Bài này viết về Cơ quan Tình báo Hoa Kỳ. Đối với khác, xem Cục Tình báo Trung ương
Cơ quan Tình báo Trung ương (tiếng Anh: Central Intelligence Agency; viết tắt: CIA) là một cơ quan tình báo quan trọng của Chính quyền Liên bang Hoa Kỳ, có nhiệm vụ thu thập, xử lí và phân tích các thông tin tình báo có ảnh hưởng tới an ninh quốc gia của Hoa Kỳ từ khắp nơi trên thế giới, chủ yếu là thông qua hoạt động tình báo của con người (human intelligence viết tắt là HUMINT). Là thành viên chính thuộc Cộng đồng tình báo Hoa Kỳ (IC), CIA có nhiệm vụ phải báo cáo thông tin cho Giám đốc Tình báo Quốc gia và cũng đồng thời cung cấp các thông tin tình báo quan trọng cho tổng thống và nội các của Hoa Kỳ.[5]
CIA có tổng hành dinh nằm ở Langley, Virginia, một vài dặm về phía Tây Thủ đô Washington, D.C. Nhân viên của cơ quan hoạt động giải trí từ những Đại sứ quán của Hoa Kỳ và nhiều khu vực ở khắp quốc tế .
Không giống như FBI với nhiệm vụ đảm bảo an ninh trong phạm vi lãnh thổ Hoa Kỳ, CIA không có lực lượng thực thi pháp luật trong nước mà chủ yếu tập trung vào hoạt động thu thập thông tin tình báo ở nước ngoài và bị giới hạn việc thu thập thông tin tình báo bên trong nước.
Trước luật đạo cải tổ mạng lưới hệ thống tình báo vào chống khủng bố của Quốc hội Hoa Kỳ năm 2004, Giám đốc CIA là người đứng đầu trong Cộng đồng tình báo Hoa Kỳ ; thời nay, CIA dưới quyền của Giám đốc Tình báo Quốc gia .
Năm 2013, tờ Washington Post thông báo rằng CIA có phần chia đều trong Chương trình Tình báo Quốc gia (National Intelligence Program – NIP), một tổ chức phi quân sự và là một phần của Quỹ Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ đã tăng 28% trong năm 2013, vượt quá phần chia bởi NIP đến các Cơ quan Quân sự như Cơ quan Trinh sát Quốc gia (National Reconnaissance Office – NRO) và Cơ quan An ninh Quốc gia (National Security Agency – NSA). CIA đã tăng cường trong việc đóng vai trò chủ động, bao gồm các chiến dịch bán quân sự mật. Một trong số các bộ phận lớn nhất của Cơ quan, Trung tâm Thông tin Chiến dịch (Information Operations Center – IOC) đã chuyển mục tiêu từ chống khủng bố sang các Hoạt động Điện tử Chủ động.
CIA có ba hoạt động giải trí truyền thống cuội nguồn chính thức : [ 6 ]
- Thu thập thông tin về chính phủ của các nước ngoài, công ty và cá thể.
- Phân tích dữ liệu đó cùng với các Cơ quan thu thập tình báo khác của Hoa Kỳ với mục đích để cung cấp các đánh giá về Tình báo An ninh Quốc gia đến các quan chức cấp cao của Hoa Kỳ.
- Chịu sự chỉ đạo từ Tổng thống Hoa Kỳ, thực hiện giám sát các hoạt động mật và các hoạt động chiến thuật bởi nhân viên của chính Cơ quan, bởi binh sĩ của Quân đội Hoa Kỳ hoặc là các đối tác của Cơ quan.
CIA có thể làm tăng sức ảnh hưởng của chính trị tại các nước qua các bộ phận chiến thuật, ví dụ như là Bộ phận Hoạt động Đặc biệt.Cơ quan Tình báo Trung ương, với tiền nhiệm là Cơ quan Công tác Chiến thuật (Office of Strategic Services – OSS), thành lập trong Đệ nhị Thế Chiến để phối hợp các Hoạt động Nội gián Mật chống lại phe Trục cho Lực lượng Vũ trang Hoa Kỳ. Đạo luật An ninh Quốc gia năm 1947 thiết lập ra CIA, với tư cách “Không phải là Cơ quan Cảnh sát hoặc Nhà nước, kể cả ở trong nước đến ngoài nước.”
