Thính giả Huỳnh Tường Minh hỏi :
“ Kính thưa quý đài ,
Trong những từ điển Anh-Việt thông dụng thì autism được dịch là hội chứng tự kỷ, trong khi tự điển Anh-Hoa thì dịch là tự bế chứng .
Ta gọi thế nào cho đúng, và bệnh nầy là bệnh gì?
Xin cảm ơn”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền vấn đáp :
Autism : Bệnh tự kỷ, Chứng cô độc hay Tự bế ?
Về gốc từ autism : Năm 1912, nhà tâm ý người Thụy Sĩ Paul Bleuler đặt ra từ mới autisme ( autos = gốc Hy Lạp, có nghĩa tự mình, ‘ self ” ; – ismus = chỉ một thực trạng [ bệnh lý ] ) để diễn đạt thực trạng tâm ý gọi là ” morbid self absorption “, có nghĩa chìm đắm trong quốc tế, khoảng trống riêng của mình một cách bệnh hoạn, là một triệu chứng của bệnh thần kinh phân liệt ( schizophrenia ) .
Mãi đến thập niên 1940, bác sĩ Leo Kanner ( gốc Áo ) ở Đại Học Johns Hopkins, Mỹ nghiên cứu và điều tra về những trẻ con có triệu chứng tâm ý chính là co rút vào trong quốc tế riêng tư của mình, không cảm thông và tiếp xúc được với người khác, và ông dùng từ ngữ ” autism ” để miêu tả những em này ( 1943 ). Đồng thời, bác sĩ người Áo tên Hans Asperger cũng miêu tả những người có những khiếm khuyết tương tự như như những bệnh nhân của Kanner, cùng chung một nét chính là sự cô lập xã hội ( social isolation ), nhưng hoạt động giải trí ở gần mức thông thường hơn. mà ông gọi là autistic psychopathy ( bệnh tâm thần tự kỷ ). Chính bản thân Asperger cũng có những tín hiệu của bệnh ông miêu tả. Do thế chiến thứ 2, hai nhà khảo cứu không có thời cơ liên lạc với nhau. Khoảng chừng 1970, qua bản dịch tiếng Anh của khảo cứu về bệnh tự kỷ của bác sĩ người Đức Gerhard Bosch, từ Hội chứng Asperger ( Asperger syndrome ) mới Open lần đầu trong y văn tiếng Anh. Đến năm 1981, Lorna Wing, một bác sĩ tinh thần người Anh, lại dùng tên ” Hội chứng Asperger ” này và làm nó phổ cập trong y văn tiếng Anh cũng như quốc tế .
Tuy nhiên, cho đến thập kỷ 1960 ( thời cuộc chiến tranh Nước Ta ), y giới vẫn chưa phân biệt giữa bệnh autism ( là một bệnh về tăng trưởng của trẻ nhỏ ) và ” bệnh điên ” ( thần kinh phân liệt ), và cho đến thập niên 1970, vẫn chữa hai bệnh này bằng những phương tiện đi lại tương tự như, ví dụ như thuốc men ( như LSD ), electric shock ( chạy điện ), và những giải pháp trừng phạt, gây đau đớn để sửa đổi hành vi ( behavior ) .
Năm 1988, phim Rain Man ( do đọc trại tên Raymond ) do Dustin Hoffman đóng đưọc giải Oscar. Phim này đưa bệnh autism lên số 1 dư luận truyền thông báo chí, làm cho người trung bình lẫn y giới hiểu và ý thức thêm về căn bệnh lạ lùng, khó chữa trị và từ trước đến nay thường được coi như những người bệnh tâm lý hoặc quái gở ( “ freak ” ). Chỉ từ khoảng chừng thập niên 1980, chừng trong vòng ba mươi năm nay, người ta mới chú ý quan tâm nhiều đến bệnh autism như thể một nghành nghề dịch vụ quan trọng trong bệnh tâm ý và tinh thần của Nhi khoa. Và biện pháp trị liệu chú trọng nhất vào hai nghành nghề dịch vụ ; dạy về ngôn từ, nói và hiểu ( language therapy ), và tính năng, trấn áp môi trường học tập của những em cho thích hợp để tính năng lên trên hành vi ( behavioral therapy ) của những em, hầu giúp cho những em thích ứng được với những yên cầu của đời sống độc lập cành nhiều càng tốt .
Bệnh tự kỷ là một bệnh gồm có những triệu chứng chính sau đây, thường biểu lộ, Open trong ba năm đầu đời và sẽ sống sót suốt đời. Hiện nay, những mức dộ khác nhau của chứng tự kỷ được gộp vào bệnh ” autism spectrum disorder “, hay ” rối loạn quang phổ tự kỷ “, đi từ bệnh nhân có những sắc thái nhẹ, phảng phất những nét của bệnh tự kỷ, những người trước đây được xếp vào hội chứng Asperger, đến những bệnh nhân có triệu chứng nổi bật hay nặng hơn .
