Phosphor[4] (từ tiếng Hy Lạp: phôs có nghĩa là “ánh sáng” và phoros nghĩa là “người/vật mang”), là một nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn có ký hiệu P và số nguyên tử 15. Là một phi kim đa hóa trị trong nhóm nitơ, phosphor chủ yếu được tìm thấy trong các loại đá phosphat vô cơ và trong các cơ thể sống. Do độ hoạt động hóa học cao, không bao giờ người ta tìm thấy nó ở dạng đơn chất trong tự nhiên. Nó phát xạ ra ánh sáng nhạt khi bị phơi ra trước oxy (vì thế có tên gọi của nó trong tiếng Latinh để chỉ “ngôi sao buổi sáng”, từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “ánh sáng” và “mang”), và xuất hiện dưới một số dạng thù hình. Nó cũng là nguyên tố thiết yếu cho các cơ thể sống. Sử dụng quan trọng nhất trong thương mại của nó là để sản xuất phân bón. Nó cũng được sử dụng rộng rãi trong các loại vật liệu nổ, diêm, pháo hoa, thuốc trừ sâu, kem đánh răng và chất tẩy rửa.
Các đặc trưng điển hình nổi bật[sửa|sửa mã nguồn]
Dạng thông dụng của phosphor là chất rắn dạng sáp có màu trắng có mùi đặc trưng khó ngửi tựa như như tỏi. Dạng tinh khiết của nó là không màu và trong suốt. Phi kim này không hòa tan trong nước nhưng hòa tan trong đisulfide cacbon. Phosphor tinh khiết bắt cháy ngay trong không khí và tạo ra khói trắng chứa diphosphor pentaoxide P2O5 .
Phosphor sống sót dưới ba dạng thù hình cơ bản có màu : trắng, đỏ và đen. Các dạng thù hình khác cũng hoàn toàn có thể sống sót. Phổ biến nhất là phosphor trắng và phosphor đỏ, cả hai đều chứa những mạng gồm những nhóm phân chia kiểu tứ diện gồm 4 nguyên tử phosphor. Các tứ diện của phosphor trắng tạo thành những nhóm riêng ; những tứ diện của phosphor đỏ link với nhau thành chuỗi. Phosphor trắng cháy khi tiếp xúc với không khí hay khi bị tiếp xúc với nguồn nhiệt và ánh sáng .
Phosphor cũng tồn tại trong các dạng ưa thích về mặt động học và nhiệt động lực học. Chúng được tách ra ở nhiệt độ chuyển tiếp -3,8 °C. Một dạng gọi là dạng “alpha”, dạng kia gọi là “beta”. Phosphor đỏ là tương đối ổn định và thăng hoa ở áp suất 1 atm và 170 °C nhưng cháy do va chạm hay nhiệt do ma sát. Thù hình phosphor đen tồn tại và có cấu trúc tương tự như graphit – các nguyên tử được sắp xếp trong các lớp theo tấm lục giác và có tính dẫn điện.
