Linh hồn thông thường là thực thể siêu nhiên như ma, tiên nữ hay thiên sứ.[1][2] Trong tư tưởng tín ngưỡng và triết học, trong niềm tin của nhân loại là bản chất tự nhận thức bản thân đặc trưng cho một sinh vật nào đó. Theo những tư tưởng này, linh hồn sáp nhập bản chất bên trong của mỗi sinh vật, là cơ sở thật sự cho trí tuệ. Nhiều nền văn hóa, tôn giáo, tâm linh tin rằng, linh hồn là sự thống nhất của ý thức về đặc tính của một cá thể.
Bài này viết về ý niệm tâm linh. Đối với ý niệm của tôn giáo, triết học và truyền thuyết thần thoại, xem Tâm hồn. Đối với góc nhìn trí tuệ, xem Tâm tríĐối với những định nghĩa khác, xem Tinh thần
Trong tiếng Anh, từ “spirit” bắt nguồn từ spiritus (tiếng Latinh).[3][4]
Khái niệm về linh hồn có những liên hệ ngặt nghèo với những ý niệm về đời sống sau khi chết, nhưng có nhiều quan điểm rất khác nhau, thậm chí còn của cùng một tôn giáo nào đó, về những gì sẽ xảy đến với linh hồn sau khi khung hình chết đi. Nhiều người theo những tôn giáo, triết lý nhất định cho linh hồn là phi vật chất, trong khi có người khác lại cho rằng linh hồn hoàn toàn có thể có một thành phần vật chất nào đó, và một vài người thậm chí còn đã cố tìm khối lượng ( khối lượng ) của linh hồn. Linh hồn thường ( nhưng không luôn luôn, như được lý giải ở dưới đây ) được cho là bất tử .Những người không tin về linh hồn viện dẫn những hiện tượng kỳ lạ như suy giảm hoặc mất năng lực nói, viết và hiểu ngôn từ ở dạng nói hay viết do thương tổn, bệnh tật ở những TT não ; và bệnh Alzheimer là những vật chứng chứng tỏ đặc tính của một thành viên là vật chất, và hơn nữa được cấu trúc từ những thành phần đơn lẻ, trái với triết lý cho rằng linh hồn là bất tử, và thống nhất .
Theo khoa học[sửa|sửa mã nguồn]
Khoa học thực nghiệm không ưng ý có linh hồn, mặc dầu chưa có vật chứng đơn cử nào để dẫn chứng. Theo khoa học : bộ não là hoạt động giải trí của tâm ý. Do vậy, hầu hết nhà khoa học tuy chưa chứng minh và khẳng định dứt khoát nhưng họ ủng hộ quan điểm : ” bộ não là linh hồn “. Mặc dù vậy, họ vẫn chưa có chứng tỏ được bộ não là linh hồn. Câu hỏi : linh hồn là gì vẫn còn dành cho nhiều nhà khoa học. Vô số hiện tượng kỳ lạ tâm ý xảy ra mà chưa có lời lý giải thỏa đáng .
Theo Phật giáo[sửa|sửa mã nguồn]
Theo như lý giải của 1 số ít bộ phái Phật giáo, đặc biệt quan trọng là môn học Vi diệu pháp thì không có một linh hồn nào trong con người. Con người gồm 2 phần Sắc Uẩn ( những bộ phận khung hình ) và Danh Uẩn ( những trạng thái tâm ý ). Vi diệu pháp quan niệm đời sống con người là tiến trình phối hợp giữa những trạng thái vật lý ( của Sắc Uẩn ) và trạng thái tâm ý ( của Danh Uẩn ) biến hóa theo nhân duyên ( tùy thuộc điều kiện kèm theo ). Danh Uẩn gồm Thọ Uẩn ( những trạng thái cảm xúc ), Tưởng Uẩn ( những trạng thái tưởng tượng ), Hành Uẩn ( những trạng thái tâm hoạt động giải trí ), Thức Uẩn ( ý thức chủ ) cùng sinh, cùng diệt tùy theo điều kiện kèm theo phát sinh trong đời sống. Đa số những lầm tưởng về một cái linh hồn, cái ngã mà con người tưởng tượng ra là do Tưởng Uẩn hoạt động giải trí. Có 2 yếu tố chi phối đời sống tâm ý con người là Nghiệp và ” Sự tùy thuộc phát sanh của Thức ” ( xem Thập nhị nhân duyên ) .
