .Việc lâu thấy lòng người. Lòng người tốt xấu lâu ngày mới biết .Việc chẳng quá ba, ấy là hạn cho người ta thử ; qua ba lần biết việc đặng thua thể nào .Việc chẳng đặng đừng. Sự thế phải như vậy .Thừa thế mà hại nhau, cũng nhừ thấy người ta hảm tỉnh mà đầu thạch, nghĩa là sa hầm mà nem đá .Chỗ đặng không đền lại chỗ mất, ấy là tổn hao thì có, cậy nhờ thì không .Kẻ sĩ đắc dụng với kẻ biết mình ; con gái nhã nhặn với kẻ yêu mình. Kẻ có tài không gặp người biết mình cũng vô dụng, gái dầu lịch sự và trang nhã, mắc chồng ghét, thì cũng hết duyên, mà đặt chồng ưa, thì dầu xấu cũng hóa xinh .Nghĩa là so đo, hơn thua thái quá .Ngây điếc câm ngọng nhà giàu sang, trí huệ mưu trí bèn chịu nghèo. Đại để những người có tài ít giàu ; ấy cũng là ý tạo hóa khôn ngoan, phân định công bình, kẽ mất thế này đặng thế khác, kẽ có bề nầy không bề khác .Giết một con mèo, cứu muôn con chuột. Vì dân trừ hại, giết một người mà cứu đặng muôn ngàn người .Sanh con chẳng sanh lòng, sanh trâu không sanh sừng, ấy là sự thiệt, mà cũng là tiếng kẻ làm cha mẹ hay chữa mình về sự lỗi con cháu ; cha mẹ không làm chủ hay là chẳng ngồi trong lòng con cháu, do đó việc nên hư phải trái con cháu lo làm, cha mẹ không biết tới .Sống thuận thác an. Muốn chết lành, ở đời phải làm lành, ấy là thiện sanh phước chung .Sanh việc thì là việc sanh ; an thường thủ pháp thì vô sự .Sống nghề gì chết cũng nghề ấy, tục hiểu là mắc nghiệp báo, giã như kẻ làm nghề bắt rắn, đáo đầu chết về nghiệp rắn cắn .Sống gởi, thác về. Người ta vốn là đất, vì vậy phải trở về đất. Sống ấy là sống gởi, sống tạm, thác ấy là cuộc chung cho mọi người đều phải xuống đất .Đầu giường tiền ehest, kẽ tráng sĩ không còn mặt mũi. Nghĩa là không biết lấy chi làm tính nghĩa với bạn bè .Chim tại lồng, cá tại chậu, đều là cùng túng, con người lâm thế cùng túng mà ở cho bền lòng, mới đáng gọi là quân tử .

  • Tà thần bất cảm chánh.

    Thần tà chẳng cảm hay là chẳng phạm chánh thần. Hễ mình ở chánh trực hay là mạnh mẽ trong mình thì chẳng sợ nhuốm lấy tà khí, hay là tà khí chẳng khuấy mình đặng. Ấy là nguyên khí cố, tắc bá tà bất năng nhập: bịnh ngoại nhơn như phong hàn thử thấp cũng là tà.

  • Tác xá đáo bàn.

    Nghĩa là làm nhà bên đàng. Kẻ qua lại chê khen, nghị luận nhiều thế mà không rồi .
  • Tài gia là cha ăn cướp.

    Tài gia hay khai gian, mất ít xít ra cho nhiều, hay là khai phòng hao, dầu quan có dạy bồi không đủ thì cũng được đa số .
  • Tại gia tùng phụ, xuất giá tùng phu.

    Ở tại nhà tùng cha, gả ra thì tùng chồng. Ấy là đạo tam tùng, phận gái phải giữ .
  • Tái ông thất mã, nan tri họa phước.

    Ông Tái mất ngựa khó biết họa phước. Nghĩa là không biết đâu là họa phước. Tích rằng : ông Tái mất ngựa, người ta tới thăm, ông ấy rằng : đâu biết là không phải họa. Cách ít bữa con ông ấy cỡi con ngựa Phiên mà đi chơi, rủi té xuống gãy tay, người ta cũng đi thăm, ông ấy rằng : đâu biết là không phải phước. Chẳng khỏi bao lâu có việc binh, lệnh truyền phải bắt lính úp bộ, con ông ấy nhờ gãy tay mà khỏi điền lính.

  • Tài tán tắc dân tụ, tài tụ tắc dân tán.

    Của tán ra thì dân nhóm, của nhóm thì dân phải tan. Quan có nhơn, tỉnh hình bạc liểm thì dân sung, quan khắc bạc chinh thâu thái quá thì dân nát .
  • Tâm bất tại.

    Xao lảng không chủ tâm .
  • Tam đa, ngũ phước.

    Đa tử đa phú đa quí, nghĩa là nhiều con, nhiều của, nhiều sang là tam đa ; Thọ, phú, khương ninh, du háo đức, khảo thọ mạng là ngũ phước. Du hào đức, nghĩa là nên bề đức hạnh ; khảo thọ mạng, nghĩa là nên mạng sống lâu, chết phi mạng hay chết tức thì không thành thọ mạng .
  • Tắm khi nào vuốt mặt khi ấy.