Acid phosphorric đậm đặc, hoàn toàn có thể chứa tới 70 % – 75 % P2O5 là rất quan trọng so với ngành nông nghiệp do nó được dùng để sản xuất phân bón. Nhu cầu toàn thế giới về phân bón đã dẫn tới sự tăng trưởng đáng kể trong sản xuất phosphat ( PO43 – ) trong nửa sau của thế kỷ XX. Các sử dụng khác còn có :
Vai trò sinh học[sửa|sửa mã nguồn]
Phosphor là nguyên tố quan trọng trong mọi dạng hình sự sống đã biết. Phosphor vô cơ trong dạng phosphat PO43 – đóng một vai trò quan trọng trong những phân tử sinh học như DNA và RNA trong đó nó tạo thành một phần của phần cấu trúc cốt tủy của những phân tử này. Các tế bào sống cũng sử dụng phosphat để luân chuyển nguồn năng lượng tế bào trải qua ađênôsin triphosphat ( ATP ). Gần như mọi tiến trình trong tế bào có sử dụng nguồn năng lượng đều có nó trong dạng ATP. ATP cũng là quan trọng trong phosphat hóa, một dạng kiểm soát và điều chỉnh quan trọng trong những tế bào. Các phosphorlipit là thành phần cấu trúc hầu hết của mọi màng tế bào. Các muối phosphat calci được những động vật hoang dã dùng để làm cứng xương của chúng. Trung bình trong khung hình người chứa khoảng chừng gần 1 kg phosphor, và khoảng chừng ba phần tư số đó nằm trong xương và răng dưới dạng apatit. Một người lớn nhà hàng siêu thị rất đầy đủ tiêu thụ và bài tiết ra khoảng chừng 1-3 g phosphor trong ngày trong dạng phosphat .Theo thuật ngữ sinh thái học, phosphor thường được coi là chất dinh dưỡng số lượng giới hạn trong nhiều thiên nhiên và môi trường, tức là năng lực có sẵn của phosphor kiểm soát và điều chỉnh vận tốc tăng trưởng của nhiều sinh vật. Trong những hệ sinh thái sự dư thừa phosphor hoàn toàn có thể là một yếu tố, đặc biệt quan trọng là trong những hệ thủy sinh thái xanh, xem thêm sự dinh dưỡng tốt và bùng nổ tảo .
Phosphor (từ tiếng Hy Lạp phosphoros, có nghĩa là “vật mang ánh sáng” và nó cũng là tên gọi cổ đại của Sao Kim) đã được nhà giả kim thuật người Đức là Hennig Brand tình cờ phát hiện ra năm 1669 thông qua việc điều chế (ông đã chưng cất 60 xô nước tiểu) nước tiểu để biến chúng thành vàng. Làm việc ở Hamburg, Brand đã cố gắng chưng cất các muối bằng cách cho bay hơi nước tiểu, và trong quá trình đó ông đã thu được một khoáng chất màu trắng phát sáng trong bóng đêm và cháy sáng rực rỡ. Kể từ đó, từ lân quang, liên quan đến các ánh sáng lân tinh của phosphor, đã được sử dụng để miêu tả các chất phát sáng trong bóng tối mà không cần cháy. Tuy nhiên bản chất vật lý của hiện tượng lân quang không trùng với cơ chế phát sáng của phosphor: Brand đã không nhận ra rằng thực tế phosphor cháy âm ỉ khi phát sáng.
Các loại diêm đầu tiên sử dụng phosphor trắng trong thành phần của chúng, nó là nguy hiểm do độc tính của phosphor trắng. Các trường hợp giết người, tự sát và các vụ ngộ độc ngẫu nhiên là hậu quả của việc sử dụng chất này. Ngoài ra, sự phơi nhiễm trước hơi phosphor đã làm cho nhiều công nhân bị mắc chứng bệnh hoại tử xương hàm. Khi phosphor đỏ được phát hiện, khả năng cháy kém hơn cũng như độc tính thấp hơn của nó đã làm cho dạng phosphor này được nhanh chóng chấp nhận như là một chất thay thế cho phosphor trắng trong sản xuất diêm.
Sự phổ cập[sửa|sửa mã nguồn]
Do độ hoạt động hóa học cao so với oxy trong không khí và những hợp chất chứa oxy khác nên phosphor trong tự nhiên không sống sót ở dạng đơn chất, mà nó phân chia thoáng rộng trong những loại khoáng chất khác nhau. Các loại đá phosphat, trong đó một phần cấu trúc là apatit ( khoáng chất chứa phosphat tricalci dạng không tinh khiết ) là một nguồn quan trọng về mặt thương mại của nguyên tố này. Các mỏ apatit lớn có ở Nga, Maroc, Florida, Idaho, Tennessee, Utah v.v. Tại Nước Ta có mỏ apatit tại Lào Cai. Tuy nhiên, đang có những lo lắng là những mỏ apatit sẽ nhanh gọn hết sạch. Hoa Kỳ sẽ không còn những mỏ apatit vào khoảng chừng năm 2035. Trung Quốc và Maroc chiếm hữu những mỏ apatit lớn nhất đã biết lúc bấy giờ, nhưng rồi chúng cũng sẽ hết sạch. Cùng với sự hết sạch những mỏ này thì sẽ phát sinh những yếu tố nghiêm trọng so với việc sản xuất lương thực, thực phẩm của quốc tế do phosphor là một thành phần cơ bản trong những loại phân bón .Thù hình màu trắng của phosphor hoàn toàn có thể được sản xuất theo nhiều cách khác nhau. Trong một tiến trình, phosphat tricalci thu được từ những loại đá phosphat, được nung nóng trong những lò nung với sự xuất hiện của cacbon và silica. Phosphor dạng nguyên tố sau đó được giải phóng dưới dạng hơi và được tích lũy lại dưới dạng acid phosphorric .
