Hiến pháp là một hệ thống cao nhất của pháp luật quy định những nguyên tắc chính trị căn bản và thiết lập thủ tục, quyền hạn, trách nhiệm của một chính quyền. Nhiều hiến pháp cũng bảo đảm các quyền nhất định của nhân dân. Trong bài viết này, ngoài Hiến pháp được hiểu như hiến pháp chính quyền còn có một số hình thức khác mang nghĩa rộng hơn như là hiến chương, luật lệ, nguyên tắc giữa các tổ chức chính trị.
Các thực thể phi chính trị, dù hợp thể hay không, cũng có hiến pháp. Các thực thể này gồm những đoàn thể và những hội tình nguyện .
Hiến pháp là đạo luật cơ bản nhất của một nhà nước, nó thể hiện ý chí và nguyện vọng của tuyệt đại đa số nhân dân tồn tại ở trong hoặc ngoài nhà nước đó, nhưng vẫn là nhân dân thuộc nhà nước đó.
Lịch sử và sự tăng trưởng[sửa|sửa mã nguồn]
Những khai thác ở Iraq đương đại do Ernest de Sarzec thực thi vào năm 1877 đã tìm thấy vật chứng của bộ luật pháp lý sớm nhất được biết đến do vua Urukagina ở thành phố Lagash, nước Sumer phát hành khoảng chừng năm 2300 TCN. Có lẽ là nguyên mẫu luật cơ quan chính phủ sớm nhất. Bản thân tài liệu này chưa được mày mò hết nhưng nó cho người dân nước đó 1 số ít quyền, ví dụ điển hình, việc giảm thuế cho những quả phụ, trẻ mồ côi và bảo vệ người nghèo khỏi bị người giàu cho vay nặng lãi .Sau đó, nhiều chính quyền sở tại trị vì với những bộ luật bằng văn bản đặc biệt quan trọng. Một tài liệu như vậy cổ nhất vẫn sống sót có lẽ rằng là của vua Ur-Nammu thành phố Ur ( khoảng chừng 2050 TCN ). Một số Bộ luật nổi tiếng trong tài liệu đó là Bộ luật Hammurabi của Đế quốc Babylon xưa, Bộ luật Hittite, Bộ luật Assyria, Bộ luật Moses, và Trụ Cyrus tiềm ẩn những lời răn dạy của Hoàng đế Cyrus Đại Đế của Đế quốc Ba Tư cổ đại. [ 1 ] [ 2 ]
Aristotle (khoảng 350 TCN) là một trong những người đầu tiên chính thức phân biệt giữa luật thông thường và (luật) hiến pháp được ghi lại trong lịch sử. Ông ta đã thiết lập những ý tưởng về hiến pháp và chủ nghĩa hợp hiến, và cố gắng phân loại các hình thức khác nhau của chính phủ lập hiến. Khái niệm căn bản nhất mà ông ta thường dùng để miểu tả hiến pháp trong những thuật ngữ tổng quát là “sự sắp xếp các chức vụ trong một quốc gia”. Trong tác phẩm của mình Constitution of Athens, Politics và Nicomachean Ethics, ông ta khảo sát tỉ mỉ các hình thức khác nhau của hiến pháp, đặc biệt là Athena và Sparta. Ông ta phân loại những hiến pháp ông cho là tốt và xấu, và ông đi đến kết luận hiến pháp tốt nhất là một hình thức pha trộn giữa những yếu tố quân chủ, quý tộc và dân chủ. Ông ta cũng phân biệt giữa công dân có những cơ hội riêng để tham gia trong nước và những người không phải công dân, nô lệ không có cơ hội đó.
Người La Mã lần đầu tiên soạn thảo hiến pháp Mười hai Điều (Twelve Tables) của họ vào năm 449 TCN. Chúng được thi hành dưới dạng một chuỗi các luật thỉnh thoảng được thêm vào, nhưng luật La Mã không được tổ chức lại thành một bộ luật riêng rẽ cho đến khi bộ luật Theodosianus ra đời năm 438. Sau này, bộ luật Justinianus ở Đế chế Byzantine Đông có ảnh hưởng lớn cả Châu Âu.
Điều khoản thứ mười bảy của Hiến pháp Nhật Bản được soạn năm 604, được cho là của hoàng tử Shotoku, là một hiến pháp điển hình trong lịch sử chính trị châu Á. Ảnh hưởng của triết lý Phật giáo, hiến pháp chú trọng hơn vào đạo đức xã hội hơn là thể chế của chính chính phủ đó.