1. Rối loạn về ngôn từ cũng như cách phát biểu bằng nét mặt, cử chỉ, điệu bộ .
Ví dụ:
– Trẻ biết nói chậm, hoặc không nói, hoặc trước đây biết nói từ nào đó, nói từng câu, nhưng sau đó không còn khả năng đó nữa.
– Không biết gợi chuyện, bắt đầu một cuộc đối thoại, trao đổi qua lại với người nói chuyện với mình,
– Hoặc chỉ nói để xin, đòi một cái gì, hay gọi tên một cái gì đó
– Nhịp điệu câu nói không bình thường: nói như hát, hay nói đều đều không biểu lộ cảm xúc, nói như cái máy (robot-like speech).
– Nghe từ ngữ, câu nói của người khác thì có thể lập lại nguyên văn, nhưng không hiểu, vận dụng để dùng cho hoàn cảnh mới; không hiểu những câu hỏi giản dị, hoặc những hướng dẫn giản dị (theo WebMD)
2. Rối loạn về tiếp xúc xã hội, về cách tương tác với người khác, những rối loạn này ảnh hưởng tác động đến việc học tập .
Ví dụ:
– Em bé không thích được ẳm, ôm vào lòng (cuddling).
– Thích chơi một mình, làm như muốn ở riêng trong thế giới của mình.
– Không nhìn vào mắt người khác’
– Nét mặt không biểu lộ cảm xúc.
– Có vẻ như không hiểu cảm xúc của người khác, không biết người ta vui thú, hay khó chịu, hay bực mình, buồn. Theory of mind hay “thuyết tâm tư” là khả năng hiểu rằng người khác, cũng giống như chính mình, có khả năng suy nghĩ, cảm xúc, và ước muốn của riêng họ; và cách suy nghĩ, cảm xúc của họ có thể khác suy nghĩ, cảm xúc của chính mình. Người ta cho rằng những bệnh nhân tự kỷ nặng không có “theory of mind” nên họ không đồng cảm (empathy) được với người khác. Tuy nhiên việc này rất tuỳ theo mức độ, người bệnh vẫn có khả năng tình cảm, nhưng giới hạn ở một mức độ nào đó
3. Những hoạt động giải trí hoặc động tác lập đi lập lại ( repetitive activities and stereotypic movements )
Ví dụ:
– Ngồi lắc người trước sau (rocking), xoay vòng vòng (spinning), có khi có hại như đập đầu liên tục xuống sàn nhà, vào tường (head banging);
– Bệnh nhân có những tập quán (routine), lễ nghi (ritual), nếu không thay thực hiện được sẽ rất bực bội, khó chịu.
4. Khó khăn trong sự thích ứng với tình huống mới, không chịu thay đổi, dù là chi tiết nhỏ nhặt.
5. Phản ứng một cách khác thường so với những kích thích như âm thanh, mùi vị. Không thích chỗ sáng quá, hay tiếng động lớn quá, mặc dầu so với trẻ khác tiếng động chỉ thông thường, trong lúc có vẻ như chịu đau đớn rất giỏi ( ví dụ té, bị chích thuốc mà không khóc ) .
6. Khả năng tâm lý bị thiếu sót nhất là về năng lực nhìn góc nhìn bao quát của một yếu tố, quá chú trọng về nghĩa đen của những từ, thiếu năng lực nhận ra ý nghĩa tượng trưng của một câu truyện, thiếu óc tưởng tượng .
Càng ngày càng có nhiều vật chứng cho thấy bệnh tự kỷ ( kể cả hội chứng Asperger ) có những nguyên do do di truyền, đồng thời sự bộc lộ cũng tuỳ thuộc vào những yếu tố môi trường tự nhiên, nhiều lúc những yếu tố này gắn liền với nhau. Ví dụ, người ta thấy rằng mức testosterone mà thai nhi tiếp xúc trong bụng mẹ hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của bệnh tự kỷ trên đứa trẻ sau này. Sự việc này hoàn toàn có thể tương quan đến những chính sách ” trên di thể ” ( epigenetics ), một yếu tố môi trường tự nhiên ảnh hưởng tác động đến những biểu lộ của di thể ( gene expression ). Các yếu tố trên di thể ” bật nút ” được cho phép di thể ( gen ) thao tác hoặc nghỉ việc, giống như nút điện ( on-off switch ) trấn áp cho đèn bật cháy hoặc đèn tắt .
Nói về lựa chọn từ ngữ tiếng Việt nên dịch như thế nào, tôi nghĩ có lẽ rằng dịch ” chứng tự kỷ ” đi sát với từ quốc tế autism hay tương tự như được dùng trong hầu hết y văn tây phương ( Pháp, Đức, Spanish … ) .