Đã có các dư luận nhiều đáng kể về CIA liên quan đến an ninh và các thất bại chống lại các hoạt động nội gián, thất bại trong việc phân tích thông tin tình báo, các mối lo về quyền con người, các cuộc điều tra và công bố tài liệu, làm ảnh hưởng đến ý kiến của công chúng và các Cơ quan hành luật, buôn lậu ma túy và nói dối với Quốc hội Hoa Kỳ. Những ý kiến khác, như từ kẻ ly khai Cộng sản, Ion Mihai Pacepa, đã bảo vệ CIA khi nói “CIA cho đến nay là Tổ chức Tình báo tốt nhất thế giới,” và tranh luận rằng các hoạt động của CIA nằm trong số các hoạt động được giám sát cẩn thận ở mức độ chưa từng thấy ở các Cơ quan Tình báo của thế giới.
Dựa vào ngân sách của Cơ quan trong Năm tài chính 2013, CIA có năm ưu tiên : [ 7 ]
- Chống khủng bố, ưu tiên hàng đầu, được xác định qua Cuộc chiến Với Khủng bố đang diễn ra.
- Ngăn sự phổ biến của vũ khí hủy diệt hàng loạt với mục tiêu khó nhất là Triều Tiên.
- Cảnh báo các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ về các sự kiện quan trọng quốc tế, với Pakistan được mô tả là “Mục tiêu bất kham.”
- Phản gián, với Trung Quốc, Nga, Iran, Cuba và Israel được mô tả là các mục tiêu ưu tiên.
- Tình báo mạng.
Biểu tượng của CIA gồm có 3 phần mang ý nghĩa tượng trưng : đầu chim đại bàng quay sang phải, ngôi sao 5 cánh 16 cánh và một cái khiên. Đại bàng là thiêng vật vương quốc, tượng trưng cho sức mạnh và sự tỉnh táo. Ngôi sao 16 cánh mang hàm ý CIA là tổ chức triển khai tìm kiếm thông tin tình báo từ khắp mọi nơi trên quốc tế ngoài biên giới Hoa Kỳ và những thông tin đó được quy tụ về trụ sở đầu não để nghiên cứu và phân tích, kiểm tra và phân bổ đến những nhà làm luật. Ngôi sao được đặt trên cái khiên, tượng trưng cho sự phòng thủ vững chãi. [ 8 ]
Hình ảnh trụ sở CIA tại Langley, Virginia chụp từ vệ tinh
Kết cấu tổ chức triển khai[sửa|sửa mã nguồn]
Tổ chức của CIA đổi khác theo từng thời kỳ. Dưới đây là một số ít sơ đồ tổ chức triển khai ví dụ .
Thành phần chỉ huy ( tính đến hết năm 2009 )[sửa|sửa mã nguồn]
- Giám đốc (Director of the Central Intelligence Agency – D/CIA): Leon E. Panetta
- Phó giám đốc (Deputy Director of the Central Intelligence Agency – DD/CIA): Stephen R. Kappes
- Phó giám đốc Phụ tá (Associate Deputy Director of the Central Intelligence Agency – ADD/CIA): Stephanie O’Sullivan
- Giám đốc Ban Hỗ trợ (Director for Support – D/S): khuyết
- Giám đốc Sở Mật vụ Quốc gia (Director of the National Clandestine Service – D/NCS): Michael Sulick.