Đây là nguyên tố có độc tính với 50 mg là liều trung bình gây chết người ( phosphor trắng nói chung được coi là dạng ô nhiễm của phosphor trong khi phosphat và orthophosphat lại là những chất dinh dưỡng thiết yếu ). Thù hình phosphor trắng cần được dữ gìn và bảo vệ dưới dạng ngâm nước do nó có độ hoạt động hóa học rất cao với oxy trong khí quyển và gây ra nguy hại cháy và thao tác với nó cần được thực thi bằng kẹp chuyên được dùng do việc tiếp xúc trực tiếp với da hoàn toàn có thể sinh ra những vết bỏng nghiêm trọng. Ngộ độc mãn tính phosphor trắng so với những công nhân không được trang bị bảo lãnh lao động tốt dẫn đến chứng chết hoại xương hàm [ 5 ]. Nuốt phải phosphor trắng hoàn toàn có thể sinh ra thực trạng mà trong y tế gọi là ” hội chứng phân bốc khói “. Các hợp chất hữu cơ của phosphor tạo ra một lớp lớn những chất, 1 số ít trong đó là cực kỳ độc. Các este florophosphat thuộc về số những chất độc thần kinh có hiệu lực thực thi hiện hành mạnh nhất mà người ta đã biết. Một loạt những hợp chất hữu cơ chứa phosphor được sử dụng bằng độc tính của chúng để làm những thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, thuốc diệt nấm v.v. Phần lớn những phosphat vô cơ là tương đối không độc và là những chất dinh dưỡng thiết yếu .Khi phosphor trắng bị đưa ra ánh sáng Mặt Trời hay bị đốt nóng thành dạng hơi ở 250 °C thì nó chuyển thành dạng phosphor đỏ, và nó không tự cháy trong không khí, do vậy nó không nguy khốn như phosphor trắng. Tuy nhiên, việc tiếp xúc với nó vẫn cần sự thận trọng do nó cũng hoàn toàn có thể chuyển thành dạng phosphor trắng trong một khoảng chừng nhiệt độ nhất định và nó cũng tỏa ra khói có độc tính cao chứa những oxide phosphor khi bị đốt nóng .
Khi bị phơi nhiễm phosphor, trong quá khứ người ta đề nghị rửa bằng dung dịch chứa 2% sulfat đồng CuSO4 để tạo ra một hợp chất không độc có thể rửa sạch. Tuy nhiên, theo báo cáo của Hải quân Mỹ Lưu trữ 2005-11-22 tại Wayback Machine gần đây thì “…sulfat đồng có độc tính và việc sử dụng nó sẽ được dừng lại. Sulfat đồng có thể gây độc cho thận và não cũng như phá hủy hồng cầu trong mạch máu.”
Hướng dẫn này cũng yêu cầu thay thế sửa chữa là ” dung dịch bicacbonat để trung hòa acid phosphorric … ” .Có thể tìm thêm tài liệu về giải quyết và xử lý ngộ độc phosphor tại Emergency War Surgery NATO Handbook : Phần I : Types of Wounds and Injuries : Chương III : Burn Injury : Chemical Burns And White Phosphorus injury .
Các đồng vị phóng xạ của phosphor gồm có :