Từ ngữ ” tự kỷ ” gồm hai từ Hán Việt, ” tự ” là tự mình, ” kỷ ” cũng có nghĩa là tự mình như trong ” tự ái “, ” tự xưng “, tự tử, tự chủ. Từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh ( hoàn tất năm 1932 ) lý giải ” tự kỷ ‘ là tự mình. Ví dụ : tự kỷ ám thị là dùng ý chí của mình mà tự ám thị lấy mình ( autosuggestion ), tự kỷ thôi miên là tự thôi miên lấy mình, ” tự kỷ triển khai : làm phát đạt những tính năng của mình đã có cho đến trình độ trọn vẹn ( self-expression ) “. Cuốn Tự điển của Lê Ngọc Trụ ( trước 1975 ) cũng như Đại Từ Điển Tiếng Việt xuất bản ở TP. Hà Nội cũng lý giải theo hướng này, và không nói đến thuật ngữ y khoa theo nghĩa autism .
Chữ ‘ tự ‘ và ‘ kỷ ” đều tương tự với chữ ‘ autos ‘ trong gốc Hy Lạp. Tôi không biết ai là người Việt tiên phong chọn ” tự kỷ “. Có lẽ những học giả Nước Ta dịch theo Đào Duy Anh thời thập niên 1930 dùng tự kỷ để dịch từ autism theo nghĩa khởi đầu của Bleuler ( “ morbid self-absorption ” ) vào đầu thế kỷ 20 .
Trung quốc mới bàn về bệnh autism từ năm 1982, theo sau y khoa Mỹ. Đối với nghĩa văn minh của từ autism như tất cả chúng ta miêu tả ở trên, theo Meghan Hussey, lúc bấy giờ tại Trung quốc lục địa, người ta dùng từ ” cô độc chứng ” ( gūdúzhèng ), ” bệnh cô độc “, không hay lắm, vì đứa trẻ autistic không phải cô độc mà hầu hết khi nào cũng có người chung quanh, và nó cũng chẳng thấy đơn độc. Cho nên nếu nói đến trẻ nhỏ bị chứng cô độc, người nghe sẽ khó mà hiểu được, tự hỏi ai cũng có lúc cô độc, tại sao lại là môt bệnh hoàn toàn có thể nặng như thế và cần phải chữa trị .
Nói tóm lại, y văn về tự kỷ chì tăng trưởng nhiều trong khoảng chừng chừng 30 năm nay, lúc mà y văn Việt nam không trông cậy vào y văn Hoa ngữ hay Nhật ngữ, mà dịch trực tiếp từ Anh ngữ. Trên 10 năm nay, trong nhiều bài viết về bệnh này, tôi vẫn dùng từ ” tự kỷ ” và có fan hâm mộ gợi ý nên dùng từ ” tự bế ” thì hoàn toàn có thể đúng hơn vì người Trung quốc gọi bệnh này như vậy ( zìbìzhèng ). Thì ra Nhật cũng gọi là chứng tự bế. Một học giả, tâm ý gia, linh mục Nguyễn Văn Thành, tại Thuỵ sĩ cũng dùng từ ” bệnh tự bế ” .
Theo Từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh, “ bế ” là “ đóng lại, lấp tất lại ” ( như bế quan toả cảng, bế tắc ), đặt tên tự bế cho người đọc hiểu được thực trạng khép kín của tâm tư nguyện vọng đứa trẻ, khó mà người khác đi vào liên lạc với nó được. Tuy nhiên, không hẳn là đứa trẻ cố ý “ đóng lại ” không liên lạc được với người khác. Sở dĩ nó không nói được, đồng cảm được với người khác là do một bên là tất cả chúng ta chưa hiểu hết được tâm tư nguyện vọng của nó, bên kia là nội tâm nó hoàn toàn có thể có những hoạt động giải trí và mục tiêu riêng của nó ( có nhiều đứa có những tài riêng, năng lực riêng ). Nói cách khác, đứa trẻ không tự nó khước từ tất cả chúng ta, mà chỉ là nó có một đời sống của riêng nó, tự tại của nó .
Chúng ta cố gắng nỗ lực tiếp cận với người tự kỷ hơn là cần phải cạy cánh cửa đang đóng, và mở cửa ra để tất cả chúng ta vào. Theo ý nghĩa đó, thiển ý của tôi cho rằng từ ” tự kỷ ” của Việt nam đã dùng lâu năm nay có vẻ như hay hơn và ít gây thành kiến hơn so với người bệnh. Hơn nữa, tất cả chúng ta không dùng nhiều y văn của Tàu hay Nhật, do đó gọi tên cho giống họ cũng không có ích gì trên trong thực tiễn .
Xin cảm ơn thính giả đặt câu hỏi rấy hay và mê hoặc .
Bác sĩ Hồ Văn Hiền .
————————————-
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này .
Quý vị hoàn toàn có thể xem và nghe lại những bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ [email protected]>