- Giám đốc Ban Tình báo (Director of Intelligence – D/I): Michael J. Morell
- Giám đốc Ban Khoa học & Công nghệ (Director of Science & Technology – D/S&T): khuyết
- Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tình báo (Director of the Center for the Study of Intelligence – D/CSI): Carmen A. Medina
- Giám đốc Phòng Đối ngoại (Director of Public Affairs – D/PA): khuyết
- Tổng cố vấn (General Counsel – GC): khuyết
Mối quan hệ với những cơ quan khác[sửa|sửa mã nguồn]
CIA xây dựng cơ sở đào tạo và giảng dạy tiên phong, Office of Training and Education vào năm 1950. Sau khi chiến tranh Lạnh kết thúc, ngân sách giảng dạy của CIA bị cắt giảm, việc này đã gây ảnh hưởng tác động đến yếu tố nhân sự, buộc CIA phải giảm số nhân viên cấp dưới. [ 9 ] Để xử lý yếu tố nhân sự, giám đốc CIA George Tenet đã quyết định hành động xây dựng Đại học CIA vào năm 2002. Đại học CIA tổ chức triển khai từ 200 đến 300 khóa học mỗi năm, giảng dạy cho cả những sĩ quan tình báo mới hoặc đã có kinh nghiệm tay nghề cũng như những nhân viên cấp dưới trong những khâu khác của hoạt động giải trí tình báo. [ 10 ]Việc tuyển những nhân viên cấp dưới người quốc tế thao tác cho CIA là việc làm thông thường của một cơ quan tình báo. Một số người Việt khi được hỏi về yếu tố hoạt động giải trí gián điệp ở Nước Ta thì họ cho biết rất sẵn sàng chuẩn bị. [ 11 ]
Hiện tại ngân sách của CIA vẫn được giữ kín. Tuy nhiên số tiền mà tổ chức này tiêu tốn hàng năm có thể lên tới nhiều tỷ đô la, một phần do quốc hội cung cấp, còn một phần là hoạt động kinh doanh và bán những thông tin tình báo của mình cho các cơ quan khác của nước Mỹ. Vào năm 1997, lần đầu tiên Chính phủ Mỹ công khai các số liệu tổng hợp với mọi hoạt động liên quan đến tình báo (trong đó CIA chỉ là một phần) với ngân sách khoảng 22,6 tỉ USD trong năm tài chính 1997. Ngân sách tình báo của những năm khác vẫn được giữ bí mật.
CIA được xây dựng vào ngày 26 tháng 7 năm 1947 theo Đạo luật An ninh Quốc gia năm 1947 do Quốc hội trải qua và Tổng thống Hoa Kỳ Harry S. Truman ký phát hành, có tiền thân là Cơ quan Tình báo kế hoạch ( OSS ) thời kỳ Chiến tranh quốc tế thứ hai. [ 12 ] Vụ tiến công của đế quốc Nhật Bản trong trận Trân Châu Cảng cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng tác động đến quyết định hành động xây dựng CIA. Sau khi cuộc chiến tranh quốc tế II kết thúc, cơ quan chính phủ Hoa Kỳ cũng cảm thấy sự thiết yếu của một cơ quan đủ năng lực để phối hợp sức mạnh của những cơ quan tình báo và quân đội .
Kế thừa di sản của OSS[sửa|sửa mã nguồn]
Chiến thắng của lực lượng biệt kích thủy quân Anh trong cuộc chiến tranh quốc tế thứ II đã khiến cho tổng thống Franklin D. Roosevelt nghĩ đến việc xây dựng một cơ quan tình báo theo quy mô của cơ quan tình báo hải ngoại Anh MI6. Việc này dẫn đến việc xây dựng tổ chức triển khai OSS. Tổ chức OSS đã giải tán vào tháng 11 năm 1945 và những hoạt động giải trí được chuyển giao cho Bộ Ngoại giao và Bộ Chiến tranh. Do sự thiết yếu của một mạng lưới hệ thống tình báo tập trung chuyên sâu sau cuộc chiến tranh nên 11 tháng trước đó, vào năm 1944, William J. Donovan, người khai sinh OSS, đã đệ trình lên Tổng thống Franklin D. Roosevelt một bản kế hoạch xây dựng một tổ chức triển khai tình báo chịu sự giám sát trực tiếp của Tổng thống. [ 12 ]Mặc dù gặp phải sự phản đối từ phía Bộ ngoại giao và Cục Điều tra Liên bang [ 13 ] nhưng Tổng thống Truman vẫn quyết định hành động xây dựng Khối Tình Báo Trung ương vào tháng 1 năm 1946. Sau đó theo Đạo Luật An Ninh Quốc gia năm 1947 ( có hiệu lực hiện hành từ ngày 18 tháng 9 năm 1947 ), Hội đồng An Ninh Quốc gia và Cơ quan Tình Báo Trung ương chính thức sinh ra. Thiếu tướng thủy quân Roscoe H. Hillenkoetter là người tiên phong được chỉ định vào chức Giám đốc Tình Báo Trung ương .