Theo như Vi diệu pháp, Thức không tồn tại thường hằng mà biến đổi, sinh và diệt rất nhanh. Trong một sát na (nhỏ hơn một giây rất nhiều lần) thì Thức sinh và diệt tiếp nối nhau. Ví dụ: sở dĩ chúng ta thấy được hình ảnh là do Nhãn thức (thức thấy) sinh và diệt liên tục tiếp nối nhau tạo ra “sự thấy”. Nhãn thức 1 sinh rồi diệt, nhãn thức 2 sinh rồi diệt, nhãn thức thứ n sinh và diệt tạo nên cái thấy. Chúng ta tưởng rằng “cái thấy” do thức là trường tồn, chứ thật ra chúng sinh và diệt nối tiếp nhau. Tương tự cho: nhĩ thức (thức nghe), tỉ thức (thức ngửi mùi), thiệt thức (thức của vị), thân thức (thức của thân). Riêng Ý thức sanh lên cùng lúc với nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân. Tức là không có một cái ngã nào hay linh hồn nào mà trường cửu dù trong một giây đồng hồ. Vi diệu pháp tuyên bố rằng Danh Uẩn sinh diệt còn lẹ hơn là Sắc Uẩn gấp 17 lần. Điều này, chúng ta thấy rất gần với sự biến đổi (sinh diệt) của các hạt sơ cấp trong vật lý là không thể nắm bắt được vị trí của hạt đó.
Lúc sắp chết, Thức Cuối Cùng ( Tâm Tử ) sinh lên và diệt, Thức Tái Sinh cho một kiếp sống mới được tạo ra do Nghiệp pháp luật. Do vậy, theo như Vi Diệu Pháp của Phật giáo nguyên thủy thì không có một linh hồn nào mà cái ” linh hồn ” chẳng qua là sự hoạt động giải trí của Danh Uẩn dưới ảnh hưởng tác động của Nghiệp và Do duyên sinh ( do đời sống chi phối ) .Cũng đồng quan điểm không có ” linh hồn ” theo thuyết ” vô ngã ” nhưng những bộ phái đại thừa lại thường cho rằng thức sau khi rời khỏi thân tứ đại còn 1 khoảng chừng thời hạn mới chuyển kiếp – gọi là ” trung ấm thân ” – đây là do sự độc lạ về quan điểm : ” sinh – dị – diệt ” hay ” sinh – trụ – dị – diệt ” trong những bộ phái .Duy thức học còn phân tách tiếp, ngoài thức ra con người còn có mạt na thức và a lại da thức. A lại da là kho chứa toàn bộ mọi kí ức của con người, chứ nghiệp quả, chủng tử thiện ác, … Bởi nó tiềm tàng trong khung hình, bởi nó cất chứa chủng tử của tổng thể những pháp, vì vậy chúng sinh lầm tưởng nó là tự ngã, là cái tôi hằng hữu của mình. Như vậy, thực chất của ” linh hồn ” theo duy thức học là ” thức ” chấp ” a lại da ” làm tự ngã. ( không khác quan điểm của Vi diệu pháp ). Mặc dù loại thức tiềm tàng này không phải là một loại tự ngã hay linh hồn, nhưng với những chúng sinh còn trầm luân trong biển sinh tử, nó được xem như là tự thể ( sva-bhāva ) – chỗ y cứ cho sự sống sót của mỗi thành viên – và trở thành đối tượng người dùng sâu kín mà từ đó những ý niệm sai lầm đáng tiếc về một cái ” Tôi ” khởi lên. Ngoài ra, a-lại-da thức được xem là cái thức tái sinh ( pratisaṃdhi-vijñāna ), nó mang theo toàn bộ mọi hạt giống nghiệp và tạo nên mối link giữa đời sống này với đời sống sau đó. Nó chính là thức trong chuỗi nhân duyên ” hành duyên thức, thức duyên danh sắc ” của lý Duyên khởi
- ^ François 2009, p. 187 – 197 .
- ^
OED “spirit 2.a.: The soul of a person, as commended to God, or passing out of the body, in the moment of death.”
- ^ anə-, from *ə2enə1-. Watkins, Calvert. 2000. The American Heritage® Dictionary of Indo-European Roots, second edition. Boston: Houghton-Mifflin Co., p.4. Also ə1, ə2, ə3 as fully equivalent variants for h1, h2, h3, respectively, for the notation of Proto-Indo-European, from *. Watkins, Calvert. 2000., second edition. Boston : Houghton-Mifflin Co., p. 4. Also available trực tuyến. ( NB : Watkins usesas fully equivalent variants for, respectively, for the notation of Proto-Indo-European laryngeal segments. )
- ^ bhes-2. Watkins, Calvert. 2000. The American Heritage® Dictionary of Indo-European Roots, second edition. Boston: Houghton-Mifflin Co., 2000, p.11. Also. Watkins, Calvert. 2000., second edition. Boston : Houghton-Mifflin Co., 2000, p. 11. Also available trực tuyến