    Không nghĩ phải chăng, cũng là phủi ơn .
  • Tam ngu thành hiền.

    Ba người dại cũng làm đặng một người khôn ; trí nhiều người hiệp lại cũng nghĩ đặng điều phải .
  • Tam nhơn đồng hành tất hữu ngã sư diên.

    Ba người đồng đi, ắt có kẻ làm thầy ta vậy. Trong ba người phải có người biết đều làm thầy cho ta đặng. Kể mình nữa là ba .
  • Tam sao thất bổn.

    Sao chép nhiều lần, không khỏi sai trong bổn chánh.

  • Tẩn kê tư thần.

    Gà mái giữ buổi sớm hay là gáy giữ buổi sớm. Hiểu nghĩa là đờn bà làm chủ việc nước nhà .
  • Tận lương vô kế.

    Lương thực hết thì chẳng còn mưu chước, nghĩa là không có tiền tài thì chẳng làm chi đặng .
  • Tận nhơn lực phương tri thiên mạng.

    Hết sức người mới biết mạng trời. Phải rất là người vì là không biết mạng Trời, giả như mình mắc hoạn nạn hiểm nghèo, thì phải rất là lo làm cho khỏi, chẳng nên thôi chí sờn lòng ; chừng nào làm rất là mà đáo đầu không khỏi, thì mới hay là số mạng phải làm vậy .
  • Tân quế mể châu.

    Củi như quế gạo như châu thì là đồ hỏa thực ngang quí, mắc mỏ thái quá .
  • Tận tâm sở sự.

    Làm việc hết lòng hay là thiệt lòng thao tác bổn phận .
  • Tấn thối lưỡng nan.

    Khó đàng lui tới hay là không biết tính thế nào .
  • Tầng dục thân an, tầng dục bịnh.

    Năng tắm mình an, năng dâm bịnh. Tắm là tẩy trừ dơ bẩn, lại làm cho khí độc trong mình rút ra theo nước, do đó mình đặng an ; hễ năng tắm thì nhẹ nhàng trong mình ; năng gần nữ sắc thì niềm tin hao tán, đến đỗi phải uổng yểu chẳng những là bịnh mà thôi .
  • Tầng lai thân giả sơ.

    Năng tới lui lắm, gần hóa ra xa. Có ba đều bất tận ; là bất tận nhơn chi tình ; bất tận nhơn chi tài ; bất tận nhơn chi lực. Lân la lắm thì hóa ra sự nhàm lờn.

  • Tào khan chi thê bât khả hạ đường, bần tiện chi giao mạc khả vong.

    Vợ tấm mẳn chẳng khá bạc đãi ; bạn khó nghèo không khá quên .
  • Tạo vật vô tình.

    Trời sinh muôn vật, chỉ thính ư tự nhiên, có vẻ như không chủ ý .
  • Tập dử tánh thành.

    Tánh bổn thiện mà bỡi tập tương viễn, vì vậy tập tới tánh thành, thì là quen tánh. Tập quen theo thói tục .
  • Tật sau lưng.

    Không ai khỏi tật. Ông bụt tổ treo cho người ta hai cái đãy một cái để trước ngực, một cái để sau sống lưng ; chuyện xấu người khác thì đựng đãy trước, chuyện xấu mình thì đựng đãy sau.

  • Tay bằng miệng, miệng bằng tay.

    Bặt thiệp, miệng nói tay làm .
  • Tay không chơn rồi.

    Gia tài chẳng có ; công việc làm cũng không. Hãy còn bợ ngợ .
  • Tay làm hàm nhai.

    Mình làm mình ăn, không cậy sức ai .
  • Thái quá du bất cập.

    Bổ đồng thì lấy bậc thích trung .
  • Tham bù chẻ gắp.

    Chỉ nghĩa là tham cho nhiều .
  • Tham buổi giỗ lổ buổi cày.

    Muốn đặng chuyện nầy phải mất chuyện khác .
  • Tham đắc vô ỉm.

    Tham lam không nhàm, ấy là xà dục thân tượng, nghĩa là rắn muốn nuốt voi.

  • Thám nang thủ vật.

    Thăm đãy mà lấy vật : giặc dẽ thắng thướng gọi là lấy đồ bỏ đãy. Lại nói dị như phản chưởng, nghĩa là dễ như trở tay.

  • Tham thì thâm dầm thì đen.

    Thâm là thâm tổn, câu sau là câu ví, hễ tham thì không khỏi lầm .
  • Tham vì nết, chẳng hết chi người.

    Quí đức hạnh, không quí người .
  • Tham vui chịu lận,

    Người ta nói rằng : Cờ gian bạc lận ; các người đánh bạc cũng vì ham vui mà mất tiền

  • Thận chung truy viễn.

    Cẩn thận việc sau hết, dõi nhớ việc lâu xa. Hiếu thảo kẻ làm con phải nhớ ơn cha nghĩa mẹ, dẫu cha mẹ đã khuất rồi, cũng phải có lòng tôn kính .
  • Thần xuất quỉ một.