Đạo luật về bảo mật an ninh vương quốc[sửa|sửa mã nguồn]
Năm 1949, điều lệ 81-110 được trải qua, được cho phép cơ quan này được quyền sử dụng những thủ tục về mật vụ, kinh tế tài chính và hành chính và được miễn khỏi hầu hết những hạn chế trong việc sử dụng ngân quỹ liên bang. Sắc lệnh này cũng được cho phép CIA không cần công bố những thông tin về tổ chức triển khai, trách nhiệm, văn tự, tiền lương, số lượng nhân viên cấp dưới. Sắc lệnh này cũng gồm có cả chương trình ” PL-110 ” để tận dụng những kẻ đào ngũ và một số ít cá thể quốc tế, đồng thời phân phối kinh tế tài chính họ. Năm 1949, cơ quan tình báo của Tây Đức Bundesnachrichtendienst dưới quyền chỉ huy của Reinhard Gehlen, đã nằm trong sự tinh chỉnh và điều khiển của CIA .Năm 1950, CIA xây dựng Tập đoàn Pacific, một trong những tổ chức triển khai kinh doanh thương mại tiên phong của CIA. Cũng trong thời hạn đó, Giám đốc Hillenkoetter lần tiên phong phê chuẩn chương trình điều khiển và tinh chỉnh nhận thức ( mind control ) mang tên Dự án BLUEBIRD. Năm 1951, mạng lưới hệ thống truyền thanh Columbia ( CBS ) bắt tay hợp tác cùng CIA. Sau đó, Tổng thống Truman quyết định hành động đổi tên Dự án BLUEBIRD thành Dự án ARTICHOKE .Trong những năm đầu mới đi vào hoạt động giải trí, CIA không chịu nhiều sự điều khiển và tinh chỉnh từ những cơ quan khác của chính phủ nước nhà. Tuy nhiên mọi chuyện đã biến hóa vào khoảng chừng những năm 70, thời gian xảy ra biến cố chính trị Watergate .
Chiến tranh Triều Tiên[sửa|sửa mã nguồn]
Vào thời hạn đầu Chiến tranh Triều Tiên, nhân viên cấp dưới CIA Hans Tofte công bố rằng đã đào tạo và giảng dạy thành công xuất sắc hàng ngàn người trốn chạy từ Triều Tiên thành một lực lượng du kích với những kĩ năng xâm nhập, cuộc chiến tranh du kích, và cứu trợ những phi công. [ 14 ] Năm 1952, CIA đã tung 1,500 điệp viên trong số này ra hoạt động giải trí .
Đảo chính Iran 1953[sửa|sửa mã nguồn]
Đảo chính Guatemala 1954[sửa|sửa mã nguồn]
Năm 1949, đại tá Adib Shishakli lên nắm quyền ở Syria trong một cuộc thay máu chính quyền được Syria hậu thuẫn. 4 năm sau, ông bị thay máu chính quyền bởi quân đội, những lực lượng Cộng sản và những người Ba’ath. CIA và MI6 khởi đầu hỗ trợ vốn cho phe hữu thuộc quân đội nhưng việc này lại gặp khó khăn vất vả do hậu quả của vụ khủng hoảng cục bộ kênh đào Suez. Một số quan chức, sĩ quan của Syria đã Open trên truyền hình và thừa nhận rằng họ đã nhận ” những đồng xu tiền dơ bẩn và gian ác của Mỹ ” để lật đổ chính quyền sở tại hợp hiến ở Syria. Sau đó những lực lượng quân đội của Syria đã bao vậy đại sứ quán Mỹ và muốn bắt một điệp viên CIA Rocky Stone, người trước đó đóng một vai trò nhỏ trong cuộc cách mạng ở Iran và hiện tại đang làm nhân viên cấp dưới ngoại giao ở Damascus. [ 15 ] Stone trở thành nhân viên cấp dưới ngoại giao người Mỹ tiên phong bị trục xuất khỏi một nước Arab. Việc này cũng đã làm thông thường hóa quan hệ ngoại giao giữa Syria và Ai Cập, giúp hình thành Cộng hòa Ả Rập Thống nhất [ 16 ] và việc này bị cho là đã làm mất quyền hạn kinh tế tài chính của Mỹ trong thời gian này. [ 15 ]
Sự kiện Vịnh Con Lợn[sửa|sửa mã nguồn]
Những hoạt động giải trí tiến trình đầu cuộc chiến tranh lạnh 1953 – 1966[sửa|sửa mã nguồn]
Nước Ta và cuộc chiến tranh Đông Dương[sửa|sửa mã nguồn]