Hiến pháp Gayanashagowa (Great Law of Peace) được xem là hiến pháp khẩu truyền của dân tộc Iroquois ra đời khoảng 1090 và 1150 đã được cân nhắc và đã truyền một phần cảm hứng cho Hiến pháp Hoa Kỳ.
Hiến pháp thành văn sớm nhất vẫn còn dùng ở một nước có chủ quyền lãnh thổ đến nay là của San Marino. Hiến pháp San Marino được viết bằng tiếng Latin vào năm 1300 gồm có sáu quyển. Quyển tiên phong có 62 điều, nói về việc thiết lập những hội đồng, TANDTC, những viên chức hành pháp và quyền hành của họ. Các quyển còn lại nói về tội phạm và luật dân sự và những thủ tục tòa án nhân dân .Khối thịnh vượng chung Massachusetts trải qua hiến pháp năm 1780, trước việc trải qua Điều ước Liên bang và Hiến pháp Hoa Kỳ. Đây có lẽ rằng là hiến pháp ” có tên ” vẫn được dùng cũ nhất vì văn kiện này công bố rõ ràng rằng bản thân nó là một hiến pháp. Hiến pháp Hoa Kỳ được trải qua năm 1789 chịu ảnh hưởng tác động của mạng lưới hệ thống hiến pháp Anh. Văn kiện đó trở thành cơ sở cho nền cộng hòa và hiến pháp được soạn ra sau đó. Nó cũng thường được cho rằng là hiến pháp được biên soạn có tính vương quốc văn minh truyền kiếp nhất trên quốc tế .
Hiến pháp chính quyền sở tại[sửa|sửa mã nguồn]
Thường thấy nhất, thuật ngữ ” hiến pháp ” đề cập đến tập hợp những quy tắc và nguyên tắc pháp luật thực chất và khoanh vùng phạm vi của chính quyền sở tại. Hầu hết những chính hiến pháp tìm cách kiểm soát và điều chỉnh quan hệ giữa những cơ quan của nhà nước, quan hệ giữa ba bộ phận hành pháp, lập pháp và tư pháp ở mức độ cơ bản và mối quan hệ giữa những cơ quan thuộc ba bộ phận đó .
Các đặc thù chính[sửa|sửa mã nguồn]
Các đặc thù sau đây là đặc thù của hiến pháp dân chủ đã được những khoa học gia chính trị xác lập cho hiến pháp ở khoanh vùng phạm vi vương quốc .
Việc soạn thảo[sửa|sửa mã nguồn]
Sự phân loại cơ bản là hiến pháp đã được điều lệ hóa hay không. Một hiến pháp đã được điều lệ hóa là một văn kiện riêng rẽ và là nguồn gốc của luật hiến pháp trong một vương quốc. Một ví dụ thường dùng cho loại này là Hiến pháp Hoa Kỳ. trái lại, hiến pháp không được điều lệ hóa là hiến pháp không được tiềm ẩn trong một văn kiện riêng rẽ và gồm có nhiều nguồn gốc khác nhau hoàn toàn có thể là thành văn hay bất thành văn. Hiến pháp Úc, Hiến pháp Anh là hai ví dụ nổi bật của loại này. Hiến pháp Ấn Độ được cho là hiến pháp được điều lệ hóa dài nhất trên quốc tế .
Hiến pháp được điều lệ hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Hầu hết những vương quốc trên quốc tế đều có một hiến pháp được điều lệ hóa trừ ba vương quốc Israel, New Zealand và Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Hiến pháp được điều lệ hóa thường là loại sản phẩm của sự đổi khác chính trị lớn như một cuộc cách mạng. Chẳng hạn như hiến pháp của Hoa Kỳ được viết ra và được trải qua không quá 25 năm sau cuộc Cách mạng Hoa Kỳ. Tiến trình một vương quốc trải qua hiến pháp có quan hệ mật thiết với thực trạng chính trị và lịch sử dân tộc dẫn đến những biến hóa cơ bản .Lợi ích rõ ràng nhất của hiến pháp được điều lệ hóa là có những điều mạch lạc và dễ hiểu. Hiến pháp được điều lệ hóa ít nhất thì cũng dễ đọc và là một văn kiện riêng không liên quan gì đến nhau. Mặc dầu nó tương đối rõ ràng nhưng hiến pháp được điều lệ hóa vẫn để lại một khoanh vùng phạm vi lý giải to lớn cho tòa án nhân dân hiến pháp .