    Thần mọc quỉ lặn, ấy là tiếng khen mưu chước rất khôn ngoan .
  • Thần vong xỉ hàn.

    Môi mất răng lạnh, nói về hai nước giao lân, địa thế tương tiếp như môi với răng, nếu một nước phải mất thì nước kia cũng phải mất theo. Hai nước gần giao hảo gọi là thần xỉ chi quốc, nghĩa là giao không hề bỏ nhau.

  • Thẳng mục tàu đau lòng gỗ.

    Lời thật mất lòng. Cứ phép thẳng mà làm, sao cho khỏi chích mích .
  • Tháng năm chưa nằm đã sáng, tháng mười chưa cười đã tối.

    Mùa hạ ngày dài đêm vắn, mùa đông ngày vắn đêm dài.

  • Tháng năm đi trước, chẳng phải đi ngược đàng sau.

    Ngày tháng tới trước mắt, chớ nói rằng lâu mau .
  • Thành môn thất hỏa, ươn cập trì ngư.

    Chốn thành mòn bị lửa, hại đến cá trong ao, nghĩa là bị hại lây .
  • Thanh xuất vu lam.

    Xanh ra nơi chàm, hiểu nghĩa là học trò nhờ thầy ; mà nếu thanh quá vu lam, thì là xanh quá chàm, hiểu nghĩa là đệ tử hơn thầy.

  • Thấp đuốc tìm giàu, giàu chẳng thấy, cầm gươm chém khó, khó theo sau.

    Muốn mà không đặng, sợ mà không khỏi thì là mạng ; cho nên người quân tử tùy ngộ nhi an. Có câu rằng : Trí giả an bần, đạt nhơn tri mạng.

  • Thập mục sở thị.

    Mười mắt thửa xem. Chỉ nghĩa là minh bạch trước mắt nhiều người .
  • Thất chi đòng ngung, thâu chi tang du.

    Mất chưng phía đông, thâu chưng phía tây ; mất phía nầy đặng phía khác .
  • Thật thà là cha dại.

    Ăn ở hẳn hoi không đều quỉ quái thì là thiệt thà, đáng cho người ta yêu chuộng ; ăn nói quê mùa không biết biến thông thì là quá thiệt thà, có câu rằng : hiền giả quá ngu; cho nên gọi là cha dại.

  • Thập thất chi ấp, tất hữu trung tín.

    Một ấp mười cái nhà ắt có nhà trung tín. Nhiều người lựa ra cũng có người tốt .
  • Thâu đa nạp thiểu.

    Ấy là nghề riêng những thôn trưởng, hễ thâu thuế thì thâu trội để mà nhập kỉ, ấy là nghĩa chẹt gánh .
  • Thầy có của sải có công.

    Kẻ chịu của người ra công, sự thế cũng đồng .
  • Thê hiền phu họa thiểu, tử hiếu phụ tâm khoang.

    Vợ hiền họa chồng ít, con thảo lòng cha thơ thới .
  • Thề mắc thắt dối.

    Thề thốt không nên đều .
  • Thệ tề bất cập.

    Cắn rún chẳng kịp. Nghĩa là ăn năn việc đã rồi .
  • Thi ân bất cầu báo.

    Ra ơn không cầu trả. Nếu cầu trả thì là bán ơn .
  • Thỉ chung như nhứt.

    Trước sau như một ; không chút đổi đời .
  • Thị khả nhẫn, thục bất khả nhẫn.

    Đều ấy nỡ làm được. đều chi chẳng nỡ làm. Tàn nhẫn thới quá.

  • Thì lai phong tống Đằng-vương các, vận khứ lôi hoanh Tiến-phước bia.

    Thì tới gió đưa các ông Đằng-vương, vận đi sấm đành bia người Tiến-phước. Lúc có phước gió cũng thổi đưa, càng thêm sung sướng, lúc vô phước sâm lại đánh dập, dẫu chết cũng không yên. Ấy tốt phước đặng chì đặng chài; còn xấu phước khó chó cắn thêm. thì là làm vậy.

  • Thị tắc hành, phi tắc chỉ.

    Phải thì làm chẳng phải thì thôi. Con người ta phải có quyết đoán, hễ nghi sợ thì làm không đặng việc .
  • Thi vị tố xang.

    Có vì như vì thần đặt ra mà tế. Lời chê kẻ làm quan vô sở sự sự, ngồi không mà ăn lộc .
  • Thiệc nhu thường tồn, xỉ can tắc chiết.

    Lưỡi mềm hằng còn, răn cứng thì gãy. Mềm mỏng thì bền, cứng cỏi thì phải hư. Cho nên nhu thắng can, nhược thắng cường.

  • Thiện ác chi báo, như ảnh tùy hình.

    Trả lành trả dữ như bóng theo hình. Nghĩa là báo ứng bấy giờ .
  • Thiên bất dung gian đảng.

    Trời chẳng dung kẻ giang đảng ; hễ làm dữ phải gặp dữ .
  • Thiên đàng tô tắc dỉ, hữu tắc quân tử đăng. địa ngục vô tắc dỉ, hữu tắc tiểu nhơn nhập.