Trong thời cuộc chiến tranh và cả hậu chiến, CIA đã hoạt động giải trí mạnh ở Nước Ta. Trong cuộc chiến tranh Đông Dương, Mỹ coi Nước Ta là địa phận quan trọng trong kế hoạch chính trị của họ nên mở màn những hoạt động giải trí can thiệp. Đúng 20 ngày sau khi Hiệp định Genève về Đông Dương được ký kết, đô đốc Mỹ Sabin đến TP.HN, họp với phái đoàn quân sự chiến lược Mỹ tại đây. Năm 1955, phái đoàn quân sự chiến lược này của Mỹ do Edward Lansdale chỉ huy, nhân viên cấp dưới hạng sang của CIA và đã làm cố vấn cho Pháp tại Nước Ta từ 1953, đã triển khai những hoạt động giải trí tuyên truyền cuộc chiến tranh tâm ý để lôi kéo dân chúng miền Bắc di cư vào Nam. [ 17 ]Trong cuộc chiến tranh Nước Ta, chiến dịch Phượng hoàng với sự hậu thuẫn của CIA, đã được tiến hành nhằm mục đích tróc rễ những cơ sở bí hiểm nằm vùng của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Nước Ta. [ 18 ]
Bài chi tiết: Aldrich Ames
Từ năm 1985 – 1986, gần như là hàng loạt điệp viên CIA hoạt động giải trí ở Đông Âu đều bị lộ danh tính. Chi tiết về việc tìm hiểu nguyên do đều không rõ ràng cũng như việc tìm hiểu cũng không có tác dụng khả quan và việc này cũng bị chỉ trích bởi dư luận. Vào tháng 6 năm 1987, tướng Florentino Aspillaga Lombard, người đứng đầu mạng lưới hệ thống tình báo của Cuba đã đào tẩu đến Vienna và đến đại sứ quán Mỹ ở đây. Ông bật mý rằng toàn bộ điệp viên nằm trong biên chế của CIA ở Cuba đều là những điệp viên ” hai mang “, tức là đều thao tác cho CIA nhưng vẫn trung thành với chủ với chính phủ nước nhà Castro. CIA sau đó cũng tìm hiểu được rằng những thông tin tình báo tối mật về Liên Xô đều dựa trên những tin tình báo sai dựa trên cung ứng của những chuyên viên nghiên cứu và phân tích của CIA. [ 19 ] Việc tìm hiểu sau đó dẫn tới việc bắt giữ Aldrich Ames, một nhân viên nghiên cứu và phân tích và phản gián của CIA nhưng làm gián điệp cho Liên Xô. Ngày 21 tháng 2 năm 1994, Ames bị FBI bắt giữ. [ 20 ] Ames bị phán quyết tù chung thân không ân xá. [ 21 ]
Sự sụp đổ của Liên bang Xô-Viết[sửa|sửa mã nguồn]
Các đời Giám đốc CIA[sửa|sửa mã nguồn]
Quyền Giám đốc
Trong văn hóa truyền thống đại chúng[sửa|sửa mã nguồn]
Hình ảnh CIA được tái hiện rất nhiều trong những sách ( của những tác giả người Mỹ lẫn ngoại bang ), phim ảnh của Hollywood, game show điện tử và cả truyện tranh. Về phim ảnh Hollywood, đề tài về gián điệp nói chung cũng được khai thác rất nhiều, đặc biệt quan trọng là hoạt động giải trí của những điệp viên CIA như 1 số ít loạt phim tiêu biểu vượt trội sau :
- Loạt phim Jack Ryan: Dựa trên tiểu thuyết của nhà văn Tom Clancy về Jack Ryan, một chuyên gia phân tích của CIA, và sau này trở thành tổng thống.[28]
- Loạt phim Jason Bourne: Dựa trên tiểu thuyết của nhà văn Robert Ludlum về một điệp viên chiến thuật của CIA chuyên thực hiện các nhiệm vụ ám sát cho CIA nhưng sau một vụ ám sát thất bại lại trở thành mục tiêu săn đuổi của CIA.[29]
- Loạt phim Mission Impossible: Nhân vật chính của loạt phim là Ethan Hunt là một điệp viên của tổ chức IMF, một tổ chức ngoại vi của CIA chuyên thực hiện những nhiệm vụ gián điệp được xem là bất khả thi.
- Loạt phim RED
- Weiner, Tim (2007). Legacy of Ashes: The History of the CIA. New York: ISBN 0-385-51445-X. OCLC 82367780
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Tiếng Anh:
Tiếng Việt:
- Chuyện CIA tìm cách tuyển người Việt – Vũ Quý Hạo Nhiên