Các quốc gia có hiến pháp được điều lệ hóa thường gán cho nó uy quyền tối cao so với các đạo luật thông thường khác. Đó là, nếu có xung đột xảy ra giữa một đạo luật và hiến pháp thì tất cả hay một phần của đạo luật đó có thể bị tòa án tuyên bố là vượt quyền (ultra vires) và bị cho là vi hiến. Ngoài ra, một thủ tục đặc biệt được yêu cầu để sửa đổi hiến pháp có liên quan đến ⅔ đa số trong cơ quan lập pháp quốc gia, sự đồng ý của các cơ quan lập pháp địa phương, cuộc trưng cầu dân ý hoặc một số thủ tục khác. Điều này làm cho việc sửa đổi hiến pháp khó hơn việc thông qua một luật nào khác.
Hiến pháp không được điều lệ hóa[sửa|sửa mã nguồn]
Chỉ có ba vương quốc là Israel, New Zealand và Anh dùng hiến pháp không được điều lệ hóa ( tính đến tháng 10 năm 2006 ) .
Ở những quốc gia sử dụng hiến pháp không được điều lệ hóa, không có sự khác biệt giữa (luật) hiến pháp và các đạo luật (như luật áp dụng cho các khu vực cai quản) trong thuật ngữ pháp lý. Cả hai có thể bị thay thế hoặc loại bỏ bởi đa số trong nghị viện. Trên thực tế, các chính phủ dân chủ không dùng cơ hội này để bãi bỏ tất cả các quyền công dân mà trên lý thuyết họ có thể làm như vậy.
Xem thêm: Các luật chính của Anh
Sự phân chia quyền lực tối cao[sửa|sửa mã nguồn]
Hiến pháp cũng thiết lập quyền lực tối cao trong một nước. Có hai loại phân chia quyền lực tối cao cơ bản là : liên bang và nhất thể. Hệ thống chính quyền sở tại liên bang có hiến pháp công nhận sự phân loại quyền lực tối cao giữa TW và địa phương trong một vương quốc. Hiến pháp Canada là một ví dụ nổi bật, đó là sự phân loại quyền lực tối cao giữa cơ quan chính phủ liên bang và những tỉnh bang. Hiến pháp nhất thể công nhận quyền lực tối cao chỉ sống sót ở TW. Anh là một trong những nước sử dụng mô hình này .
Sự phân tách quyền lực tối cao[sửa|sửa mã nguồn]
Hiến pháp thường biến đổi lớn theo mức độ phân tách quyền lực tối cao, thường thì là sự phân tách của những bộ phận hành pháp, lập pháp và tư pháp của chính quyền sở tại. Hiến pháp Hoa Kỳ có sự phân tách quyền lực tối cao khá đầy đủ vì với mỗi bộ phận đều có quyền được giao đơn cử. Ví dụ, Quốc hội, cơ quan lập pháp Hoa Kỳ có quyền buộc tội ( những quan chức ) mà những bộ phận khác không có quyền .
Giới hạn nghĩa vụ và trách nhiệm[sửa|sửa mã nguồn]
Giới hạn nghĩa vụ và trách nhiệm là một đặc thù chung của toàn bộ những hiến pháp dân chủ. Ở mạng lưới hệ thống chính phủ nước nhà tổng thống, như Hoa Kỳ và mạng lưới hệ thống bán tổng thống, như Pháp, những bộ trưởng liên nghành có nghĩa vụ và trách nhiệm với tổng thổng, người có quyền bảo trợ để chỉ định hay sa thải bộ trưởng liên nghành. Tổng thống có nghĩa vụ và trách nhiệm với nhân dân trong một cuộc bầu cử. Trong mạng lưới hệ thống nghị viện, như Anh và Úc, những bộ trưởng liên nghành có nghĩa vụ và trách nhiệm với nghị viện nhưng thủ tướng lại chỉ định hay sa thải họ ( ở mạng lưới hệ thống Westminster, quyền này xuất phát từ quốc vương, thành viên của nghị viện ). Cũng có khái niệm về việc bỏ phiếu bất tín nhiệm ở nhiều nước theo chính sách nghị viện, điều này có nghĩa là nếu đa phần trong bộ phận lập pháp bỏ phiếu cho cuộc hoạt động bất tín nhiệm thì chính phủ nước nhà phải từ chức, và một chính phủ nước nhà mới sẽ được xây dựng hoặc nghị viện sẽ bị giải tán và cuộc tổng tuyển cử sẽ diễn ra .