    Thiên đàng không có thì thôi, bằng có thì quân tử sẽ lên, Địa-ngục không có thì thôi, bằng có thì đứa tiểu nhơn phải vào. Như con người ta chết rồi mà hồn thăng vu thiên phách giáng vu địa, lại như khí tụ sanh khí tán vong, thì là tử giả biệt luận ; bằng chết rồi còn có thưởng phạt thì sao phần thưởng cũng về kẻ lành, phần phạt cũng về kẻ dữ; song không lẻ không có thưởng phạt đời sau, cho nên con người ta phải làm lành lánh dữ, ít nữa là cho khỏi sự báo ứng nhãn tiền.

  • Thiên đạo báo ứng nhãn tiền.

    Đạo trời trả đáp trước mắt. Làm dữ liền gặp dữ, làm lành liền gặp lành ‘thiệp nhu ảnh hưởng, Nghĩa là chóng như hình bóng như tiếng vang.

  • Thiên đạo phước thiện họa dàm.

    Lẽ trời xuống phước cho kẻ lành, làm họa cho kẻ dữ .
  • Thiên địa tuy đại, nhơn do hữu sở hám.

    Trời đất dầu lớn người còn có chỗ hờn, không lẽ cho vừa ý mọi người. Mưa thì nói mưa, nắng thì nói nắng, thiên địa tuy đại, nhứt thân do ai, nghĩa là trời đất dầu lớn, một thân mình hãy còn chật hẹp, cũng về một nghĩa.

  • Thiện hữu thiện báo, ác hữu ác báo.

    Lành có lành trả, dữ có dữ trả .
  • Thiên sanh nhơn hà nhơn vô lộc, địa sanh thảo hà thảo vô căn.

    Trời sanh người, người nào không có lộc, đất sanh cỏ, cỏ nào không có rễ ; ai ai đều có phước riêng, lộc riêng của Trời cho ; cỏ không rễ thì phải chết, người không lộc cũng phải chết .
  • Thiên sanh nhứt thế nhơn, tực túc liểu nhứt thế sự.

    Trời sinh ai nấy đều có tài riêng : Hay làm hay, dở làm dở, cũng rồi một việc, qua một đời .
  • Thiện sanh phước chung.

    Sống lành chết có phước .
  • Thiền thính tự ngả dân thính.

    Trời nghe bỡi dân ta nghe. Trời không lỗ tai, chúng dân nghe, ấy là Trời nghe. Có câu rằng : lòng dân thiệt là lòng Trời. Trong sự suy tôn kẻ làm vua chúa, lấy tiếng dân đồng ưng làm chuẩn đích. Hễ chúng dân muốn cho ai thì nấy đặng .
  • Thiên tử vô hí ngôn.

    V Thiên tử không lời nói chơi. Thiên tử là đấng cao trọng, đáng, cho người ta tính phục ; một lời nói việc làm đều có phép tắc thì mới phục đặng thiên hạ. Xưa vua Thành-vương cắt lá ngô-đồng giả làm ngọc quế, nói chơi rằng sẽ phong vương cho Thúc-ngu ; những quan tâu xin phải phong, là vì Thiên tử vô hí ngôn .
  • Thiên vô nhị nhựt, quốc vô nhị vương.

    Trời không hai mặt trời, nước không hai vua. Nghĩa là giềng mối nước nhà phải về một người .
  • Thọ tài như thọ tiển.

    Chịu lấy của như chịu lấy mũi tên. Thầy tăng tử rằng : thọ nhơn chi thi dã thường húy nhơn, dữ nhơn dã thường kiêu nhơn. Nghĩa là kẻ chịu của người cho, hằng sợ người cho ; còn kẻ cho ra lại hay ỷ với người mình cho.

  • Thợ rèn không dao ăn trầu.

    Phần người thì nhớ, phần mình thì quên .
  • Thỏ thẻ như trẻ nên ba.

    Lớn mà còn chút chớt .
  • Thọ trái oán tài chủ.

    Mắc nợ oán chủ nợ ; ít thấy những người mắc nợ có bụng tốt cùng chủ nợ .
  • Thố tử hồ bi.

    Con thỏ với con chồn tuy không phải một giống, song cũng là một loài. Con thỏ chết con chồn rầu là thương vì đồng loại.

  • Thổi lông tìm vít.

    Chữ gọi là “xuy mao cầu tì. Chỉ nghĩa là hay xoi tệ, xét nét, bươi móc từ việc lỗi lầm nhỏ mọn.

  • Thối nhứt bộ tự nhiên khoang.

    Lui một bước tự nhiên rộng rãi. Khiêm nhường nhịn nhục, thì lòng dạ thường thơ thới. Ấy là lưu hữu dư địa bộ.

  • Thôi quan hoàn dân.

    Thôi làm quan thì trở về làng .
  • Thỏng mắm treo đầu giàn.

    Sự thế không bền chắc .
  • Thớt trên mòn, thớt dưới cũng mòn.

    Thớt là thớt cối xay. Phàm kiện cáo nhau, cả liên bị đều phải thất công, tổn của. Ấy là lời giải hòa .
  • Thủ chu đãi thố.

    Giữ cây chờ thỏ. Có một người đương cày ruộng, thấy một con thỏ chạy đụng gốc cây mà chết, liền bỏ cày chạy giữ gốc cây, có ý trông họa may có con thỏ khác chạy đụng nữa mà bắt cho luôn. Ấy là dở tài, chực của sẵn .
  • Thủ khẩu như bình.

    Giữ miệng như bình. Giữ miệng cho kín. Có câu đối rằng đôí rằng : phòng ý như thành.

  • Thú nào vui thú ấy.

    An phận .
  • Thử nha tước giác.

    Răng chuôt, sừng sẻ. Hiểu nghĩa là kiện thư gây gổ. Con chuột hay khoét vách ; chim sẻ hay xoi nhà. Tánh con chuột tham, tánh con sẽ sẽ dâm, một đàng tham một đàng dâm, cho nên hay sanh sự tranh tụng không yên.

  • Thủ thân vi đại.

    Giữ thân mình là việc lớn .
  • Thú thê bất tại nhan sắc.

    Cưới vợ chẳng vì nhan sắc, nghĩa là không phải dụng sắc .
  • Thủ thử lưỡng đoan.

    Nghi sợ không an bề nào. Con chuột ở trong hang muốn chun ra, thì hay nhú nhú ló đầu ra, quày đầu vô, làm như vậy đôi ba lần rồi mới chạy ra .
  • Thủ vỉ tương ứng.

    Đầu đuôi tiếp ứng lấy nhau. Núi Thương-sơn có thứ rắn, chọc đầu nầy cất đầu kia, chọc đầu kia cất đầu nọ. Chỉ nghĩa là hoàn toàn có thể tương hỗ nhau.

  • Thừa trong nhà mới ra bề ngoài.

    Trong sự bán chác ruộng đất của cải phải cứ thứ, ấy là thừa nội chí ngoại có câu rằng : Điền liên canh, gia liên cư cũng là cứ người gần.

  • Thuận thì tu văn đức, nghịch tắc thắng võ công.

    Thuận thì làm hiền, nghịch thì sẽ ra tay làm dữ .
  • Thuận thiên giả tồn, nghịch thiên giả vong.

    Thuận trời ấy còn, nghịch trời ấy mất. Nghịch mạng trời thì phải hư mất .
  • Thuận thiên ứng nhơn.

    Thuận lòng trời, ứng đối lòng người ; có ý nói về kẻ làm vua chúa đặng lòng thiên hạ .
  • Thủy chỉ thanh tắc vô ngư, nhơn chí sát tắc vô đồ.

    Nước trong lắm thì không có cá, người hay xét nét lắm thì không có bạn, nghĩa là ít người dám làm bạn .
  • Thủy khả dĩ tải châu, diệc khả dĩ phúc châu.

    Nước hay chở thuyền mà cũng hay úp thuyền. Dân làm tôi vua quan mà cũng có khi hại vua quan .
  • Thủy lưu tại hạ.

    Nước chảy xuống thấp. Phần thua thiệt về kẻ bền dưới chịu ; kẻ bề dưới biết có một sự vâng lời. Có câu rằng : Lịnh tại hồ thượng nghĩa là quyền phép ở tại kẻ bề trên.

  • Thuyền dời bến cũ không dời.

    Sự thể xưa sau không lễ đổi .
  • Thuốc đắng dã tật, lời thật mất lòng.

    Mất lòng mà lợi ư hạnh .
  • Thương cung chi điểu, kinh khúc mộc.

    Chiêm phải ná thấy cây cong cũng sợ. Nghĩa là hãi kinh vậy .
  • Thương cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi.

    Thương con thì phải sửa dạy, bằng chìu theo tính nó, thì là khiến hư cho nó .
  • Thượng bất chánh hạ tắc loạn.

    Trên chẳng chánh dưới thì loạn. Một nghĩa với câu nôm bề trên ở chẳng kỉ cang vân vân.

  • Thương là hại.

    Ấy là nghĩa chữ thương. Làm ơn mắc oán hay là vị sự thương mến tương hỗ kẻ khác mà mình phải thiệt hại .
  • Thương hải tang điền.

    Biển thẳm hóa nên ruộng dâu, hiểu là đổi dời .
  • Thương nhau chữ vị là vì.

    Vốn là chữ vi mà đổi làm chữ vị, thương nhai thì phải vì nhau.

  • Tị trọng tựu khinh.

    Lánh nặng tìm nhẹ, ấy là nghĩa tránh trút .
  • Tích cốc phòng cơ.

    Dữ trử thóc phòng khi đói, nghĩa là biết lo xa .
  • Tích kim dĩ gi tử tôn, tử tôn vị tất năng thủ, bất như tích âm đức ư minh minh chi trung, dĩ vi tử tôn trường cữu chi kế.

    Tích trử vàng để cho con cháu ; con cháu chưa chắc giữ đặng, chẳng bằng tích âm đức, nghĩa là làm lành trong chốn minh minh, không ai ngó thấy, để làm chước lâu bền hơn cho con cháu .
  • Tích thiện phùng thiện, tích ác phùng ác.