Hiến pháp hình thức[sửa|sửa mã nguồn]
Nhà lý luận chính trị Ý Giovanni Sartori cho rằng sự sống sót của hiến pháp là vẻ bên ngoài của nguồn quyền hành độc đoán. Trong khi những tài liệu như vậy miêu tả sự tôn trọng nhân quyền hay thiết lập một cỗ máy tư pháp độc lập, thì trong thực tiễn chúng hoàn toàn có thể bị làm ngơ một khi nhà cầm quyền cảm thấy bị rình rập đe dọa hay trọn vẹn bị sỉ nhục. Một ví dụ nổi bật là Hiến pháp Liên Xô, trên văn bản thì bảo vệ quyền tự do lập hội hay quyền tự do ngôn luận nhưng trên thực tiễn, công dân nếu làm như vậy thì họ sẽ bị bỏ tù ( tù nhân chính trị ). Ví dụ đó cho thấy rằng sự bảo vệ và quyền lợi mà hiến pháp đem lại ít hơn trải qua những pháp luật được thảo ra, nhưng đem lại nhiều cho chính quyền sở tại theo nguyên tắc của họ .
Tòa án hiến pháp[sửa|sửa mã nguồn]
Hiến pháp thường được bảo vệ ở mỗi vương quốc bằng ” tòa án nhân dân hiến pháp ” ( ” tòa bảo hiến ” ) hoặc ” TANDTC tối cao “. Tòa án này phân xử sự thích hợp của những pháp luật pháp lý với những nguyên tắc của hiến pháp. Đặc biệt quan trọng là nghĩa vụ và trách nhiệm của tòa này là bảo vệ những quyền và tự do do hiến pháp lao lý .Sự vi phạm hiến pháp, hay vi hiến, là một hành vi hay hành vi luật trái với hiến pháp được tòa án nhân dân phân xử. Ví dụ về sự vi phạm hiến pháp ở bộ phận hành pháp hoàn toàn có thể là một chính trị gia lạm dụng quyền hành của mình hay bộ phận lập pháp cố trải qua luật trái với hiến pháp mà không trải qua quy trình tu chính hiến pháp trước .Tòa hiến pháp thường gọi là tòa giải pháp ở đầu cuối, một thực thể pháp lý cao nhất trong cơ quan chính phủ. Quá trình thẩm định và đánh giá pháp lý thường được tích hợp vào mạng lưới hệ thống tòa phúc thẩm. Đây là một vụ kiện như với Tòa án Tối cao Hoa Kỳ. Các vụ kiện thường được xét xử ở một TANDTC thấp hơn trước khi mang ra trước tòa án nhân dân tối cao, ngoại trừ những vụ kiện mà tòa tối cao có quyền xét xử trước. Một số vương quốc khác lập ra một tòa đặc biệt quan trọng chỉ để bảo vệ hiến pháp như ở Tòa án Hiến pháp Đức. Hầu hết những tòa hiến pháp là công cụ quyền lực tối cao của quy trình xem xét luật có quyền công bố luật ” vi hiến “, không hợp với hiến pháp. Hiệu lực của việc quyết định hành động này biến hóa tùy theo chính phủ nước nhà nhưng đều thông dụng cho những hoạt động giải trí của tòa án nhân dân để quyết định hành động một luật nào đó không hề đưa vào đời sống, như trường hợp của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, nhiều tòa bị rắc rối khi dựa vào sự hợp tác của hai bộ phận hành pháp và lập pháp để thi hành quyết định hành động của họ một cách thích hợp. Ở quyết định hành động của Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đảo lộn chủ thuyết ” độc lập nhưng bình đẳng ” trong thập niên 1950 dựa vào sự hợp tác của từng tiểu bang để thi hành luật. Một số không triển khai được, phải nhờ đến sự can thiệp của cơ quan chính phủ. Các vương quốc khác, như Pháp, có Hội đồng hiến pháp Pháp chỉ phân xử tính hợp hiến của luật trước quy trình phê chuẩn .Một số vương quốc, đa phần là những vương quốc có hiến pháp không được điều lệ hóa, không có những tòa án nhân dân như vậy – ví dụ như Anh, theo truyền thống cuội nguồn những tính năng dưới nguyên tắc của quyền tối cao nghị viện là cơ quan lập pháp có quyền phát hành bất kỳ luật mà cơ quan đó muốn. Tuy nhiên, vì là thành viên của Liên minh châu Âu, Anh phải tuân theo quyền hạn của luật Cộng đồng châu Âu và Tòa án châu Âu. Tương tự như vậy, bằng việc thừa nhận Ủy ban Nhân quyền châu Âu của Hội đồng châu Âu, nó phải tuân thủ Tòa án Nhân quyền châu Âu. Kết quả là, những cơ quan này là những TANDTC hiến pháp hoàn toàn có thể vô hiệu hoặc lý giải pháp lý Anh, được thiết lập thứ nhất có nguồn gốc từ vụ Factortame .