    Tích lấy sự lành thì gặp lành, đa mang lấy đều dữ thì gặp dữ .
  • Tiên cáo bất nại, bị cáo vô can.

    Không nài là không kiện nữa .
  • Tiền chì hai mặt.

    Lì lợm, chai đá chẳng biết xấu hổ .
  • Tiên giác giác hậu giác.

    Kẻ biết trước dạy kẻ biết sau. Kẻ lớn dạy kẻ nhỏ .
  • Tiền hung hậu kiết.

    Việc trước dữ mà sau hiền .
  • Tiền mất tật còn.

    Tổn hao vô ích, ( nói về tiền thuốc. )
  • Tiền nang bạc vác.

    Phép địch tiền thì lấy mực ngang, còn hàng mau thì cân vác, ấy là phép cân tử mã. Lại bạc nặng hơn tiền kẻm, mực tiền ngang mực bạc thì phải vác .
  • Tiền phú hậu bần.

    Trước giàu sau nghèo. Trước lớn sau nhỏ ; lại đầu nhỏ đít to hay là mặt nhỏ đít to thì nói chơi thể ấy .
  • Tiền tài như phấn thổ, nhơn ngãi tự thiên kim.

    Tiền của như phấn đất, nhơn ngãi dường ngàn vàng .
  • Tiền tấn hậu kế.

    Trước tới sau dồn. Kẻ trước tới người sau cùng tới. Tre tàn măng mọc, chẳng thiếu chi người.

  • Tiền trao cháo múc.

    Mua bán hiện tiền .
  • Tiền trao ra gà bắt lấy.

    Cũng đồng một nghĩa .
  • Tiên vi chủ, hậu vi khách.

    Phép tiếp khách có phân vì khách vì chủ, có ý trọng đãi vì khách.

  • Tiền xa kí phúc, hậu xa giái chi.

    Xe trước đã úp, xa sau răn đó. Phải soi gương trước .
  • Tiên xử kỉ nhi hậu xử bỉ.

    Trước xử mình mà sau xử tới người. Phận mình xong mới nói người ta. Chẳng khá bạc trách kỉ nhi hậu trách nhơn.

  • Tiếng lành đồn xa, tiếng giữ đồn ba ngày đàng.

    Lành cũng có tiếng đồn, dữ cũng có tiếng đồn .
  • Tiểu sự bất nhẫn tắc loạn đại mưu.

    Việc nhỏ chẳng nhịn, thì làm rối mưu lớn hay là việc lớn. Con người ta chẳng nên táo cấp .
  • Tiểu nhơn đắc chí.

    Đứa tiểu nhơn đặng như ý. Có câu rằng : chí thiếu dị dinh ; ụng tiểu nhơn nhỏ, cho nên dễ đắc chí, nghĩa là hay tự túc tự mãn.

  • Tiểu thuyền bất kham trọng tải.

    Thuyền nhỏ không kham chở nặng. Bụ nhỏ không ăn được nhiều .
  • Tín giả năng nhập.

    Hay tin thì có đều xui cho mà tin ; tin thì hay mắc .
  • Tình ngay lý gian.

    Vốn mình ngay, mà mắc nhiều lẽ không ngay .
  • Tọa hưởng kì thành.

    Ngồi mà hưởng nhờ của sẵn. Ấy là Cưu cư thước sào.

  • Tọa thực sơn bằng.

    Ngồi ăn núi lở. Ngồi không mà ăn, dẫu tiền của chất bằng non, cũng phải hết .
  • Tội lây vạ tràn.

    Ấy là tội liên tọa hay là tội vạ động lây .
  • Tội nghi di khinh, công nghi di trọng.

    Tội hồ nghi phải làm nhẹ, công hồ nghi dầu không chắc cũng phải lấy làm trọng. Trong phép thưởng phạt phải lấy công người ta làm trọng .
  • Tội qui vu trưởng.

    Phép bắt tội cứ nơi người làm lớn ; cho nên mũi dại, lại chịu đòn.

  • Tốt thì khoe xấu thì che.

    Ấy là tính tự nhiên, người ta hay ẩn ác, dương thiện.

  • Tốt tuổi nằm duổi mà ăn.

    Tốt số chẳng phải lo nghèo .
  • Trai chê vợ như của đổ xuống sông, gái chê chồng của một mà hai.

    Gái đã ăn lễ đàng trai, nếu vô cớ mà phá, thì phải đến phần thiệt hại bằng hai.

  • Trai đua mạnh gái đua mềm.

    Trai phải cho can đảm và mạnh mẽ ; Yếu đuối, dịu mềm về phần con gái. Mạnh mẽ nghĩa là cho biết đua tranh nhứt là trong sự học tập ; dịu dàng êm ả nghĩa là phải cho nết na khôn khéo trong việc nữ công .
  • Trai tài gái sắc.

    Trai dụng tài năng gái dùng nhan sắc, ấy là nghĩa trai anh hùng ; gái thiền quiên, chẳng phải nạhĩa gái tham tài, trai tham sắc, thì là gái tham của, trai tham xinh.

  • Trăm dâu đổ đầu tằm.

    Việc chi cũng đỗ cho người dưới chịu .
  • Trầm ngư lạc nhạn.

    Tục hiểu tư dung lịch sự lắm, thì làm cho cá phải trầm, nhạn phải sa. Nguyệt bế hoa tu ; cũng hiểu là nhan sắc rất đẹp đẽ, chỉ hiểu về sắc đờn bà.

  • Trăm hay chẳng bằng tay quen.

    Hay giỏi cho lắm cũng chẳng bằng quen việc .
  • Trảm thảo trừ căn.

    Chém cỏ cho tuyệt gốc, nghĩa là làm cho tuyệt giống, kẻo còn mọc lại, ấy là trảm thảo lưu căn, phùng xuân tái phát.

  • Trầm thuyền phá phủ.

    Nhận ghe, đập nồi. Quyết ý không quay trở lại. Tướng nước Tần là người Mạnh-mình đem binh đi đánh nước Tần, qua sông rồi thì nhận ghe đập nồi, dạy binh biết đi tới, không biết đi lui .
  • Trâu béo kéo trâu gầy.

    Mập ốm che nhau ; con yếu nhờ con mạnh .
  • Trâu cày, ngựa cỡi.

    Trời sanh mỗi vật đều có tài riêng, có việc dùng riêng .
  • Trâu chốc cật thấy ác bay qua liền né.

    Trong mình có tì vít thì hay sợ .
  • Trâu cột ghét trâu ăn.

    Ấy là nghĩ phân bì .
  • Trâu đạp củng chết voi đạp củng chết.

    Ấy là tiếng kẻ đánh cờ bạc hay nói liều rằng : thà thua lớn chẳng tha thua nhỏ .
  • Trâu đồng nào ăn cỏ đồng nấy.

    Thường hiểu nghĩa ở đâu cưới gả đó, cũng là tiếng ganh .
  • Trâu sống không ai mà cả, trâu ngã nhiều kẽ cầm dao.

    Mà cả là nhìn nhận mà mua ; trâu sống không ai hỏi tới, trâu chết khỏi tốn tiền mua, thì có nhiều người tới mà xẻ thịt .
  • Trâu tìm cột, cột chẳng tìm trâu.

    Cột chỗ trâu ở : ngọn phải cứ gốc ; đày tớ phải tìm chủ nhà ; con cháu phải tìm cha mẹ.

  • Trẻ khôn qua, già lú lại.

    Càng lớn càng khôn, càng già càng lụt .
  • Trèo cao té đau.

    Vinh bao nhiêu, nhục bấy nhiêu .
  • Trí giả sở kiến lược đồng.

    Kẻ trí chỗ thấy gần đồng nhau. Trí người ta không có hạn lượng, tuy nhiên học cho tới nước, thì sự thông biết đều có một thế .
  • Trí dục viên, nhi hạnh dục phương.

    Trí muốn tròn, mà hạnh muốn vuông, nghĩa là trí phải thông biến, nết hạnh phải đằm thắm .
  • Trí giả thiên lực tất hữu nhứt thất, ngu giả thiên lực tất hữu nhứt đắc.

    Kẻ tri ngàn lo ắt có một lầm, kẻ ngu ngàn lo ắt có một đặng, cho nên cuồng phu chi ngôn thánh nhơn trạch diên, nghĩa là lời đứa khùng thánh nhơn cũng chọn.

  • Tri gian bất tố.

    Biết việc gian không tỏ cáo ; ấy là tội dung ẩn .
  • Trí quá tắc cải.

    Biết lỗi mà chừa, thì là khỏi lỗi, biết lỗi mà chẳng chừa, thì là lỗi lắm .
  • Tri sanh giả điếu, tri tử giả ai.

    Biết kẻ sống thì làm lễ điếu, biết kẻ chết thì làm lễ thương. Điều là viếng kẻ còn sống. Ai là thảm cho kẻ chết rồi. Điếu là thăm viếng .
  • Tri tử mạc nhược phụ.

    Biết con chẳng ai bằng cha, kẻ làm cha mẹ thường biết tánh ý con hơn .
  • Tri túc thường túc, chung thân bất nhục.

    Biết đủ hằng đủ, trọn đời chẳng nhuốc. Có câu rằng : Lý thạnh mãn nhi hậu tri chỉ. Được đầy đủ mà sau biết thôi. Con người ta tham ô, không biết đàng tấn thối, lẽ thuận nghịch thì chẳng khỏi nhục.

  • Triều tam mộ tứ.

    Xưa có một người nuôi khỉ, định bữa ăn cho khỉ rằng : sớm ba tối bốn, khỉ giận nhảy nhót không yên. Người ấy lại định rằng ; sớm bốn tối ba, khỉ mầng hớn hở, thiệt sự thì là như nhau .
  • Trây máu ăn phần.

    Làm cho có cớ mà đòi phần ăn, hoặc đòi bồi thường .
  • Tre khóc măng.

    Con trẻ chết trước cha mẹ .
  • Tre tàn măng mọc.