Phương pháp sửa đổi[sửa|sửa mã nguồn]
Quy trình sửa đổi hiến pháp quốc gia
Chấp thuận bởi
Cần đa số
Quốc gia
Cơ quan lập pháp (chế độ nhất viện, họp bàn chung hoặc chỉ hạ viện)
>50% + >50% sau khi bầu
Iceland, Thụy Điển
>50% + 3/5 sau khi bầu
Estonia, Hy Lạp
3/5 + >50% sau khi bầu
Hy Lạp
3/5
Pháp, Senegal, Slovakia
2/3
Afghanistan, Angola, Armenia, Áo, Bahrain, Bangladesh, Bulgaria, Campuchia, Djibouti, Ecuador, Honduras, Lào, Libya, Malawi, Bắc Triều Tiên, Nam Macedonia, Na Uy, Palestine, Bồ Đào Nha, Qatar, Samoa, São Tomé và Príncipe, Serbia, Singapore, Slovenia, Quần đảo Solomon, Turkmenistan, Tuvalu, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Uzbekistan, Vanuatu, Việt Nam, Yemen
>50% + 2/3 sau khi bầu
Ukraine
2/3 + 2/3 sau khi bầu
Bỉ
3/4
Bulgaria, Quần đảo Solomon (trong vài trường hợp)
4/5
Estonia, Bồ Đào Nha (trong vòng năm năm sau lần sửa đổi gần nhất)
Cơ quan lập pháp + trưng cầu dân ý
>50% + >50%
Djibouti, Ecuador, Venezuela
>50% trước và sau khi bầu + >50%
Đan Mạch
3/5 + >50%
Nga, Thổ Nhĩ Kỳ
2/3 + >50%
Albania, Andorra, Armenia (một vài sửa đổi), Ai Cập, Slovenia, Tunisia, Uganda, Yemen (một vài sửa đổi), Zambia
2/3 + >60%
Seychelles
3/4 + >50%
Rumani, Đài Loan
2/3 + 2/3
Namibia, Sierra Leone
3/4 + 3/4
Fiji
Cơ quan lập pháp + Cơ quan lập pháp dưới cấp quốc gia
2/3 + >50%
Mexico
2/3 + 2/3
Ethiopia
Hạ viện + Thượng viện
2/3 + >50%
Ba Lan, Bosnia và Herzegovina
2/3 + 2/3
Bahrain, Đức, Ấn Độ, Ý, Jordan, Namibia, Pakistan, Somalia, Zimbabwe
3/5 + 3/5
Brasil, Cộng hòa Czech
3/4 + 3/4
Kazakhstan
Hạ viện + Thượng viện + Họp bàn chung
>50% + >50% + 2/3
Gabon
Một trong các viện lập pháp + Họp bàn chung
2/3 + 2/3
Haiti
Hạ viện + Thượng viện + Trưng cầu dân Ý
>50% + >50% + >50%
Algeria, Úc, Pháp, Ireland, Ý
2/3 + 2/3 + >50%
Nhật Bản, Rumani, Zimbabwe (một vài trường hợp)
2/3 + >50% + 2/3
Antigua và Barbuda, Ba Lan (một vài trường hợp)
3/4 + 3/4 >50%
Madagascar
Hạ viện + Thượng viện + Cơ quan lập pháp dưới cấp quốc gia
>50% + >50% + 2/3
Canada
2/3 + 2/3 + >50%
Ấn Độ (một vài trường hợp)
2/3 + 100%
Ethiopia
Trưng cầu dân ý
>50%
Estonia, Gabon, Kazakhstan, Malawi, Palau, Philippines, Senegal, Serbia (một vài trường hợ), Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan
Cơ quan lập pháp dưới cấp quốc gia
2/3
Nga
3/4
Hoa Kỳ
Quy ước hiến pháp
Argentina
2/3
Bulgaria (một vài sửa đổi)
Một vài quốc gia được liệt kê với nhiều hơn một phuơng pháp vì các quy trình khác nhau có thể được sử dụng.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Hiến pháp Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Hiến pháp 1 số ít vương quốc[sửa|sửa mã nguồn]
( Đa số bằng Tiếng Anh )
- ^
Hamid R. Kusha, Islam in American prisons: black Muslims’ challenge to American penology, trang 54
- ^
For Know-It-Alls, Constitutions for Know-It-Alls, trang 7