    Tiền tấn hậu kế. Lớp lớn tàn, lớp nhỏ tấn lên.

  • Trời có sanh có dưỡng.

    Trời ấy là phép tạo hóa, hễ có sanh thì có phương che chở .
  • Trời đánh tránh bữa ăn.

    Nghĩa là có công và lại có nhơn. Người ta đang nhà hàng siêu thị mà đánh thì là bất nhơn. Có kẻ hiểu dại ; hễ nghe tiếng sét thì lật đật lấy món ăn mà ăn, cho khỏi sét đánh .
  • Trời không cho hùm có vây.

    Hùm có vây cánh thì lại hay bay : Người dữ mà đặng vây kiến, đắc thế làm dữ thì thiên hạ phải khốn .
  • Trôi sông lạc chợ.

    Hiểu là người nghèo nàn vất mã, không có căn cước .
  • Trốn hèn hèn kèn vất vơ.

    Kèm trống phải cho xứng ;
  • Trung ngôn nghịch nhỉ.

    Lời ngay trái tai. Thuận theo chúng thì chúng thương ; nghịch lòng dân thì dân oán .
  • Trung thần bất húy tử, húy tử bất trung thần.

    Tôi ngay chẳng sợ chết, sợ chết chẳng phải tôi ngay .
  • Trúng bịnh vi diệu.

    Thuốc chẳng luận quí hèn, chữa bịnh đặng thì là thuốc hay .
  • Tử bất giáo phụ chi quá.

    Có con không dạy thì là lỗi cha. Phận cha phải dạy con, phải tạo ra sự cho con .
  • Tự chiêu kỳ họa.

    Mình gây họa cho mình .
  • Tự cứu bất hạ,

    Cứu mình chẳng rồi, lại còn cứu ai .
  • Tử dai kỳ tử.

    Phép chia gia tài, thì bất luận tì thiếp sanh, phải cứ tử số quân phân .
  • Tử giả bất khả phục sinh, đoạn giả bất khả phục thục.

    Chết rồi không lẽ sống lại, đứt rồi chẳng khá nối .
  • Tử giả biệt luận.

    Không phải nghị luận về kẻ chết. Chết rồi thì thôi. Cũng là kiếp chết kiếp hết .
  • Tử hải dai huinh đệ.

    Bốn biển đều là bạn bè, vì bỡi một gốc mà sanh ra .
  • Tử mã lục thạch.

    Câu tử mã, sáu hộc. Tục hiểu là tánh nết chưa thuần, chẳng biết lấy điển ở đâu.

  • Tứ phương giai hữu tánh, thiên lý bất đồng phong.

    Cả thảy trong bốn phương thiên hạ tánh tính, phong tục đều chẳng giống nhau .
  • Tử sanh hữu mạng.

    Chết sống có số mạng : Còn một vế nữa thì là, phú quí tại thiên.

  • Tự thực kỳ lực.

    Mình làm lấy mà ăn ; tay làm hàm nhai.

  • Tử vị phụ ẩn.

    Con vì cha giàu. Ân tình cha con, lẽ trời buộc phải làm vậy. Con to cha tớ tỏ thầy, thì là can danh phạm ngãi.

  • Tử vô táng địa.

    Chết không có chỗ chôn. Phải chết bỏ thây .
  • Tuế bất ngả diên.

    Năm tuổi chẳng diên dẫn cùng ta ; ngày giờ kíp như tên bay, thỏ chạy .
  • Tuế hàn trí tòng bá chi tâm.

    Năm lạng biết tánh cây tòng cây bá. Hai cây nầy chịu lạnh : ví người tài trí gặp cơn họa hiem không sờn lòng. Có câu rằng, hàn tòng ngạo tuyết, cổ bá lăng sương.

  • Tùy châu đạn tước.

    Ngọc nhà Tùy bắn sẻ, chỉ nghĩa là đặng ít mà mất nhiều .
  • Túng ngư nhập hải, phóng hổ qui sơn.

    Thả cá vào biển, thả cọp về núi. Bắt tướng giặc mà thả đi, thì khôn trông bắt đặng nữa, lại còn phải lo nỗi nó về o mà lập trận khác .
  • Tùng nhứt nhi chung.

    Nghĩa là không cải tiết, chết sống cũng một chồng, ấy là trọn đạo với chồng.

  • Tùng thiện như đăng, tùng ác như băng.

    Theo lành dường lên, theo dữ dường lở ; cứ việc làm lành thì trong mình đặng nhẹ nhàng, một ngày một lước tới. Cứ việc làm dữ thì lương tâm nặng nề ; ngày càng sụt xuống như núi lở .
  • Tửu bất túy nhơn nhơn tự túy.

    Rượu chẳng say người, người say tại mình .
  • Tửu nhập tâm như hổ nhập lâm.

    Rượu vào lòng, như cọp vào rừng. Say rượu rồi thì loạn tâm tánh, không còn biết phải trái .
  • More on this topic

    Comments

    LEAVE A REPLY

    Please enter your comment!
    Please enter your name here

    Advertismentspot_img

    Popular stories